ψαλμός 115!!! ΕΡΜΗΝΕΙΑ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ.

 

 ΕΠΙΣΤΕΥΣΑ, διὸ ἐλάλησα· ἐγὼ δὲ ἐταπεινώθην σφόδρα. 2 ἐγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ ἐκστάσει μου· πᾶς ἄνθρωπος ψεύστης. 3 τί ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ περὶ πάντων, ὧν ἀνταπέδωκέ μοι; 4 ποτήριον σωτηρίου λήψομαι καὶ τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπικαλέσομαι. 5 τὰς εὐχάς μου τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω ἐναντίον παντὸς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. 6 τίμιος ἐναντίον Κυρίου ὁ θάνατος τῶν ὁσίων αὐτοῦ. 7 ὦ Κύριε, ἐγὼ δοῦλος σός, ἐγὼ δοῦλος σὸς καὶ υἱὸς τῆς παιδίσκης σου. διέρρηξας τοὺς δεσμούς μου, 8 σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως καὶ ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐπικαλέσομαι. 9 τὰς εὐχάς μου τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω ἐναντίον παντὸς τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, 10 ἐν αὐλαῖς οἴκου Κυρίου ἐν μέσῳ σου, ῾Ιερουσαλήμ.

 

 

 

 

06.Τίμιος ἐναντίον Κυρίου ὁ θάνατος τῶν ὁσίων αὐτοῦ.

 

Δὲν μπορῶ νὰ φοβᾶμαι τὸν θάνατο, αὐτὸ εἶναι τὸ νόημα τοῦ στίχου.

Ἐνῶ ξεκίνησα νὰ φοβᾶμαι τὸν θάνατο, τὸν Ἅδη, τώρα δὲν μπορῶ νὰ

φοβᾶμαι τὸν θάνατο, γιατὶ ὁ Κύριος μὲ ἐνέταξε στοὺς ὁσίους του. Το

ἑβραϊκὸ κείμενο ἔχει τὴ λέξη «χασιδίμ», που σημαίνει εὐλαβεῖς, εὐσεβεῖς. Κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ τὸν χαρακτηρισμὸ αὐτὸ διεκδικοῦσαν οἱ Φαρισαῖοι, ὅπως γνωρίζουμε. Ακόμα καὶ σήμερα στὴν ἑβραϊκή

παράδοση, ὡς χασιδίμ, ὡς εὐλαβεῖς, θεωροῦνται οἱ ἀκραιφνῶς παραδοσιακοί.

Ὁ ποιητὴς ἔχει φθάσει στὴ χώρα τῶν ζώντων, γι' αὐτὸ καὶ μπορεῖ νὰ λέει «δὲν μὲ φοβίζει πιὰ ὁ θάνατος». Στὴν Καινὴ Διαθήκη θὰ ἀποκαλυφθεῖ γιατί εἶναι τίμιος αὐτὸς ὁ θάνατος. Γιατὶ ὁ Χριστὸς μᾶς προσάγει μετὰ τὸν θάνατό μας ἐνώπιον τοῦ Πατρός του καὶ μᾶς κάνει υἱοὺς τοῦ Πατρός του: Πᾶς ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς (Ματθ. 10,32). Εἶμαι μὲ τὸν Χριστό, δηλαδὴ εἶμαι μὲ τὸν Πατέρα, ὡς ἀδελφὸς τοῦ Χριστοῦ.

 

 

7 Ὦ Κύριε, ἐγὼ δοῦλος σός, ἐγὼ δοῦλος σὸς καὶ υἱὸς τῆς παιδίσκης

σου. Διέρρηξας τοὺς δεσμούς μου,

-

Οἱ δεσμοὶ ἦταν οἱ τύψεις, μιὰ ζωὴ κυριαρχημένη ἀπὸ τὸν φόβο τοῦ θανάτου, ἀπὸ τὸν φόβο τοῦ ἅδου – αὐτὸ τὸν δέσμευε. Τώρα διερράγησαν αὐτοὶ οἱ δεσμοὶ γιατὶ βρίσκεται σὲ μία ἐλευθερία ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν πίστη: ἠγάπησα, παραδόθηκα, ἐπίστευσα.

Στὸν ψαλμὸ 85, στ. 16, ἔχουμε πάλι τὴν παρουσία τῆς λέξης «παιδίσκηνί σῶσον τὸν υἱὸν τῆς παιδίσκης σου. Παιδίσκη στην Παλαιά Διαθήκη εἶναι ἡ βοηθὸς τοῦ οἴκου, ἀλλὰ καὶ ἡ θυγατέρα ἐπίσης. Στὸ βιβλίο της Γενέσεως ἀναφέρονται περιστατικὰ παιδισκῶν ποὺ γέννησαν τέκνα στὸ ὄνομα τῆς συζύγου, ὅταν ἡ σύζυγος δὲν μποροῦσε νὰ γεννήσει. Κυρίως ἀναφέρομαι στὴ γνωστὴ ἱστορία τῆς παιδίσκης τῆς στείρας Σάρρας,

τὴν ἱστορία τῆς Ἄγαρ, ποὺ ἀνέστησε κληρονόμο γιὰ τὸν Ἀβραάμ, τὸν

Ισμαήλ. Τὸ λάθος τῆς Ἄγαρ εἶναι ὅτι μόλις γέννησε υἱό, θέλησε νὰ μπεῖ στὴ θέση τῆς Σάρρας, νὰ γίνει αὐτὴ Σάρρα. Κατὰ τὸν ἀπόστολο Παῦλο, ποὺ ἀλληγορεῖ τὸ περιστατικό, ἡ Ἄγαρ παραπέμπει στὸ νόμο τοῦ Σινᾶ, ἐνῶ ἡ Σάρρα στὴ χάρη τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ποιητὴς εἶναι κανονικὸς υἱὸς τῆς συζύγου τοῦ Ἰεσσαί, τὸ τελευταῖο παιδὶ τοῦ ζεύγους τοῦ Ἰεσσαί, δὲν γεννήθηκε ἀπὸ μία βοηθὸ τοῦ οἴκου. Γιατί λοιπὸν μιλάει γιὰ παιδίσκη;

Σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνευτικὴ τῶν Πατέρων, ὁ ποιητὴς προφητεύει τὸν ἐρχομὸ τῆς Ἐκκλησίας. Μέχρι νὰ ἔλθει ἡ γενέθλια ἡμέρα ἑνὸς νέου λαοῦ τοῦ Θεοῦ, κάτι ποὺ συνέβη τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι υἱὸς τοῦ νόμου, ὄχι μόνον τοῦ φυσικοῦ, ἀλλὰ καὶ τοῦ θείου νόμου ποὺ διατυπώθηκε ἀπὸ τὴν παράδοση τοῦ Μωυσῆ. Ανάμεσα λοιπὸν στὸν ἄνθρωπο ὡς υἱὸ τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸ πρότυπο τοῦ Χριστοῦ καὶ τὸν ἄνθρωπο ὡς υἱὸ τῶν φυσικῶν δεσμῶν τοῦ ἀνθρώπου, ὑπάρχει μέγα χάσμα. Αὐτὴ τὴν κατάσταση περιγράφει ὁ ποιητής, ὄχι μόνον στὸν παρόντα ψαλμό, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλους. Ἡ γέννηση ἑνὸς ἀνθρώπου ἀπὸ τοὺς φυσικούς του γονεῖς, ἀκόμα καὶ μὲ τοὺς ὅρους τοῦ νόμου, δὲν τὸν ἐλευθερώνει ἀπὸ τὴ θλίψη καὶ τὸν θάνατο, ἐνῶ ἡ γέννησή του ὡς υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, σύμφωνα μὲ τὴ διατύπωση τοῦ Χριστοῦ στὸν νυκτερινὸ ἐπισκέπτη του Νικόδημο (βλ. Ιωάν. 3,3), τὸν κάνει υἱὸ τοῦ Θεοῦ καὶ πολίτη τῆς Βασιλείας.

 

Τὴν προσέγγιση αὐτὴ διατυπώνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στὴν Πρὸς

Γαλάτας ἐπιστολή, μὲ ἀφετηρία τὴν ἱστορία τοῦ Ἀβραὰμ καὶ τὴ σημα

της μέσα στὸ ἔργο τῆς θείας οἰκονομίας. Μᾶς λέει, λοιπόν, ὅτι ὁ

Ἀβραὰμ ἀπέκτησε δύο υἱούς, ἕναν ἀπὸ τὴ δούλη (Αγαρ) καὶ ἕναν ἀπὸ τὴν ἐλεύθερη γυναίκα του (Σάρρα). Ὁ πρῶτος ἀποκτήθηκε μέσῳ φυσικῶν λειτουργιῶν ὡς καρπὸς ἀνθρώπινης σχέσης (ὁ μὲν ἐκ τῆς παιδίσκης κατὰ σάρκα γεγέννηται), ἐνῶ ὁ δεύτερος μὲ θαυματουργικὸ τρόπο ὡς ἔκφραση τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ (ὁ δὲ ἐκ τῆς ἐλευθέρας διὰ τῆς ἐπαγγελίας). Καὶ προσθέτει ότι πρόκειται γιὰ γεγονότα μὲ ἀλληγορικό εἰκονολογικό περιεχόμενο (ἅτινά ἐστιν ἀλληγορούμενα).

 

 Ότι δηλαδή εἰκονολογοῦν τὶς δύο διαθῆκες, τὴν πρώτη τοῦ Σινᾶ καὶ τὴ δεύτερη του Γολγοθᾶ (αὗται γάρ εἰσιν δύο διαθήκαι, μία μὲν ἀπὸ ὄρους Σινᾶ εἰς δουλείαν γεννῶσα, ἥτις ἐστὶν Ἄγαρ. Τὸ γὰρ Ἄγαρ Σινᾶ ὄρος ἐστὶν ἐν τῇ Ἀραβίᾳ, συστοιχεῖ δὲ τῇ νῦν Ἱερουσαλήμ, δουλεύει δὲ μετὰ τῶν τέκνων αὐτῆς· ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστί, ἥτις ἐστὶ μήτηρ πάντων ἡμῶν). Ἀπὸ τὴ μία ἔχουμε τὴν κάτω Ἱερουσαλήμ, μητέρα ἑνὸς στενεμένου λαοῦ, ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔχουμε τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, μητέρα τῆς οἰκουμένης, τοῦ νέου λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Ὑπάρχουν ἑπομένως οἱ κατὰ σάρκα καὶ οἱ κατὰ πνεῦμα υἱοὶ τοῦ Θεοῦ. Γιὰ νὰ συμπεράνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος: Ἄρα, ἀδελφοί, οὐκ ἐσμεν παιδίσκης τέκνα, ἀλλὰ τῆς ἐλευθέρας'. Ἡ ἀλληγορία εἶναι ἀνάμεσα στὴ Συναγωγὴ καὶ στὴν Ἐκκλησία.

 

08.σοὶ θύσω θυσίαν αἰνέσεως καὶ ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐπικαλέσομαι.

 

Καὶ σὲ ἄλλους ψαλμοὺς βλέπουμε αὐτὴ τὴ διαφοροποίηση ὡς πρὸς

τὸ περιεχόμενο τῆς εὐχαριστήριας θυσίας, ὅπως, π.χ., στὸν 50ο ψαλμό

(θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον· καρδίαν συντετριμμένην καὶ

τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει). Γιὰ τοὺς ἑρμηνευτές Πατέρες ὁ στίχος εἰκονολογεῖ, κατὰ προφητικὸ τρόπο, τὴ θυσία ποὺ θὰ ἐγκαινιάσει ὁ Χριστὸς καὶ ποὺ μέχρι σήμερα προσφέρουμε ὡς Ἐκκλησία. Πρόκειται λοιπὸν γιὰ εἰσαγωγὴ ἑνὸς διαφορετικοῦ τρόπου λατρείας, ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ τὸν ὀνομάσουμε «πνευματικό». Καὶ τὸ πραγματικό πε- ριεχόμενο μιας τέτοιας λατρείας, ὡς σχέσης, θὰ ἀποκαλυφθεῖ ἀπὸ τὸν Χριστό: Πνεῦμα ὁ Θεὸς καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν Πνεύματι καὶ Ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν (στὸν διάλογο μὲ τὴ γυναίκα στη Σαμάρεια), ὅπου ἐν Πνεύματι σημαίνει ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἐν Ἀληθείᾳ σημαίνει ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ.

 

9 Τὰς εὐχάς μου τῷ Κυρίῳ ἀποδώσω ἐναντίον παντὸς τοῦ λαοῦ

αὐτοῦ, 10 ἐν αὐλαῖς οἴκου Κυρίου ἐν μέσῳ σου, Ἱερουσαλήμ.

 

Οἱ δύο αὐτοὶ στίχοι συνεχίζουν καὶ ὁλοκληρώνουν τὸ περιεχόμενο τοῦ προηγούμενου, καὶ μάλιστα τροπολογοῦνται στὸ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ θυσία προσφέρεται ὡς θυσία λαοῦ, συνθήκη ποὺ λειτουργεῖται στὴν εὐχαριστιακή μας σύναξη, καὶ ἐπίσης λειτουργεῖται ἐντὸς ναοῦ, τοῦ ναοῦ τοῦ Θεοῦ σὲ ἀναφορὰ πρὸς μιὰ νέα (ἄνω) Ιερουσαλήμ. Κατὰ τὸν Εὐστάθιο Θεσσαλονίκης, ὁ γὰρ διαπνεόμενος τόπος, αὐλὴ λέγεται, εἶναι ὁ τόπος ποὺ οἱ ἀέρηδες πνέουν ἀνάμεσά του. Αὐλὴ οἴκου Κυρίου εἶναι ὁ διαπνεόμενος ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τόπος. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς μάλιστα ἐκτείνει αὐτὴ τὴν ἑρμηνεία, ἀναφέροντας περὶ τῆς ἡμετέρας αὐλῆς, ἤγουν τῆς καθολικῆς τοῦ Θεοῦ καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Σ' αὐτὴ τὴν αὐλὴ τοῦ Κυρίου ὁ ποιητὴς ἐν μέσῳ λαοῦ ἀναπέμπει τὶς εὐχαριστήριες ευχές του ὡς ἔκφραση τῆς σχέσης του μὲ τὸν Θεό.

Τελειώνω μὲ τὸν δικό μας Παπαδιαμάντη: «Καὶ πάλι κίνησα νὰ ὀρθῶ, Χριστέ μου, στὴν αὐλή σου, / νὰ σκύψω στὰ κατώφλια σου τὰ τρισαγαπημένα, / ὁποὺ μὲ πόθο ἀχόρταγο τα λαχταρεῖ ἡ ψυχή μου» («Ἡ Γλυκοφιλούσα»). Τρεῖς στίχοι, ποὺ ἀπὸ τὸν ἴδιο χαρακτηρίζονται «ἐράνισμα ἐκ τῶν ψαλμῶν»,