Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ (1754) . Οι Αθηναίοι είναι ευφυέστεροι και ζωηρότεροι από όλους τούς υπόδουλους Έλληνες .

ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ του 1751 έφθασαν στην Αθήνα τέσσερες Άγγλοι, ο JAMES STUART αρχαιολόγος, ό NICHOLAS REVETT αρχιτέκτονας και δυο ζωγράφοι, με αποστολή τη μελέτη, την καταγραφή και τις μετρήσεις των αρχαίων μνημείων. Έμειναν στην Αθήνα τρία ολόκληρα χρόνια συγκεντρώνοντας στοιχεία, ζωγραφίζοντας τα αρχιτεκτονικά λείψανα και αναζητώντας ενεπίγραφα μάρμαρα. Τέλη 1753 συνέχισαν την άρχαιοθηρική τους ερευνά στην Θεσσαλονίκη και υστέρα από μια συστηματική περιήγηση στο Αιγαίο και στην Μ. Ασία ξαναγύρισαν στην Αγγλία το 1755. Καρπός της περιοδείας των δύο αρχαιολόγων, πού κράτησε πέντε σχεδόν χρόνια, υπήρξε το εικονογραφημένο τετράτομο ογκώδες έργο τους «Οι αρχαιότητες της Αθήνας», πού κυκλοφόρησε το 1789 στο Λονδίνο

Μ' όλο πού το χρονικό άφορα αποκλειστικά τη μελέτη και περιγραφή των αρχαιοελληνικών μνημείων οι δύο περιηγητές δεν παρέλειψαν να σημειώσουν τα δραματικά γεγονότα του 1754, την εξέγερση δηλαδή των Αθηναίων, Ελλήνων και Τούρκων, εναντίον του τυραννικού βοεβόδα Σαρρή μουσελίμη. Βάναυσος και αρπακτικός ό βοεβόδας καταδυνάστευε και καταλήστευε όχι μόνο τούς χριστιανούς αλλά και τούς ομόπιστούς του μουσουλμάνους. Μπροστά στον κοινό εχθρό, Τούρκοι και Ρωμιοί ενώθηκαν και οργάνωσαν συνωμοσία για την εξουδετέρωση του δυνάστη τους. Και τον Ιούλιο του 1754, τελευταία χρονιά της βασιλείας του σουλτάνου Μαχμούτ, ξέσπασε αιματηρή ανταρσία στην Αθήνα εναντίον του βάναυσου βοεβόδα. Την εξέγερση περιγράφει, λακωνικότατα όμως, ό JAMES STUART:

«Οι Αθηναίοι είναι ευφυέστεροι και ζωηρότεροι από όλους τούς υπόδουλους Έλληνες. Μ' όλο πού δέχονται πιέσεις από κάθε πλευρά και κατατυραννούνται, αντιστέκονται με θάρρος και διαμαρτύρονται όταν ένας φιλοχρήματος ή απάνθρωπος διοικητής επιβάλλει αυθαίρετα νέους φόρους. Κατά την παραμονή μας στην Αθήνα κατόρθωσαν, ύστερα από τολμηρή ενέργεια τους, να εκδιώξουν τρεις Τούρκους διοικητές, λαομίσητους εξέγερση αιτίας των καταπιέσεων και των διοικητικών παρεκτροπών τους».

Την εξέγερση αναφέρει και ό Γάλλος αρχιτέκτονας LE ROYπού βρέθηκε το 1754 στην Αθήνα, στο περίφημο ογκώδες δίτομο εικονογραφημένο έργο του «Τα ωραιότερα ελληνικά μνημεία», πού κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1770. «Επειδή ό βοεβόδας επέβαλε αυθαίρετους και παράνομους φόρους οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν, άρπαξαν τα όπλα και πολιόρκησαν το κάστρο. Κατά τη συμπλοκή πού ακολούθησε σκοτώθηκαν αρκετοί Αθηναίοι, Έλληνες και Τούρκοι, καθώς και ό αδερφός του βοεβόδα. Ή πολιτεία ήταν ανάστατη και βδομάδες ολόκληρες ό βοεβόδας δεν τολμούσε να παρουσιαστή πουθενά. Αρχηγός της ανταρσίας ήταν ένας άνθρωπος του λαού ευφυέστατος. Για να ενθαρρύνει τούς Αθηναίους παρουσίασε πλαστές επιστολές από την Κόρινθο, το Ναύπλιο και την Πάτρα με μηνύματα πώς τάχα κι' αυτές οι πολιτείες είναι έτοιμες να ξεσηκωθούν μόλις δοθεί το σύνθημα από τούς Αθηναίους».

Για την εξέγερση των Αθηναίων, Ελλήνων και Τούρκων, του 1754 εναντίον του Σαρρή μουσελίμη έγραψε και ό Άγγλος περιηγητής RICHARD CHANDLER.

«Αν ό ζυγός του βοεβόδα γίνει αφόρητος, ό λαός στασιάζει και ό δυνάστης εκδιώκεται. Πολλές φορές οι Τούρκοι ενώθηκαν με τούς Έλληνες, αιχμαλώτισαν τούς τυράννους τους και τούς κατακρεούργησαν ή τούς ανάγκασαν να καταφύγουν στα βουνά ή στην Ακρόπολη. Πριν από λίγα χρόνια ξέσπασε ανταρσία και κείνοι πού κατέφυγαν στην Ακρόπολη υπέφεραν πολύ από τον αποκλεισμό και τη στέρηση του νερού» .

Το αποτέλεσμα του ξεσηκωμού ήταν, όπως πάντοτε, βαρύ για τούς Έλληνες. Ενώ οι Τούρκοι θα μείνουν σχεδόν ατιμώρητοι οι Έλληνες θα υποστούν τα πάνδεινα (βαρειά πρόστιμα, βασανιστήρια κ.λπ.) .

Κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου ή εξέγερσης μετετράπη εις στάσιν, αποτέλεσμα της οποίας υπήρξε ό φόνος του γραμματέως ή του αδελφού του βοεβόδα και ό αποκλεισμός του βοεβόδα αυτού εις την Άκρόπολιν, όπου κατέφυγε διά να σωθή. Και δεν θα έσώζετο, αν και προσέφυγε εις τον Παρθενώνα κρύβεις μέσα εις το τουρκικό ευκτήριο, το όποιον αντικατέστησε το «μεγάλο τζαμί», δηλαδή τον Παρθενώνα, μετά την καταστροφή αυτού το 1687, όπως δεν έσώθη και ό καταφυγών τω 915 μ.Χ. εις τον Παρθενώνα επίσης σαρακηνής προελεύσεως Βυζαντινός άρχων Χασές, λιθοβοληθείς υπό των Αθηναίων. Αλλά' ό βοεβόδας του 1754, νοημονέστερος αυτού, μεταμφιεσθείς κατόρθωσε να δραπετεύσει και να φθάση εις τον Δράκον, δηλ. τον Πειραιά, να φύγει δε με καΐκι».

Την ανταρσία απομνημονεύει και το χρονικό του Άνθιμου: «Εις τούς 1754, ενώθηκαν μηνί Ίουλίω, συνέβη ή ολέθριος στάσις και ή δημεγερσία κατά του βοεβόδα Σαρρή μουσελίμη. Τελείωσε με μεγάλη φθορά των Ρωμαίων και δαπάνη υπέρ τα οκτακόσια πουγγία».

Έχουμε τέλος και την εξιστόρηση του ξεσηκωμού των Αθηναίων το 1754 από τον Άγγλοι ιστορικό WILLIAM MILLER

«Επιτροπή προεστών παρουσιάσθηκε στον Σαρρή μουσελίμη και κατά τη λογομαχία πού ακολούθησε ό βοεβόδας σκότωσε ένα από τα μέλη της. «Για αντίποινα ό λαός έβαλε φωτιά στο σεράι. Σκοτώθηκαν πολλοί από τις δυο πλευρές. Ανάμεσα στους νεκρούς και ό γραμματικός του βοεβόδα. Βλέποντας τον κίνδυνο ο Σαρρής μουσελίμης επιχείρησε έξοδο ξιφήρης και κατέφυγε στην Ακρόπολη, όπου πολιορκήθηκε και υπέφερε από την έλλειψη νερού. ' Η εξέγερση στοίχισε 800 πουγκιά στους Αθηναίους, έκτος από άλλες άρπαγες του πασά του Ευρίπου. Ανάμεσα στα άλλα ό πασάς φυλάκισε τον μητροπολίτη και αξίωσε την καταβολή λύτρων. Ό μητροπολίτης όμως κατόρθωσε να εξασφάλιση όρντινο του σουλτάνου πού απαγόρευε στον πασά του Εύριπου να ξαναμπεί στην Αθήνα».

Τόσο οι Άγγλοι STUART και REVETT, όσο και ό Γάλλος LE ROY αφιέρωσαν τα μνημειώδη έργα τους αποκλειστικά σχεδόν στις αρχαιότητες. Στον αρχιτέκτονας LE ROY προκαλούσε μεγάλη εντύπωση στην Αθήνα ή αυστηρότητα των ηθών και ή σχολαστική απομόνωση των γυναικών μακριά από τα αντρικά βλέμματα.

Πρέπει να σημειώσω, γράφει «ένα έθιμο παράξενο και βάρβαρο πού αποκαλύπτει πόσο ζηλότυποι είναι οι Αθηναίοι. Όταν περνάνε στο δρόμο γυναίκες. Τούρκισσες ή Ελληνίδες, πρέπει από ευγένεια να παραμερίσης και να γυρίσεις τα νώτα ώσπου να απομακρυνθούν».

Ό LE ROY κατόρθωσε, χάρη στην παρέμβαση του Γάλλου προξένου LEOSON, να εξασφάλιση την άδεια του δισδάρη, του διοικητή του κάστρου, για τη μελέτη των αρχαιοτήτων στην Ακρόπολη. Ό Τούρκος διοικητής του επέτρεψε να χρησιμοποίηση ακόμα και σκάλες. Τον συμβούλεψε όμως να τον ειδοποίηση ποιά μέρα θα σκαρφαλώσει στον Παρθενώνα για να το ανακοινώσει στους κατοίκους. Γιατί από εκεί ψηλά φαίνονται όλες οι εσωτερικές αυλές όπου κινούνται καθημερινά οι γυναίκες. Έπρεπε λοιπόν την ώρα εκείνη να αποσυρθούν από τις αυλές και να κρυφτούν στα σπίτια τους για να μη τις αντικρύσουν αντρικά βλέμματα.

ΒΙΒ. ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. 1700- 1800