Η Ιερά Σύνοδος του 1905 για τη λειτουργική μεταρρύθμιση. Οι λειτουργικές προσευχές και η τέλεση της Λειτουργίας.

Ste Genevieve-des-Bois

30 Δεκεμβρίου 1958

… Μου γράφεις ότι σου άρεσαν μερικές από τις φράσεις των προσευχών που σου έστειλα. Έτσι λοιπόν θέλω τώρα να σου στείλω ακόμη μερικές. Ίσως και σ’ αυτές θα βρεθεί κάτι που να ανταποκρίνεται στην έφεσή σου. Πρέπει όμως προκαταρκτικά να δώσω μερικές εξηγήσεις για τις προσευχές αυτές, ώστε να τις κατανοήσεις καλύτερα.

Το 1905 η Ιερά Σύνοδος ζήτησε απ’ όλους τους αρχιερείς των επαρχιών εκείνου του καιρού να απαντήσουν σε ολόκληρη σειρά ερωτήσεων που αφορούσαν τη μεταρρύθμιση της εκκλησιαστικής ζωής, η οποία είχε περιέλθει σε διαρκώς αυξανόμενη παρακμή. Αυτό υπήρξε σημαντικό γεγονός στη ρωσική ιστορία. Σε βραχύ χρονικό διάστημα ο ρωσικός λαός, που αιώνες σιωπούσε, απέκτησε τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις του. Και αυτό ήταν τόσο ευρύ, ώστε να εγγίζει ακόμη και την Εκκλησία. Στα εκκλησιαστικά περιοδικά εκείνου του καιρού μπορεί κάποιος να βρει πολύ ενδιαφέρουσες, εκπληκτικές για την ελευθερία τους, εκφράσεις. Από τις απαντήσεις των αρχιερέων των επαρχιών σχηματίσθηκε ευρεία εικόνα πολλών πλευρών της εκκλησιαστικής ζωής. Οι απαντήσεις τους εκδόθηκαν από την Ιερά Σύνοδο το 1906 με τον τίτλο «Γνώμες των αρχιερέων των επαρχιών σε σχέση με το θέμα της εκκλησιαστικής μεταρρυθμίσεως» . 

Μεταξύ αυτών  που εξέφρασαν τις γνώμες τους υπήρξαν και σπουδαίοι ιεράρχες, όπως ο Τύχων των Αλεουτίων Νήσων και ο Σέργιος της Φιλανδίας, που και οι δύο έγιναν αργότερα Πατριάρχες. Αυτοί εξέφρασαν τη σκέψη τους, ότι για την προσέλκυση των παρισταμένων στη Λειτουργία ανθρώπων σε μεγαλύτερη συμμετοχή στη Λειτουργική πράξη δεν θα ήταν περιττό να διαβάζονται οι μυστικές ευχές εκφώνως. Οι περισσότεροι, όπως ξέρουμε, δεν γνωρίζουν το περιεχόμενο των προσευχών αυτών, και μένει γι’ αυτούς προσιτό μόνο ό,τι αναγινώσκεται και ψάλλεται. «Τεχνικά», λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ανά τους αιώνες θεσπισμένη μορφή ακολουθιών, η ανάγνωση των μυστικών ευχών εκφώνως απλώς δεν ταιριάζει στους μεγάλους ενοριακούς ναούς.

 Η σκέψη όμως να προσελκύσουν τον λαό σε βαθύτερη συμμετοχή στο τελούμενο μυστήριο, είναι αναμφίβολα σωστή. Προσωπικά εγώ θεώρησα ωφέλιμο να το εφαρμόσω με λίγο διαφορετικό τρόπο. Και μάλιστα στο σημείο εκείνο όπου συνηθίζεται να διαβάζονται συμπληρωματικές προσευχές ή αιτήσεις στη Λειτουργία, δηλαδή μετά το Ευαγγέλιο, άρχισα να προσθέτω μερικές δεήσεις και έπειτα προσευχές που προετοιμάζουν για το μυστήριο, ώστε να βοηθήσω τους παρισταμένους πριν από την πιο σημαντική στιγμή της λειτουργικής αναφοράς να συγκεντρωθούν εσωτερικά και να ενωθούν με τον ιερέα.

Σου στέλνω τα κείμενα αυτά. Έχω για την ώρα πέντε. Το καθένα από αυτά το διαβάζω ολόκληρο στη Λειτουργία, αλλάζοντας τη σειρά τους, για να δημιουργείται κάποια ποικιλία. Το θέμα είναι ότι, αν περιορισθούμε μόνο στο κείμενο, που είναι αυστηρά καθορισμένο, τότε θα έπρεπε ή να το παρατείνουμε πολύ ή να στερηθούμε πολλές εκφράσεις που είναι εν γένει επιθυμητές. Ακόμη και σε [//83] μας, στη μικρή μας εκκλησία, πρέπει να υπολογίζουμε τον χρόνο. Συνήθως η Λειτουργία μας διαρκεί δυόμισι ώρες.

Σου εξηγώ και σχετικά με τη μικρή μας εκκλησία. Έχουμε ένα μικρό μάλλον σπίτι, μέρος του οποίου μετατρέψαμε σε εκκλησία. Ήταν προηγουμένως παλιό πέτρινο οίκημα, αποθήκη ξύλων και τροφίμων κάποιου αγροκτήματος. Μετατρέψαμε το παλιό αυτό κτήριο με τέτοιο τρόπο, ώστε τώρα μπορούν να ζήσουν τέσσερις-πέντε άνθρωποι και να βρίσκονται πάντοτε κοντά στην εκκλησία. Βεβαίως, καταλαβαίνεις, είναι εντελώς σπάνιο προνόμιο να έχουμε δικό μας ναό. Το εκκλησάκι μας δεν είναι μεγάλο. Σε αυτό δεν χωρούν ελεύθερα όλοι όσοι θέλουν. Το χρησιμοποιούμε  εμείς, μια ομάδα προσώπων που ζούμε στην Αγία Γενεβιέβη του Δρυμού, και οι περισσότεροι είμαστε μοναχοί και μοναχές. Όλοι είμαστε είκοσι άνθρωποι. Δεν μπορούν όμως όλοι να παρευρίσκονται στις ακολουθίες, είτε εξαιτίας της αρρώστιας είτε εξαιτίας της μακρινής αποστάσεως. Ο επίσκοπός μας μου ζήτησε να μην ανοίξω την εκκλησία για όλους που επιθυμούν, γιατί τότε θα έρθουν σε μας πάρα πολλοί, και έτσι ακριβώς θα επέλθει κατά κάποιον τρόπο διαίρεση ανάμεσα σε μας και στον ενοριακό ναό. Για μας βέβαια αυτό είναι πάρα πολύ βολικό.

 Στην εκκλησία μας μπορώ να λειτουργώ, χωρίς να υψώνω τη φωνή μου. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί η εξάντληση της δυνάμεως στις εκφωνήσεις δεν είναι μόνο κουραστική αλλά και παρεμποδίζει την προσευχή. Η ψαλμωδία γίνεται με πολύ σιγανό τρόπο. Οι άνθρωποι στέκονται όρθιοι, χωρίς να κινούνται. Δεν υπάρχει καμία σχεδόν κίνηση στην εκκλησία κατά τη διάρκεια των ακολουθιών.

 Τόσο θαυμάσια ησυχία, ώστε να φαίνονται έπειτα σε όλους μας οι άλλες εκκλησίες υπερβολικά θορυβώδεις και ανήσυχες. Σε αυτή λοιπόν την εκκλησία διαβάζω και τις προσευχές εκείνες που σου στέλνω. Εκτός από την  αναστάσιμη λειτουργία της Κυριακής, λειτουργώ δύο φορές την εβδομάδα, την Τρίτη και το Σάββατο: Στις οκτώ το πρωΐ κατά την τοπική ώρα (η διαφορά μεταξύ μας είναι δύο ώρες· έτσι σε σας εκεί είναι δέκα η ώρα). Αν θέλεις μπορείς κι εσύ τότε να συμμετέχεις στην ακολουθία μας νοερά. Βέβαια σας έχω όλους αδιάλειπτα στη μνήμη μου.

Επέτρεψα στον εαυτό μου να εισαγάγω τις προσευχές αυτές, τις οποίες, όπως θα δεις, έχω συνθέσει από κείμενα άλλων λειτουργικών προσευχών οι οποίες λέγονται μυστικά ή εκφώνως, με σκοπό να διεγείρω την προσοχή που κάποτε αμβλύνεται με την επανάληψη μιας και της αυτής φράσεως. Έχω και άλλες προσευχές: για τους κεκοιμημένους, τους ασθενείς κλπ. Θα σου τις στείλω κι αυτές, όταν θα βρω χρόνο να τις αντιγράψω.

Τάξη των προσευχών που αποστέλλονται:

Η πρώτη δέηση απευθύνεται προς την Αγία Τριάδα.

Η δεύτερη δέηση προς τον Θεό Πατέρα.

Η τρίτη προς τον Θεό Υιό.

Η τέταρτη προς το Άγιο Πνεύμα.

Έπειτα μία μεγάλη ευχή προς τον Πατέρα ή προς τον Ιησού Χριστό …

Αρχιμανδρίτου ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ