Η Υπομονή και Καρτερία ως Απάντηση στις Εποχές Κρίσης

Η Υπομονή και Καρτερία ως Απάντηση στις Εποχές Κρίσης

Γεώργιος Ιατρίδης

Αναπληρωτής Καθηγητής

Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

Email: giatridis@econ.uth.gr

Η τωρινή κρίση είναι πρωτίστως ηθική και πνευματική, που οδηγεί σε κοινωνικοπολιτική και οικονομική. Υπερκατανάλωση, υλοζωισμός, απληστία, εγωισμός, επίδειξη, διάφορα πάθη, δυσαναλογία μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, διεκδίκηση αυθαίρετων δικαιωμάτων και παραμέληση υποχρεώσεων και καθηκόντων, έλλειψη κοινωνικής ευθύνης και συνοχής, απουσία στόχων και νοήματος της ζωής, και κυρίως η απομάκρυνση από τον Θεό, οδήγησαν στην δεινή κατάσταση που έχει περιέλθει η χώρα μας και στην φρικτή απελπισία των Ελλήνων, η οποία ως ένα απαίσιο νέφος επικάθησε πάνω στα κεφάλια μας.

Η κατάσταση στην χώρα μας χειροτερεύει από το 1980. Το δημόσιο χρέος από τότε διαρκώς διογκώνεται. Η ανεργία και η φτώχεια μαστίζουν την χώρα και δυσκολεύουν τον λαό, αφού στερείται βασικών αγαθών για την επιβίωσή του. Κάτω από το όριο της φτώχειας ζει πλέον το 68% των Ελλήνων. Σύμφωνα με το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), το έλλειμμα του κρατικού προυπολογισμού για το 2014 διαμορφώθηκε σε €3,7 δις (2,1% του ΑΕΠ[1]), έναντι εκτίμησης μόλις €0,8 δις. Tο δημόσιο έλλειμμα ανήλθε στο 12,2% του ΑΕΠ και το χρέος στο 174,9% του ΑΕΠ. Το χρέος της Κεντρικής Διοίκησης στις 31.03.2015 ανέρχεται σε €312,7 δις. Το πρωτογενές πλεόνασμα του κρατικού προυπολογισμού, το οποίο είχε εκτιμηθεί στα €4,9 δις (2,7% του ΑΕΠ), περιορίστηκε τελικά σε €1,9 δις (1% του ΑΕΠ). Υπήρξε σημαντική υστέρηση στα φορολογικά έσοδα κατά €1,3 δις. Κατά το προηγούμενο έτος, η ελληνική οικονομία ανέκαμψε ήπια μετά από έξι χρόνια ύφεσης, κατά 0,7%, ενώ το 2013 το προϊόν της υποχώρησε κατά 4%. Τον Ιανουάριο του 2015, το Ισοζύγιο Αγαθών (πρώην Εμπορικό Ισοζύγιο) διογκώθηκε κατά €279,4 εκ. ενισχυμένο κατά 15,9%, κυρίως λόγω της κάμψης των εξαγωγών κατά -€323,9 εκ., ενώ οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά -€44,6 εκ. Η ανεργία αυξήθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2014 στο 26,1%, από 25,5% στο προηγούμενο τρίμηνό του 2014. Ο αριθμός των ανέργων ανέρχεται περίπου στο 1.274.400.

Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η υπόλοιπη Ευρώπη έχει πλέον οχυρωθεί έναντι της Ελλάδας και ότι η Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει πλέον εργαλεία στη διάθεσή της για να ακρωτηριάσει την Ελλάδα από την υπόλοιπη ευρωζώνη, εάν αυτό χρειάζεται, να καυτηριάσει την πληγή και να επιτρέψει στην υπόλοιπη ευρωζώνη να συνεχίσει την πορεία της. Όποιος παίζει με την ιδέα της αποκοπής τμημάτων της ευρωζώνης ελπίζοντας ότι η υπόλοιπη θα επιβιώσει παίζει με τη φωτιά. Μόλις μπει στο μυαλό του κόσμου ότι η νομισματική ένωση δεν διαρκεί για πάντα, θα αρχίσει η κερδοσκοπία... ποια χώρα θα είναι η επόμενη; Αυτή η ερώτηση είναι ο διαλύτης της νομισματικής ένωσης. Αργά ή γρήγορα θα αρχίσουν να αυξάνονται τα επιτόκια, να κλιμακώνονται οι πολιτικές εντάσεις, να τρέπονται σε φυγή κεφάλαια. Ο Μάριο Ντράγκι, ο πρόεδρος της ΕΚΤ, έχει δηλώσει ότι η ευρωζώνη διαθέτει πλέον καλύτερους μηχανισμούς από ό,τι στο παρελθόν για να αντιμετωπίσει μια νέα ελληνική κρίση χρέους, προειδοποιώντας όμως ότι θα εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά εάν η κατάσταση επιδεινωθεί. Η εικόνα που υπάρχει στο εξωτερικό για την κρίση της Ελλάδας είναι πολύ στρεβλή και διεστραβλωμένη. Για παράδειγμα, ο Αυστριακός υπουργός Οικονομικών, Χανς Γεργκ Σέλινγκ, έκανε λόγο για ελλιπή συνεργασία της Ελλάδας με τους δανειστές. Ο Αυστριακός υπουργός Οικονομικών ανέφερε ότι η Ελλάδα αρνείται να δεσμευτεί, αν και υπάρχουν ομόφωνες αποφάσεις των υπολοίπων χωρών της Ευρωζώνης, όσον αφορά στις μεταρρυθμίσεις και τα μέτρα, κάνοντας λόγο για ελλιπή πρόθεση συνεργασίας με τους εταίρους και υποστηρίζοντας ότι είναι αδύνατο οι ΥΠΟΙΚ της Ευρωζώνης να λάβουν γραπτά στοιχεία από την ελληνική πλευρά.

Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω; Άνθρωποι με αξιοπρέπεια χάνουν, από τη μία στιγμή στην άλλη, τη δουλειά, ακόμη και το σπίτι τους. Το φαινόμενο των αστέγων, αλλά και των πεινασμένων – φαινόμενο κατοχικών εποχών – παίρνει εφιαλτικές διαστάσεις. Οι άνεργοι αυξάνονται κατά χιλιάδες μέρα με τη μέρα. Το ίδιο και τα λουκέτα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Τα νέα παιδιά παίρνουν τον δρόμο της μετανάστευσης. Οι πατεράδες μας δεν μπορούν να ζήσουν, μετά τις δραματικές περικοπές των συντάξεών τους. Οικογενειάρχες και ιδίως οι πιο φτωχοί, οι πολύτεκνοι, οι μεροκαματιάρηδες, βρίσκονται σε απόγνωση, μετά τις αλλεπάλληλες περικοπές των μισθών τους και τους αβάσταχτους νέους φόρους. Η πρωτόγνωρη καρτερία των Ελλήνων εξαντλείται, η οργή παραμερίζει τον φόβο και ο κίνδυνος κοινωνικής ανάφλεξης δεν μπορεί να αγνοείται πια.

          

  Αυτός ο λαός, που μαστίζεται από αυτή την κρίση και βρίσκεται σε απόγνωση, έχει προ πολλού χτυπηθεί αλύπητα και στον πνευματικό τομέα. Έχει χάσει τα πνευματικά του ερείσματα. Δηλητηρίασαν την ψυχή του με το μίσος εναντίον της μητρός και τροφού του, της Εκκλησίας. Τον έπεισαν με ψέματα ότι η ευτυχία εξαρτάται από κοσμικά πράγματα, και ότι σημασία για την ζωή έχει το δόγμα: «Φάγωμεν, πίωμεν αὔριον γάρ ἀποθνήσκομεν». Τα αποτελέσματα είναι πολύ άσχημα.

1. Η δυσκολία αντιμετώπησης των βασικών αναγκών της ζωής.

2. Η απόγνωση εξαιτίας των πολλών δυσκολιών.

3. Τα απονενοημένα διαβήματα των απελπισμένων ανθρώπων εξαιτίας της ανεργίας, της φτώχειας και της οικονομικής δυσπραγίας είναι πλέον καθημερινότητα.

4. Η αύξηση της εξάρτησης από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά.

5. Η μετανάστευση. Σύμφωνα με μελέτη τού Παντείου Πανεπιστημίου το ποσοστό των νέων που ζητούν εργασία με προοπτική στο εξωτερικό αγγίζει το 43% στις ηλικίες 15-24 (ο αντίστοιχος δείκτης ανεργίας στην Γαλλία σε ηλικία κάτω των 24 ανέρχεται μόνο στο 22%).        

Σκοπός μας πρέπει να είναι να καταλάβει ο πλησίον μας που ψήνεται στο καμίνι της δοκιμασίας ότι είναι ενώ μπορεί να κουράζει με την δυσφορία του, με την κατάστασή του, ακόμη και με την γκρίνια του, είναι αγαπητός. Ενώ μόνο που τον βλέπουμε να υποφέρει, η εικόνα του μάς κάνει να θλιβόμαστε, δεν τον αποφεύγουμε, μάς είναι επιθυμητός. Ενώ ο ίδιος μπορεί να μην δύναται να προσφέρει, μάς είναι πολύτιμος. Δίπλα του αισθανόμαστε ότι μπορούμε να βγάλουμε το καλύτερο κομμάτι του εαυτού μας και δημιουργούμε βαθιά σχέση μαζί του, πολύ πιο διαφορετική από τότε που δεν είχε την ανάγκη μας. Δίνουμε την δική μας καρδιά ως αγάπη και φροντίδα. Και αυτός ο στόχος μας δεν απειλείται με αποτυχία. «Ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει» (Α’ Κορ. ιγ΄ 8).

Οικονομική κρίση σημαίνει προσφορά, όπου όμως το προσφερόμενο είναι όλος ο εαυτός μας, όχι κλάσμα του. Ο άνθρωπoς πάσχει, υποφέρει, βασανίζεται, δεν αντέχει τον εαυτό του, τις σκέψεις του, ίσως ούτε κι εμάς τους συμπαραστάτες του, δεν θέλει να ζει. Η δική μας συνδρομή όμως μπορεί να μειώσει τον πόνο, να στηρίξει τον καταρρέοντα ψυχισμό, να αναζωογονήσει την αναπνοή, να σκεφθεί πριν ο πλησίον μας ζητήσει, να ξαναφέρει την αγάπη στη ζωή.

Τα βασανιστικά γιατί του μαρτυρίου δεν χρειάζονται απαντήσεις, γιατί δεν υπάρχουν τέτοιες απλές και γνωστές. Μια σκληρή δοκιμασία καταστρέφει την εσωτερική ησυχία, προκαλεί υπαρξιακή απόρριψη του κόσμου, μηδενισμό των επιδιώξεων και των προοπτικών και γεννά ερωτήματα για τον λόγο της ύπαρξης, για το τί αξίζει και τί όχι. Και διερωτάται ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσογαίας κ Νικόλαος: Πώς είναι δυνατόν ο Θεός να συμβαδίζει μ’ αυτήν την τραγικότητα και αδικία; Ποιός από εμάς αν ήταν θεός θα έφτιαχνε τέτοιον κόσμο; Μήπως τελικά η ανθρώπινη φύση κρύβει περισσότερη καλοσύνη από τη θεϊκή; Ή τί και ποιός είναι σε τελική ανάλυση ο Θεός; Ο Παντοδύναμος που δεν έχει τέλεια αγάπη; Αυτά υπάρχουν ως ερωτήματα αν πλησιάσουμε ανθρώπους πνιγμένους στα ανθρώπινα όρια της σκέψης ή βουλιαγμένους στα ταραγμένα νερά της απόγνωσης. Ο συνδυασμός όμως πίστης και αγάπης μεταμορφώνει εντελώς τον άνθρωπο.

Μέσα στην υπέροχη παραβολή του Καλού Σαμαρείτου, βλέπει κανείς πώς η άσκηση της αγάπης και η ανιδιοτελής φροντίδα καταργεί την εσωτερική απόσταση που προξενεί η φιλαυτία μας και μεταμορφώνει τον πάσχοντα σε πλησίον. Ο ίδιος ο Χριστός τονίζει: «Ἐφ’ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. κε΄ 40). Επομένως, κάθε λειτουργός αγάπης είναι μάλλον ευεργετούμενος παρά ευεργετών, ταπεινός αποδέκτης ευλογίας παρά εξαντλούμενος διακονητής, διότι «μέγας ἐστὶν τῆς εὐποιΐας ὁ πλοῦτος, ἐν τῷ διδόναι γὰρ λαμβάνεται καὶ ἐν τῷ σκορπίζειν συνάγεται» (Άγ. Ιωάννης Χρυσόστομος).

Η αγάπη από μόνη της δεν μπορεί να ερμηνεύσει τον λόγο της δοκιμασίας. Αυτό που απαραίτητα χρειάζεται είναι η πίστη στην αγάπη του Θεού στον άνθρωπο. Ό,τι συμβαίνει, συμβαίνει κάτω από το μάτι του Θεού. Κάτω από την αγάπη του Θεού όλα αντέχονται. Η κάθε δοκιμασία προβάλλεται στον σταυρό και το πάθος του Χριστού. Και αυτό που αντιπροσφέρεται είναι η δύναμή Του. Το μέτρο του πειρασμού είναι ανάλογο των δυνάμεών μας, και η κάθε δοκιμασία αποτελεί συμμετοχή στο πικρό ποτήρι που ήπιε ο Κύριος. Η πίστη σε σταυρωμένο αλλά και αναστάντα Θεό βοηθά να ξεπεραστούν ο φόβος και το βάρος της δοκιμασίας.  

Γράφει κάποιος σοφὸς γέροντας:

Ζήτησα από τον Θεό να μου δώσει δύναμη
κι Αυτός μου έδωσε δυσκολίες για να τις ξεπεράσω.

Του ζήτησα σοφία
κι Αυτός μου έδωσε προβλήματα να μάθω να λύνω.

Του ζήτησα οικονομική άνεση
κι Αυτός μου έδωσε νου και ικανότητα να δουλεύω.

Του ζήτησα θάρρος
κι Αυτός μου έδωσε κινδύνους να ξεπερνώ.

Του ζήτησα αγάπη
κι Αυτός μου έδωσε προβληματικά άτομα να βοηθώ.

Του ζήτησα χάρες
κι Αυτός μου έδωσε ευκαιρίες να εκμεταλλευτώ.

Απ’ ό,τι ζήτησα δεν πήρα τίποτε τίποτε από αυτά που ήθελα.
Πήρα όμως τα πάντα αυτά που πραγματικά χρειαζόμουν.

Η προσευχή μου εισακούσθηκε!

Ο Ιερός Χρυσόστομος βάζει στο στόμα του Κυρίου, λόγους αγάπης πατρικής: «Ἐγώ πατήρ, ἐγώ ἀδελφός, ἐγώ Νυμφίος, ἐγώ οἰκία, ἐγώ τροφεύς, ἐγώ ἱμάτιον, ἐγώ ρίζα, ἐγώ θεμέλιον. Πᾶν ὅπερ ἄν θέλῃς ἐγώ. Μηδενός ἐν χρείᾳ καταστῆς. Ἐγώ δουλεύσω. Ἦλθον γάρ διακονῆσαι, οὑ διακονηθῆναι. Ἐγώ καί φίλος καί ξένος καί κεφαλή καί ἀδελφός καί μήτηρ. Πάντα ἐγώ μόνον οἰκείως ἔχε πρός ἐμέ. Ἐγώ πένης διά σέ καί ἀλήτης διά σέ, ἐπί σταυροῦ διά σέ, ἐπί τάφου διά σέ, ἄνω ὑπέρ σοῦ ἐντυγχάνω τῷ Πατρί∙ κάτω ὑπέρ σοῦ πρεσβευτής παραγέγονα παρά τοῦ Πατρός. Πάντα μοι σύ καί ἀδελφός καί συγκληρονόμος καί φίλος καί μέλος. Τί πλέον θέλεις; Τί τόν φιλοῦντα ἀποστρέφει; Τί εἰς πίθον ἀντλεῖς τετρημένον; Τί εἰς πῦρ ξαίνεις; Τί τῷ ἀέρι πυκτεύεις;» (ΕΠΕ τόμ. 12, σελ. 34)

O Άγιος Παίσιος τονίζει ότι η  πνευματική  ζωή  είναι  πολύ  απλή  και εύκολη, αλλά  εμείς  την  κάνουμε  δύσκολη,  γιατί  δεν  αγωνιζόμαστε  σωστά.  Με  λίγη  προσπάθεια  και  πολλή  ταπείνωση  και  εμπιστοσύνη  στον  Θεό,  μπορεί κανείς να προχώρηση πολύ. Γιατί, όπου υπάρχει ταπείνωση, δεν έχει θέση ο  διάβολος και, όπου δεν υπάρχει διάβολος, επόμενο είναι να μην υπάρχουν και πειρασμοί. Σε περιόδους μεγάλων δοκιμασιών αποδεικνύεται ότι μόνο η Εκκλησία μπορεί να απελευθερώση δυνάμεις που ως πλημμύρα ζωής θεραπεύουν τις ψυχικές και σωματικές ανάγκες και επουλώνουν τις επώδυνες πληγές των ανθρώπων. Ο ζών και προσωπικός Θεός προσφέρει ελπίδα στην απελπισία, υπέρβαση της μοναξιάς μέσα από τήν θεανθρώπινη και συνανθρώπινη κοινωνία.

Βιβλιογραφία

Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (2015), «Τριμηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονομία: Η Ελληνική Οικονομία», Πρώτο Τρίμηνο 2015.

Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (2015), «Αποτελέσματα Ερευνών Οικονομικής Συγκυρίας», Iούνιος 2015.

Μητροπολίτου Μεσογαίας & Λαυρεωτικής Νικολάου (11.11.2011), «Ανακούφιση και Φροντίδα Ατόμων με Νευρομυϊκές Ασθένειες», Πολεμικό Μουσεῖο, Αθήνα.

Μητροπολίτου Πατρών κ. Χρυσοστόμου (2.10.2012), «Η Ποιμαντική της Εκκλησίας στην Εποχή των Μνημονίων», Εισήγηση Στην Ἱερά Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Παράρτημα 1

Η Ελληνική Κρίση Χρέους: Προτάσεις για Έξοδο

Προσαρμογή 1: Δημοσιονομική

Αντιστροφή τριών τάσεων:

1.           Η διόγκωση του αριθμού του προσωπικού και των αμοιβών στο δημόσιο τομέα, χωρίς αντίκρισμα στην ποιότητα και ποσότητα των παρεχομένων υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο.

2.           Η υπέρμετρη αύξηση των δαπανών για συντάξεις, χωρίς αυτό να συνοδεύεται από αύξηση της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης.

3.           Η υπέρμετρη αύξηση της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, που υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή.

 Προσαρμογή 2: Ανταγωνιστικότητα

Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με:

1.      Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, ιδίως εκείνων που έχουν άμεση σχέση με το κόστος παραγωγής και διακίνησης προϊόντων και προσφοράς υπηρεσιών

2.      Το άνοιγμα αγορών που ακόμη παραμένουν κλειστές ή οιονεί κλειστές λόγω ρυθμιστικών παρεμβάσεων του κράτους

3.      Την διευκόλυνση εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων σε κλάδους οικονομικής δραστηριότητας

4.      Το άνοιγμα των δημοσίων υπηρεσιών, επιχειρήσεων και οργανισμών στον ανταγωνισμό με τον ιδιωτικό τομέα

5.      Το άνοιγμα της ελληνικής οικονομίας στο διεθνή ανταγωνισμό, τεχνογνωσία και επιχειρηματικά κεφάλαια

6.      Μείωση γραφειοκρατίας

7.      Μείωση αμυντικών δαπανών

8.      Λογιστικά συστήματα πληροφόρησης και διπλογραφικό σύστημα στο δημόσιο τομέα

9.      Έλεγχοι από ορκωτούς ελεγκτές λογιστές

10. Κρατική επιχορήγηση σε σχέση με αποτελέσματα

11. Αύξηση ειδικών φόρων

12. Δημιουργία κοινής βάσης δεδομένων για φορολογικά έσοδα και ασφαλιστικές εισφορές: ενιαία και τιμαριθμοποιημένη προοδευτική φορολογική κλίμακα

13. Ασφαλιστική μεταρρύθμιση

14. Ανεξαρτησία δημόσιων φορέων

15. Παραγωγή και εξαγωγή πιο ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών από χαμηλής σε μεσαίας/υψηλής τεχνολογίας/ποιότητας

16. Βελτίωση θεσμών / καταπολέμηση διαφθοράς

17. Έλεγχος οικονομικών των δημόσιων οργανισμών

18. Μη επαναλαμβανόμενες δαπάνες που επιβάρυναν το προηγούμενο έτος

19. Μείωση χρεών των δημόσιων οργανισμών

---

[1] ΑΕΠ: κατανάλωση, επένδυση, δημόσιες δαπάνες και καθαρές εξαγωγές.