ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΖΉΤΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΕΡΗΜΙΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΜΑΡΚΙΔΗ. ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ.

Ήθελα να συζητήσω για τον πατέρα Σεραφείμ με τον πατέρα Μάξιμο πριν φύγω για το Μέιν στις 4 Ιουλίου του 2010. Πιο συγκεκριμένα, αν και ο πατήρ Μάξιμος είχε μιλήσει σε αρκετές περιπτώσεις για τη σημασία της προσευχής για την πνευματική ζωή μας, ήθελα να διερευνήσω περαιτέρω αυτό το θέμα. Ήθελα να ακούσω περισσότερα για το ρόλο της αδιάλειπτης προσευχής στη ζωή του πατρός Σεραφείμ ή και στη ζωή οποιοσδήποτε άλλου.


 Ο πατήρ Σεραφείμ όχι μόνο δεν έδειχνε να κουράζεται ή να βαριέται από αυτή τη μορφή της εντατικής και συνεχούς προσευχής, αλλά, αντίθετα, όπως μας διαβεβαίωσε επανειλημμένα, του έδινε εκπληκτική ενέργεια και χαρά. Αυτός ο ενενηντάχρονος ερημίτης, που έμοιαζε με χαρακτήρα από μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, ήταν ένας από τους πιο ευτυχισμένους ανθρώπους που είχαμε γνωρίσει ποτέ. Ήταν ένας άνθρωπος μεθυσμένος από τον Θεό. Βρισκόταν ήδη στον Παράδεισο. Ο πατήρ Σεραφείμ μου θύμιζε τις διδαχές του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή, ο οποίος υποστήριζε ότι ο άνθρωπος που έχει φτάσει στη Θέωση κυριεύεται από «Έρωτα Μανιακό», μια «μανιακή» μορφή αγάπης που είναι απείρως ισχυρότερη από οποιοδήποτε εγκόσμιο ερωτικό πάθος. Οι μεταφορές που χρησιμοποιούσε για να εκφράσει αυτές τις καταστάσεις μέθης με τον Θεό συχνά σκανδάλιζαν τους πουριτανούς χριστιανούς.

Τρεις μέρες πριν φύγουμε από την Κύπρο, ο Λαύρος διοργάνωσε μια συγκέντρωση για να συζητήσουμε την επίσκεψη μας στο ερημητήριο του πατρός Σεραφείμ και για να μας αποχαιρετήσουν. Κάλεσε τους στενούς μας φίλους  από τη Λεμεσό, ανθρώπους που συμμετείχαν για πολλά χρόνια στην προσπάθειά μου να εξερευνήσω την πνευματική παράδοση του ανατολικού χριστιανισμού. Ήμαστε εκεί ο Στέφανος και η Ερατώ, ο Αντώνης και η Φροσούλα, ο Λαύρος και η φίλη του η Γιασεμίνα, μια νεόφυτη μαθήτρια του πατρός Μαξίμου, η Ολυμπία, η φίλη μας που είχε διοργανώσει το προσκύνημα στην Αγία Αικατερίνη, η 'Εμιλι κι εγώ. Ο πατήρ Μάξιμος μας επεφύλαξε μια ευχάριστη έκπληξη όταν δέχθηκε την πρόσκλησή μας για τη συγκέντρωση στον μικρό αλλά υπέροχο κήπο περμακουλτούρας του Λαύρου, τον οποίο δημιούργησε με δουλειά ετών γύρω από το ταπεινό και παραδοσιακό σπίτι του.

«Για να καταλάβουμε ερημίτες όπως ο γέροντας Παΐσιος και ο γέροντας Σεραφείμ», είπε ο πατήρ Μάξιμος αφού φάγαμε, «πρέπει να κατανοήσουμε τη φύση της ακατάπαυστης προσευχής και τη σημασία της για την πνευματική ζωή μας. Οι άγιοι Πατέρες χρησιμοποιούν διάφορα ονόματα γι’ αυτή την πρακτική, όπως “Προσευχή του Ιησού”, “Νοερά Προσευχή”, “Καρδιακή Προσευχή” ή απλώς “Ευχή”, και με όλα αυτά τα ονόματα αναφέρονται στη γνωστή προσευχή “Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησον με”. Οι άγιοι θεωρούσαν αυτή τη μορφή προσευχής ως τον βασιλικό δρόμο προς τη σωτηρία και το μέσο με το οποίο αποκαλύπτονται τα μυστήρια του Θεού στην ανθρώπινη καρδιά».

Ο πατήρ Μάξιμος μας υπενθύμισε τις κύριες αρχές της χριστιανικής εσχατολογίας ως ένα προοίμιο που θα μας βοηθούσε να κατανοήσουμε τον ριζικό μετασχηματισμό που υφίσταται ένας ερημίτης όπως ο πατήρ Σεραφείμ. «Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας», συνέχισε, «η θεραπεία της έκπτωτης ανθρωπότητας προϋποθέτει μια επιστροφή στη φυσική μας κατάσταση, τη μορφή στην οποία δημιουργηθήκαμε αρχικά από τον Θεό.

 Ο Αδάμ και η Εύα στον Παράδεισο βρίσκονταν σε κατάσταση συνεχούς ενατένισης του Θεού. Αυτή ήταν η μοναδική δραστηριότητα της καρδιάς και του νου τους. Ζούσαν σε μια κατάσταση αδιάλειπτης μνήμης και αντίληψης του Δημιουργού τους. Αυτό σημαίνει ότι η ανθρωπότητα πριν από την πτώση είχε μια συνεχή επικοινωνία με τη Θεία Χάρη. Ως συνέπεια αυτής της αδιάλειπτης ενατένισης του Θεού», συνέχισε ο πατήρ Μάξιμος, «οι άνθρωποι έγιναν οι αποδέκτες της αγάπης του Θεού και όλων των άλλων χαρισμάτων που συνεπάγεται αυτή η κατάσταση. Έτσι ζούσαν οι Πρωτόπλαστοι στον Κήπο της Εδέμ. Αυτή είναι η θεϊκή κληρονομιά μας, η οποία υπάρχει σε λανθάνουσα κατάσταση στα βάθη του είναι μας. Καλούμαστε να αποκαταστήσουμε στην καρδιά και το νου μας τη φυσική μας κατάσταση, δηλαδή να έχουμε συνειδητή ενατένιση του Θεού.

Η Πτώση διέκοψε αυτή τη σύνδεση με τον Δημιουργό μας. Ο νους μας, ο πυρήνας και το κέντρο της συνειδητότητα μας, διασκορπίστηκε στα πράγματα αυτού του κόσμου, μακριά από τη συνεχή θεία ενατένιση. Η εικόνα του Θεού μέσα μας κατακερματίστηκε.

Όμως, ο Θεός, ως μεγάλος Ιατρός, μας έδωσε το φάρμακο που χρειαζόμαστε για να επιστρέφουμε στην αρχική υγιή μας κατάσταση. Μας έδωσε την κυριότερη εντολή του: “Άγαπήσης Κύριον τον Θεόν σου έξ όλης τής καρδίας σου και έξ ολης της ψυχής σου και εξ ‘’όλης της διανοίας σου”. Δηλαδή, όλη σου η ύπαρξη και η εστίαση πρέπει να ανακατευθυνθούν προς την αγάπη του Θεού, του Μεγάλου Αγαπημένου.

Αυτή είναι η μόνη εντολή του Θεού. Δεν υπάρχουν άλλες. Οι υπόλοιπες εντολές που μας έδωσε ο Θεός είναι απόρροιες της πρώτης. Οι εντολές “Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν”, Ου κλέψεις”, “Ού φονεύσεις” και ούτω κάθεξής είναι παράγωγα της πρώτης εντολής, ενώ ταυτόχρονα είναι επίσης τα μέσα με τα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η κύρια εντολή.

Όμως, για να αγαπάμε εμείς οι άνθρωποι τον Θεό με όλη μας την καρδιά και όλη μας τη διάνοια, πρέπει να επιστρέφουμε στον τρόπο που λειτουργούσαμε πριν από την Πτώση.

 Αυτό σημαίνει ότι ο Θεός πρέπει να γίνει πάλι η μόνιμη και αδιάλειπτη εστίαση και ενασχόλησή μας. Ο νους μας και το κέντρο της συνειδητότητάς μας πρέπει να προσκολληθούν στην αγάπη και την ενατένιση του Θεού. Αυτή πρέπει να γίνει η κύρια δραστηριότητα του νου μας, όπως ήταν στην αρχή, πριν από την Πτώση.

Ίσως μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή την κατάσταση γιατί υπάρχει και στην κανονική, εγκόσμια ζωή. Τι συμβαίνει στη ζωή μας όταν είμαστε βαθιά ερωτευμένοι με έναν άλλον άνθρωπο; Έχουμε αυτό το αγαπημένο πρόσωπο στο νου μας συνεχώς, ότι και να κάνουμε, όπου και να είμαστε. Ο νους μας βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με αυτό τον άνθρωπο. Πραγματικά, είμαστε ολοκληρωτικά απορροφημένοι από αυτόν ακόμα και όταν κοιμόμαστε. Είναι συνεχώς μαζί μας, στα όνειρά μας, στον ξύπνιο μας, στην καρδιά μας και στο νου μας. Βρισκόμαστε συνεχώς σε συζήτηση μαζί του, ακόμα και αν δεν είμαστε σωματικά μαζί. Επιπλέον, συμπεριφερόμαστε με τον τρόπο που αρμόζει στο βάθος της αγάπης μας».

«Σε τι είδους συμπεριφορά αναφέρεστε;» ρώτησε η Γιασεμίνα.

«Είμαστε πρόθυμοι να δώσουμε ακόμα και τη ζωή μας για το αγαπημένο μας πρόσωπο», συνέχισε ο πατήρ Μάξιμος. «Έτσι, αν αυτή η νοητική κατάσταση δημιουργείται μέσα μας από τις εγκόσμιες σχέσεις μας, φανταστείτε πόσο πιο έντονη θα είναι όταν συμβαίνει στη σχέση μας με τον Θεό, όταν κυριολεκτικά ερωτευόμαστε τον Θεό».

«Αυτή είναι η κατάσταση του “Μανιακού Έρωτα” που χαρακτηρίζει ερημίτες όπως τον πατέρα Σεραφείμ», είπα.

«Αυτό λένε οι άγιοι Πατέρες», συμφώνησε ο πατήρ Μάξιμος. «Ο πατήρ Σεραφείμ είχε την ευλογία να φτάσει σε αυτή την κατάσταση του έρωτα για τον Θεό εντελώς ξαφνικά. Κανονικά, για να επιστρέφει ο νους μας στον αρχικό τρόπο λειτουργίας του, την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού, το κύριο μέσο στη σημερινή έκπτωτη κατάστασή μας είναι η αδιάλειπτη προσευχή».

«Αυτό μας παρακινεί να κάνουμε ο Απόστολος Παύλος», είπε ο Στέφανος.

«Ναι. Το έχουμε συζητήσει αυτό πολλές φορές ως τώρα».

«Αυτό σημαίνει ότι μόνο ερημίτες μπορούν να φτάσουν σε αυτή την κατάσταση της συνεχούς ενατένισης του Θεού;» ρώτησε η Ολυμπία.

«Καθόλου. 

Η ερώτησή σου μου θυμίζει μια συζήτηση που είχε ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς με έναν ασκητή, στην οποία εξέτασαν αυτό ακριβώς το θέμα σε ένα διάλογο που καταγράφηκε από τους παρόντες. Ο ασκητής επέμεινε ότι η αδιάλειπτη προσευχή είναι μια δραστηριότητα που πρέπει να εφαρμόζεται από μοναχούς και ερημίτες αλλά όχι από απλούς ανθρώπους. Ο Άγιος Γρηγόριος, από την άλλη μεριά, υποστήριζε ότι η Καρδιακή Προσευχή είναι για όλους τους ανθρώπους, γιατί όλοι καλούνται να ανακτήσουν την πνευματική τους υγεία και να γίνουν παιδιά του Θεού. Υποστήριξε κατηγορηματικά ότι δεν υπάρχει ένα Ευαγγέλιο για τους απλούς ανθρώπους και ένα άλλο για τους μοναχούς ούτε υπάρχει μια ειδική αγιότητα για τους μοναχούς και μια άλλη για τους απλούς ανθρώπους.

Ο ασκητής δεν πείσθηκε, παρόλο που ήταν ενάρετος και ευσεβής άνθρωπος. Λέγεται ότι ο Άγιος Γρηγόριος προσευχήθηκε θερμά στον Θεό να φωτίσει το νου του ασκητή. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Θεός του έστειλε έναν άγγελο που του εξήγησε ότι η πρακτική της αδιάλειπτης προσευχής είναι όντως κατάλληλη όχι μόνο για μοναχούς αλλά και για όλους τους ανθρώπους. Σε τελική ανάλυση, όλοι οι άνθρωποι καλούνται να γίνουν εραστές και παιδιά του Θεού».

«Στην πράξη, όμως», είπε ο Λαύρος, «αναρωτιέται κανείς πώς ένας απλός άνθρωπος που ζει στον κόσμο, σαν εμάς, θα μπορούσε να πετύχει ένα τέτοιο κατόρθωμα. Δεν έχουμε καλά-καλά το χρόνο να σκεφτούμε την ύπαρξή μας και πολύ περισσότερο να προσευχόμαστε αδιάλειπτα. Πώς θα το κάνουμε αυτό;»

«Οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, βασισμένοι στις προσωπικές εμπειρίες τους, ανακάλυψαν ότι ο πιο πρακτικός τρόπος για να έχεις το νου σου εστιασμένο στον Θεό είναι να αποκτήσεις τη συνήθεια να επαναλαμβάνεις συνεχώς το όνομα του Θεού μέσα από την προσευχή “Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ Θεού, ελέησον με”.

Αυτή είναι η κατ’ εξοχήν θεολογική προσευχή. Επικαλούμενοι το ιερό όνομα του Θεού και λέγοντας “ελέησον με”, ζητάμε να μας εκπληρώσει τη βαθύτερη ανάγκη μας, είτε αυτή είναι η πνευματική δύναμη είτε η παρηγοριά είτε η φώτιση. Αυτή η συνεχής επανάληψη της Προσευχής του Ιησού  ενεργοποιεί βαθμιαία την καρδιά και το νου μας και αντικαθιστά όλες τις άλλες σκέψεις ή τους άλλους λογισμούς.

Βλέπετε, ο νους μας είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να μην παύει ποτέ να λειτουργεί. Οι Πατέρες υποστήριζαν ότι ο νους είναι σαν ένα μύλο που δεν παύει ποτέ να γυρίζει. Αν σε αυτόν το μύλο ρίχνουμε καλό, υγιές σιτάρι, θα μας δώσει καλό, υγιές αλεύρι, με το οποίο θα μπορούμε να ψήσουμε θρεπτικό ψωμί».

«Δυστυχώς», είπε ο Στέφανος, «όλοι ξέρουμε από προσωπική πείρα ότι ο νους μας μπορεί να παραγάγει όχι μόνο τις πιο ανόητες και ανώφελες σκέψεις, αλλά ακόμα και τις πιο διαβολικές και εγκληματικές».

«Σωστά. Ο νους παράγει συνεχώς κάθε είδους λογισμούς. Δεν σταματούν ποτέ. Ο στόχος μας, επομένως, πρέπει να είναι να εισαγάγουμε σε αυτόν το νου που λειτουργεί ακατάπαυστα την Προσευχή του Ιησού, την οποία, σύμφωνα με τους Πατέρες, πρέπει να απαγγέλλουμε συνέχεια, όπου κι αν είμαστε. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό στην αρχή της πρακτικής μας να θυμόμαστε να απασχολούμε το νου μας όσο το δυνατόν περισσότερο με την Ευχή».

«Πόσο χρόνο πρέπει να αφιερώνουμε στην προσευχή;» ρώτησε η Γιασεμίνα.

«Στην αρχή, η ποιότητα της προσευχής δεν είναι τόσο σημαντική όσο ο χρόνος που αφιερώνουμε σε αυτή. Μάλιστα, στην αρχή δεν πρέπει να μας απασχολεί η ποιότητα. Εκείνο που έχει σημασία είναι η χρονική διάρκεια της ενασχόλησής μας».

«Αυτό ισχύει στην αρχή για όλα όσα κάνουμε», επεσήμανα, «είτε παίζουμε πιάνο είτε μαθαίνουμε να γράφουμε. Όσο πιο πολύ επιδιδόμαστε σε κάτι, τόσο καλύτερα τα καταφέρνουμε. Αλλά αυτό λειτουργεί και αρνητικά. Για παράδειγμα, μπορεί να κάνουμε επανειλημμένα κάποιο λάθος, όπως να έχουμε αυτοεπικριτικές σκέψεις, και ως αποτέλεσμα να μάθουμε να φερόμαστε άσχημα στον εαυτό μας. Δημιουργού με μια αυτόματη συμπεριφορά».

«Ακριβώς. Σε σχέση με την Προσευχή του Ιησού, είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι, επειδή αυτή η συγκεκριμένη προσευχή είναι τόσο μικρή, μπορούμε να την απαγγέλουμε παντού και πάντα. Δεν χρειαζόμαστε βιβλία και δεν είναι απαραίτητο να είμαστε μορφωμένοι. Μπορεί να βρίσκεσαι οπουδήποτε στον κόσμο και μες στην καρδιά και το νου σου να επαναλαμβάνεις την Ευχή ξανά και ξανά. Δεν υπάρχουν εξωτερικές συνθήκες που να μπορούν να την εξουδετερώσουν και είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε εύκολα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. Ο ΜΕΣΑ ΠΟΤΑΜΟΣ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ.