Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ Π. ΓΕΩΡΓΙΟ ΦΛΟΡΟΣΚΙ. ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΒΙΩΜΑΤΑ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΤΑΧΙΑΟΣ.

Ό π. Γεώργιος Φλορόφσκυ

Τον π. Γεώργιο Φλορόφσκυ μέχρι το έτος 1959 τον γνώριζα μόνο μέσα από τά δημοσιεύματά του. Ιδιαίτερη εντύπωση μου είχε προξενήσει το έργο του «Οι δρόμοι της ρωσικής Θεολογίας», το όποιο είχε εκδοθεί το 1937 στο Παρίσι, όπου και το απέκτησα και το διάβασα με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Το βιβλίο αυτό άνοιγε μία νέα προοπτική στην αντίληψη τού δρόμου πού διέτρεξε ή ρωσική θεολογική σκέψη, γράφτηκε δε σε εποχή κατά την όποια στη Ρωσία, λόγω τού κομμουνιστικού καθεστώτος, ό θεολογικός λόγος είχε σιωπήσει. Έτσι με το έργο αυτό, αφενός μεν επέστρεφε ή ρωσική θεολογική επιστήμη σε παλαιότερες εποχές, τότε πού είχε γνωρίσει δόξα, αφετέρου δε έδινε την παρουσία της μέσα σε ένα Δυτικό κόσμο, ό όποιος κινείτο σε εντελώς διαφορετικά σχήματα σκέψης και αντιλήψεως του κόσμου και της Θεολογίας.

Τον π. Γεώργιο Φλορόφσκυ ευτύχησα να τον γνωρίσω όταν, συνοδευόμενος από την πρεσβυτέρα του, επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του 1958. Τότε ήλθε σε επαφή με τον μητροπολίτη μας και με τη Θεολογική Σχολή και είχα την ευκαιρία και εγώ να έλθω σε επαφή μαζί του και να προβώ σε συζητήσεις. Του έχανε εντύπωση ότι μιλούσα Ρωσικά και αυτό μάς έφερε πιο κοντά στην επαφή μας. Ό π. Γεώργιος Φλορόφσκυ ήταν ένας λαμπρός άνθρωπος με βαθιά θεολογική σκέψη και ήταν μεγάλη απόλαυση να συζητάς μαζί του. ’Αν και δεν τη μιλούσε την ελληνική γλώσσα, τη γνώριζε από προηγούμενες επισκέψεις του στην Ελλάδα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τότε πού είχε επαφή με τη Θεολογική Σχολή Αθηνών, διότι ή Σχολή της Θεσσαλονίκης δεν είχε ακόμη Ιδρυθεί. Το πόσο στενή έγινε ή επαφή μας μετά τη γνωριμία μας μαρτυρείται από το γράμμα πού άκολουθεί, το όποιο μου έστειλε στις 3 Οκτωβρίου 1959:

Αγαπητέ Αντώνιε Νικολάεβιτς

Επιτέλους επιστρέψαμε, ύστερα από ένα μακρύ ταξίδι. Καταρχήν θερμές ευχαριστίες για τη βοήθειά σας στη Θεσσαλονίκη. Hταν λίαν ευχάριστη ή γνωριμία μαζί σας. Είμαι πολύ χαρούμενος πού μου δόθηκε ή ευκαιρία να επισκεφτώ και πάλι τη Θεσσαλονίκη εφέτος.

Περάσαμε δέκα ημέρες στην Κωνσταντινούπολη. Για εμένα αυτό ήταν μεγάλη χαρά. Ό Πατριάρχης μάς  δέχθηκε ευχαρίστως. Τον είδαμε αρκετές φορές. Ή πόλη μου προκάλεσε μεγίστη εντύπωση. Επισκεφτήκαμε τά νησιά, ιδιαιτέρως τη Χάλκη. Στη συνέχεια μεταβήκαμε στην Οξφόρδη στο Πατρολογικό Συνέδριο, στο όποιο υπήρχε πλήθος πολύ και ήταν πολύ ενδιαφέρον και μόλις αυτή την εβδομάδα επιστρέψαμε στο Κέμπριτζ. Άρχισαν τά μαθήματα και υπάρχει πολλή εργασία. Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι από το θέρος πού περάσαμε στην Ανατολή.

Ό Μέγιεντορφ ήταν στην Οξφόρδη, αλλά τώρα πιθανόν επέστρεψε στη Νέα Υόρκη με την οικογένεια του. Το μεγάλο βιβλίο του περί του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά ήδη εκτυπώθηκε, αλλά πιθανώς θα δοθεί προς πώληση μόνο τον Δεκέμβριο. Αυτός είχε μόνο τρία μη βιβλιοδετημένα αντίτυπα και εγώ έλαβα το ένα. Επίσης πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες ή έκδοση τού ελληνικού κειμένου «Υπέρ των Ησυχαστών». Ένα μικρό βιβλίο του Μέγιεντορφ, περισσότερο λαϊκό, εκδόθηκε αλλά ακόμη δεν το έλαβα.

Μην εκπλαγείτε αν λάβετε δέμα με ράσο και κάδρο αυτά θα είναι για εμένα. Αυτά τά πράγματα παρέμειναν στην Αθήνα μετά από την εκεί παραμονή μας το 1938! Ό καθηγητής Μπρατσιώτης τά διαφύλαξε, αλλά εμείς δεν μπορέσαμε να τά πάρουμε, λόγω του πλήθους άλλων πραγμάτων.

Εις το έπανιδεΐν τον Νοέμβριο.

Ειλικρινώς υμέτερος Πρωθιερεύς Γ. Φλορόφσκυ

Ό π. Γεώργιος Φλορόφσκυ επανήλθε στη Θεσσαλονίκη και είχα την ευκαιρία να τον συναντήσω και πάλι, να του παραδώσω το δέμα πού έλαβα γι’ αυτόν, και να προβούμε σε νέες συζητήσεις, οι όποιες ήταν για εμένα ένα συνεχές μάθημα. Εκείνη την εποχή προετοίμαζα τη διδακτορική μου διατριβή, την οποία είχα αρχίσει να συντάσσω στο Παρίσι υπό την καθοδήγηση τού καθηγητή Ά. Β. Καρτασόφ. Οι συζητήσεις με τον π. Γεώργιο ήταν στο πλαίσιο αυτό πολύ χρήσιμες. 'Η διατριβή μου ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 1961 και την υπέβαλα στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ειδικός καθηγητής της Ιστορίας των Σλαβικών Εκκλησιών για να εισηγηθεί αν έπρεπε να εγκριθεί ή όχι. Γι’ αυτό ανατέθηκε στον καθηγητή της Πατρολογίας Π. Χρήστου να είναι ό κριτής της διατριβής μου. Το θέμα της ήταν «Επιδράσεις τού Ησυχασμού εις την έκκλησιαστικήν πολιτικήν εν Ρωσία. 1328-1406». Μόλις την ολοκλήρωσα την παρέδωσα στον καθηγητή Χρήστου για να τη διαβάσει και να κρίνει αν μπορούσα να την υποβάλω έπισήμως προς κρίση στη Σχολή.

 Πραγματικά ό αείμνηστος Χρήστου τη διάβασε και μού είπε ανεπιφυλάκτως να την υποβάλω στη Σχολή, πράγμα πού έκανα αμέσως. Βάσει τού Νόμου πού ίσχυε τότε για τά Πανεπιστήμια ή Σχολή έπρεπε να κρίνει μία διατριβή εντός δύο μηνών από την ημέρα της υποβολής της. Οι μήνες περνούσαν και όμως ή Σχολή δεν με καλούσε για προφορική εξέταση, και αυτό μού δημιουργούσε μεγάλη απορία, διότι έβλεπα από την άλλη πλευρά ότι οι καθηγητές έδειχναν καλές διαθέσεις απέναντι μου.

Μετά από οκτώ ολόκληρους μήνες κλήθηκα να υποστηρίξω τη διατριβή με προφορική εξέταση ενώπιον όλων των καθηγητών της Σχολής. Μετά το τέλος αυτής της εξέτασης, βγήκα από την αίθουσα συνεδριάσεων και περίμενα την απόφαση. Σε λίγο άνοιξε ή πόρτα και ό γραμματέας με κάλεσε μέσα. Τότε ό κοσμήτωρ της Σχολής μου ανακοίνωσε ότι ή εξέτασή μου υπήρξε απολύτως επιτυχής και ή διατριβή μου βαθμολογήθηκε με τον βαθμό «άριστα». Ή χαρά μου ήταν μεγάλη, διότι αυτή ήταν ή πρώτη διατριβή πού υποβλήθηκε σε ελληνική Θεολογική Σχολή με θέμα σχετικό με τη Ρωσία. 

Ωστόσο μου παρέμενε πάντοτε ή απορία, γιατί καθυστέρησε οκτώ ολόκληρους μήνες αυτή ή διαδικασία. "Ύστερα από δύο χρόνια, κάποια ημέρα πού συζητούσα με τον καθηγητή Σάββα Άγουρίδη, αυτός μού είπε χαμογελώντας: «Το ξέρεις ότι εγώ υπήρξα ή αιτία εκείνης της καθυστερήσεως στην κρίση της διδακτορικής σου διατριβής;». Έμεινα κατάπληκτος, διότι γνώριζα τά ευμενή συναισθήματα πού είχε απέναντι μου αυτός ό καθηγητής. «Λοιπόν, αχούσε», μού είπε: «Όταν έφθασε ή ώρα να κρίνουμε τη διατριβή σου, έκανα εγώ μία παρέμβαση και είπα στη συνεδρίαση της Σχολής ότι, δοθέντος ότι κανένας μας δεν γνωρίζει Ρωσικά, και προκειμένου να προστατεύσουμε και εμάς και τον ίδιο τον υποψήφιο, καλό θα είναι να ζητήσουμε από κάποια αυθεντία στο θέμα αυτό να αποφανθεί περί της διατριβής. Όταν λοιπόν ή πρότασή μου αυτή έγινε καταρχήν δεκτή, υπέδειξα τον π. Γεώργιο Φλορόφσκυ ως το πιο κατάλληλο πρόσωπο, αφού μάλιστα διαβάζει και ελληνικά. ’Έτσι και έγινε. Στείλαμε τη διατριβή  σου στον π. Γεώργιο και μετά από οκτώ μήνες λάβαμε απάντηση. 

Ό π. Γεώργιος διάβασε τη διατριβή σου και μάς έγραψε ότι είναι πάρα πολύ καλή και πρωτότυπη και πρότεινε να γίνει οπωσδήποτε αποδεκτή από τη Σχολή. Ιδού λοιπόν ή αιτία της αργοπορίας». Όταν άκουσα τά λόγια του καθηγητή Άγουρίδη όλη ή δυσαρέσκεια πού είχα εξαιτίας της καθυστέρησης έφυγε από την καρδιά μου. Αντιθέτως γέμισε χαρά, διότι να έχω για την επιστημονική μου εργασία την έγκριση και τον έπαινο ενός Φλορόφσκυ υπήρξε μία χαρά πού με συνοδεύει σε όλη μου τη ζωή. Αιωνία ή μνήμη του!

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΜΟΥ. ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΒΙΩΜΑΤΑ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΤΑΧΙΑΟΣ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝ ΠΛΩ.