Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟ ΕΤΟΣ 1009 .Μ.Χ. Ο Γκλαμπέρ αναφέρει ότι οι μουσουλμάνοι προσπάθησαν να καταστρέψουν με σιδερένια σφυριά την ταφική αναβαθμίδα που υπήρχε μέσα στον ταφικό θάλαμο, αλλά απέτυχαν. Ο Αντεμάρ αναφέρει ομοίως ότι οι άνδρες του αλ-Χακίμ αδυνατούσαν να σπάσουν τον βραχώδη πυρήνα του Τάφου και γι’ αυτό του έβαλαν φωτιά, αλλά ο βράχος «παρέμεινε αμετακίνητος και συμπαγής σαν να ήταν από διαμάντι».

Το έτος 1001, ο χαλίφης της Αιγύπτου αλ-Χακίμ και ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος, μετά από πολυετείς πολεμικές αναμετρήσεις, συνάπτουν συμφωνία για δεκαετή ανακωχή. Η περίοδος ειρήνης διαρκεί περίπου οκτώ έτη, όμως, διαταράσσεται αιφνιδίως τον Σεπτέμβριο του 1009, όταν ο χαλίφης αλ-Χακίμ λαμβάνει μια απόφαση που έμελλε να ταράξει το σύνολο του χριστιανικού κόσμου: διατάσσει την πυρπόληση και την ισοπέδωση του Ναού της Αναστάσεως, καθώς και πολλών άλλων ναών και μοναστηριών.

Ο χαλίφης ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία μόλις 11 ετών, σε μια περίοδο που τον αντικαθιστούσε ο αντιβασιλιάς και δάσκαλός του ΒARJAWAN. Σε ηλικία 15 ετών θανάτωσε τον δάσκαλό του και ανέλαβε ο ίδιος την εξουσία. Ο θρησκευτικός φανατισμός του και η υπερβολική χρήση οπίου τον οδήγησαν γρήγορα σε πράξεις παραφροσύνης, καθώς δρούσε με ασυνήθιστη σκληρότητα.

Ο Σύρος ιστορικός και ποιητής Ιμπν αλ-Καλανίσι (1070-1160), στο έργο του Η Ιστορία της Δαμασκού, επεξηγεί τον λόγο που οδήγησε τον αλ-Χακίμ στην καταστροφή του ναού. Αναφέρει ότι κάθε χρόνο, κατά την περίοδο του Πάσχα, χιλιάδες χριστιανοί της Αιγύπτου σχημάτιζαν μεγάλα καραβάνια με καμήλες που μετέβαιναν από το Κάιρο στην Ιερουσαλήμ με σκοπό να παραστούν στην τελετή του Αγίου Φωτός. Η φήμη του θαύματος είχε εξαπλωθεί σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο και λειτουργούσε ως μαγνήτης που προσέλκυε χιλιάδες χριστιανούς, αλλά και πολλούς μουσουλμάνους.

Σύμφωνα με τη διήγηση του αλ-Καλανίσι, ο χαλίφης αλ-Χακίμ πληροφορήθηκε ότι το θαύμα ήταν ένα απατηλό τέχνασμα των χριστιανών και προκειμένου να ανακόψει το μεγάλο ρεύμα των προσκυνητών που αναχωρούσε από την πόλη του, αποφάσισε να ισοπεδώσει τον ναό. Αυτός είναι ο ένας και μοναδικός λόγος που επικαλείται ο αλ-Καλανίσι, ο οποίος αναφέρει τα εξής:

«Ήταν συνηθισμένο έθιμο των χριστιανών της Αιγύπτου να πηγαίνουν κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ με μεγάλα σκεπαστά φορεία πάνω σε καμήλες, για να γιορτάσουν το Πάσχα εκεί, στον Ναό της Αναστάσεως... Ο αλ-Χακίμ ζήτησε από τον ιεραπόστολο Κιουτεκίν αλ-Αντούντι, ο οποίος ήταν παρών στο παλάτι, πληροφορίες για τον λόγο που οι χριστιανοί μετέβαιναν σε αυτόν τον ναό. Ο Κιουτεκίν γνώριζε γι’ αυτό το ζήτημα λόγω των συχνών ταξιδιών του στη Συρία και λόγω της συχνής αλληλογραφίας, εις το όνομα του αλ-Χακίμ, με τους εκεί κυβερνήτες. “Αυτός ο ναός”, του είπε, “βρίσκεται κοντά στο τέμενος αλ-Ακσά. Οι χριστιανοί είναι υπερβολικά αφοσιωμένοι σε αυτόν και μεταβαίνουν εκεί κάθε Πάσχα από κάθε χώρα... Κρεμούν τις κανδήλες τους στον βωμό και τότε μέσω ενός τεχνάσματος παράγουν τη φλόγα στο λάδι βαλσάμου των κανδηλών τους, καθώς αυτό το λάδι έχει την ιδιότητα να ανάβει μαζί με λάδι γιασεμιού και να παράγει μια φλόγα αξιοσημείωτης λευκότητας και φωτεινότητας... Αυτοί που το βλέπουν φαντάζονται πως η φωτιά έχει κατέλθει από τον ουρανό και ανάβει τις κανδήλες τους”. Όταν ο αλ-Χακίμ άκουσε αυτή την εξήγηση, κάλεσε τον γραμματέα BISH IBN  SAWAR  και τον διέταξε να γράψει στον εμίρη της Ράμλα και στον ιεραπόστολο Γιακούμπ και να τους ζητήσει να μεταβούν στην Ιερουσαλήμ, στον Ναό της Αναστάσεως, για να καταστρέψουν οτιδήποτε υπάρχει εκεί και να τον ισοπεδώσουν».

Πριν από τη μεγάλη καταστροφή, οι χριστιανοί της Αιγύπτου πληροφορήθηκαν τα σχέδια του χαλίφη και ενημέρωσαν εγκαίρως τον πατριάρχη της Ιερουσαλήμ, ο οποίος πρόλαβε να αφαιρέσει από τον ναό όλα τα ιερά κειμήλια.

Ο αλ-Καλανίσι αναφέρει πως η καταστροφική μανία ήταν τέτοια που, όταν η επιχείρηση ολοκληρώθηκε, «δεν έμεινε λίθος επί λίθου».85

Ο Άραβας χρονογράφος YAHYA IBN SA`ID κάνει λόγο για τη μεγάλη καταστροφή που υπέστη ο Πανάγιος Τάφος: «Ο Ιμπν Αμπί Ζαχίρ προσπάθησε να καταστρέψει τον άγιο Τάφο και να εξαφανίσει κάθε ίχνος του, γι’ αυτό έσπασε το μεγαλύτερο μέρος του και το αφαίρεσε».

Οι άνδρες του αλ-Χακίμ κατέστρεψαν την οροφή της σπηλιάς του Τάφου καθώς και τον βραχώδη τοίχο της εισόδου, αλλά απέτυχαν στις προσπάθειές τους να κομματιάσουν το μέρος του Τάφου στο οποίο είχε τοποθετηθεί το Σώμα του Ιησού. Δύο Γάλλοι χρονογράφοι εκείνης της περιόδου, ο Γκλαμπέρ και ο Αντεμάρ, μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες.

Ο Γκλαμπέρ αναφέρει ότι οι μουσουλμάνοι προσπάθησαν να καταστρέψουν με σιδερένια σφυριά την ταφική αναβαθμίδα που υπήρχε μέσα στον ταφικό θάλαμο, αλλά απέτυχαν. Ο Αντεμάρ αναφέρει ομοίως ότι οι άνδρες του αλ-Χακίμ αδυνατούσαν να σπάσουν τον βραχώδη πυρήνα του Τάφου και γι’ αυτό του έβαλαν φωτιά, αλλά ο βράχος «παρέμεινε αμετακίνητος και συμπαγής σαν να ήταν από διαμάντι». Οι δύο Γάλλοι χρονογράφοι μάς δίνουν μία γενική εικόνα της καταστροφής που υπέστη ο Τάφος του Ιησού το έτος 1009. Αν, όμως, θελήσουμε να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα της καταστροφής, θα πρέπει να κάνουμε ένα άλμα στον χρόνο και να μεταβούμε σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία: στις 19 Νοεμβρίου του 1810 - ημέρα κατά την οποία ανοίχθηκε ο Τάφος του Ιησού.

Δύο έτη νωρίτερα, τη νύχτα της 30ης Σεπτεμβρίου του 1808, είχε εκδηλωθεί στον Ναό της Αναστάσεως μια μεγάλη φωτιά που μέσα σε λίγες ώρες είχε αποτεφρώσει το μεγαλύτερο μέρος του. Ο τρούλος της ροτόντας κατέρρευσε καιγόμενος πάνω στο κουβούκλιο του Τάφου, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στο εξωτερικό κέλυφος. Το επόμενο πρωί, ο καμένος ναός ήταν γεμάτος από στάχτες, πέτρες και θλίψη. Οι χριστιανικές κοινότητες, ενωμένες, προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τις σημαντικότερες ζημιές. Τις πρώτες τρεις ημέρες απομάκρυναν τα τμήματα που κατέρρευσαν, κυρίως γύρω από τον Τάφο, ώστε να απελευθερωθεί η είσοδος του μνημείου. Το πρωί της τέταρτης ημέρας, στις 3 Οκτωβρίου, έλαβε χώρα ένα αναπάντεχο γεγονός. Ο ιερομόναχος Μάξιμος Συμαίος, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, αναφέρει τα εξής:

«Οι Ορθόδοξοι χριστιανοί και οι Ρωμαιοκαθολικοί και οι Αρμένιοι μετατόπιζαν τις πέτρες και τα χώματα από τα μέρη που υπήρχε περισσότερο ανάγκη, ο καθένας στα μέρη του, μέχρι την ημέρα του Σαββάτου στις 3 Οκτωβρίου. Το πρωί εκείνης της ημέρας, το Άγιο Φως φανερώθηκε σαν μαργαριτάρι πάνω στον άγιο Τάφο και το έβλεπαν μέχρι και το βράδυ όλοι όσοι εισέρχονταν στο θεϊκό σπήλαιο».

Ήταν μια απρόσμενη εμφάνιση του Αγίου Φωτός που παρηγόρησε τους πιστούς μετά τη μεγάλη καταστροφή. Έξι μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1809, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' συνέταξε ένα φιρμάνι διά του οποίου εξουσιοδοτούσε την ανοικοδόμηση του ναού στην κοινότητα των Ελλήνων Ορθοδόξων.

Επικεφαλής της ανοικοδόμησης ορίστηκε ένας αρχιτέκτονας από την Κωνσταντινούπολη, ο Τζελεπής Κομνηνός, ο οποίος αποφάσισε την κατεδάφιση (αποσυναρμολόγηση) του φθαρμένου κουβουκλίου και την κατασκευή ενός νέου. Όταν το συνεργείο αναστήλωσης ολοκλήρωσε την κατεδάφιση του κουβουκλίου και την αφαίρεση όλων των μαρμάρων, αποκαλύφθηκε ο γυμνός βράχος του Τάφου του Ιησού ή καλύτερα ότι είχε απομείνει απ’ αυτόν μετά από την καταστροφή που προκάλεσαν οι άνδρες του αλ-Χακίμ.

Ο Μάξιμος Συμαίος, που ήταν παρών την ημέρα της αποκάλυψης του βράχου του Τάφου, περιγράφει τη μορφή του. Αναφέρει ότι οι τοίχοι του αυθεντικού βράχου του Τάφου σώζονταν μόνο στο νότιο και στο βόρειο μέρος, ενώ στο ανατολικό και στο δυτικό μέρος υπήρχε χτισμένη τοιχοποιία. Σύμφωνα με την περιγραφή του, οι διαστάσεις του αυθεντικού Τάφου ήταν περίπου 3χ1,5 πήχεις, δηλαδή 1,94 μέτρα μήκος και 0,97 πλάτος. Γράφει ο Μάξιμος Συμαίος:

«Το κουβούκλιο, επειδή χρειαζόταν να επιδιορθωθεί ολόκληρο, κατεδαφίστηκε... Και όλα τα μάρμαρα που βρίσκονταν στη σπηλιά του Τάφου συλλέχθηκαν και φυλάχθηκαν... Φανερώθηκε λοιπόν ολόκληρη η αγία ταφική σπηλιά, ... της οποίας το μήκος είναι τρεις πήχεις, το πλάτος ενάμισι πήχεις, και το ύψος τέσσερις. Εκατέρωθεν [της εισόδου], δηλαδή στο βόρειο και στο νότιο μέρος, ο ταφικός θάλαμος είναι λαξευμένος [στον βράχο], ενώ το ανατολικό και το δυτικό μέρος καθώς και η στέγη είναι χτισμένα...

Στις 19 Νοεμβρίου [του 1810] ο αρχιτέκτονας [Κομνηνός], αφού πρώτα τον παρακάλεσα, τόλμησε να ανοίξει ένα μέρος του αγίου Τάφου προς τα δυτικά, και αναδύθηκε μία άρρητη ευωδία... Το βόρειο μέρος [του θαλάμου] είναι όλο αυτοφυής βράχος, είναι η παναγιότατη σπηλιά... Όπως εισερχόμαστε, λοιπόν, για να προσκυνήσουμε, το έδαφος είναι χαμηλά, ενώ ο τάφος [η ταφική αναβαθμίδα] είναι ψηλότερα, όπως τον βλέπουμε [και σήμερα]. Αυτά είδα με τους ανάξιους οφθαλμούς μου και τρόμος κατέλαβε τα οστά μου και δάκρυα έρρεαν από τους οφθαλμούς μου».

Σύμφωνα με τον Συμαίο, το ιερότερο σημείο του Τάφου, η πέτρινη αναβαθμίδα στην οποία είχε αποτεθεί το Σώμα του Ιησού, είχε διασωθεί. Ήταν το μέρος εκείνο που, σύμφωνα με τους χρονογράφους Αντεμάρ και Γκλαμπέρ, ήταν αδύνατον να καταστραφεί από τα σφυριά των ανδρών του αλ-Χακίμ το έτος 1009.

Αντιθέτως, ο υπόλοιπος Ναός της Αναστάσεως είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Ο όσιος Λάζαρος ο Γαλησιώτης, ο οποίος την εποχή εκείνη ασκήτευε στη μονή του Αγίου Σάββα, υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων και βεβαιώνει πως η καταστροφή του ναού υπήρξε ολοκληρωτική, επειδή οι μουσουλμάνοι έβρισκαν χρυσά νομίσματα και χρυσαφικά στο εσωτερικό των τοίχων, τα οποία είχαν τοποθετηθεί ως αφιερώματα από την εποχή της αγίας Ελένης.

Πολύ γρήγορα ο διωγμός εξαπλώθηκε σ’ όλη την ευρύτερη περιοχή. Όπως επισημαίνει ο ΑNDREW JOTISCHKY ο αλ-Χακίμ είχε διατάξει να καταστραφούν όλοι οι σταυροί στις εκκλησίες και να απαγορευθεί η χρήση οίνου στην παρασκευή της Θείας Κοινωνίας. Ο  YAHYA IBN SA`ID αναφέρει, επίσης, ότι ο αλ-Χακίμ διέταξε να βεβηλωθούν ακόμη και τα χριστιανικά νεκροταφεία του Κάιρου.

Ο Στήβεν Ράνσιμαν επισημαίνει ότι μέχρι το έτος 1014 περίπου 30.000 εκκλησίες είχαν καεί ή λεηλατηθεί. Όμως, ανάμεσα στις χιλιάδες των εκκλησιών που λεηλατήθηκαν, υπήρξαν δύο οι οποίες, με θεϊκή παρέμβαση, παρέμειναν ανέγγιχτες. Η πρώτη ήταν η εκκλησία της Γεννήσεως του Χριστού στη Βηθλεέμ. Όταν οι άνδρες του αλ-Χακίμ έφτασαν στο προαύλιο αυτού του ιστορικού ναού, όπως αναφέρει ο Αντεμάρ, «ένα απαστράπτων Φως εμφανίστηκε και όλοι οι μουσουλμάνοι έπεσαν κάτω σαν νεκροί».95 Το «απαστράπτων Φως» (LUX FULGURANS) ματαίωσε οριστικά το σχέδιο της καταστροφής του ναού. Ο τόπος στον οποίο η υπεραγία Θεοτόκος είχε γεννήσει τον Ιησού δεν επιτράπηκε να βεβηλωθεί.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στη μονή Σινά. Ο Αντεμάρ αναφέρει ότι περίπου χίλιοι μουσουλμάνοι κατευθύνονταν στη μονή με σκοπό να την καταστρέψουν. Όμως, όταν έφτασαν σε απόσταση δέκα μιλίων από τη μονή, είδαν «φωτιά στον ουρανό» και το όρος του Σινά να είναι «τυλιγμένο στις φλόγες και να καπνίζει».96 Φοβισμένοι, επέστρεψαν άπραγοι στο Κάιρο και πληροφόρησαν αμέσως τον αλ- Χακίμ για το γεγονός. Εκείνος εξέφρασε τη μεταμέλειά του και διέταξε αιφνίδιους να σταματήσουν οι διωγμοί.

Ας επιστρέφουμε όμως τώρα στο ζήτημα της σύνδεσης της καταστροφής του Ναού της Αναστάσεως με το θαύμα του Αγίου Φωτός. Εκτός από τον Ιμπν αλ-Κα- λανίσι, η σύνδεση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον Σιμπτ αλ-Τζάουζι καθώς και από τον Σύρο ιστορικό και φιλόσοφο Βαρ Εβραίο (13ος αι.), ο οποίος στο έργο του Χρονογραφία αναφέρει τα εξής:

«Και εκείνο τον καιρό ο Χακίμ, ο χαλίφης της Αιγύπτου, διέταξε να καταστραφεί ολοσχερώς ο Ναός της Αναστάσεως και όλα τα κειμήλιά του λεηλατήθηκαν. Και επέβαλε την ερήμωση σε χιλιάδες εκκλησίες ... Αυτός ο διωγμός ξεκίνησε από έναν άνθρωπο που μισούσε τους χριστιανούς. Αυτός είπε στον χαλίφη μια ιστορία, ότι οι χριστιανοί, όταν συγκεντρώνονται στον Ναό της Ιερουσαλήμ για να γιορτάσουν το Πάσχα, διαπραγματεύονται με πανουργία με τους επόπτες του ναού, και αλείφουν με λάδι βαλσάμου το σιδερένιο τσιγκέλι στο οποίο κρέμεται η κανδήλα πάνω από τον τάφο».

Ο Βαρ Εβραίος επιβεβαιώνει και αυτός ότι κάποιος μουσουλμάνος πληροφόρησε τον αλ-Χακίμ πως το θαύμα ήταν ένα απατηλό τέχνασμα. Ο άνθρωπος αυτός, σύμφωνα με τη διήγηση, «μισούσε τους χριστιανούς» και πιθανώς παρότρυνε ο ίδιος τον αλ-Χακίμ στην αποτρόπαια πράξη του.

Η άποψη ότι το Άγιο Φως αποτελούσε τέχνασμα των χριστιανών ήταν κοινή πεποίθηση στις θρησκευτικές τάξεις του Ισλάμ, που από θρησκευτικής άποψης και μόνο είναι φανερό ότι έπρεπε να αποκηρύξουν το θαύμα.

Όπως έχουν επισημάνει πολλοί μελετητές, η καταστροφή του Ναού της Αναστάσεως έγινε στην ουσία για να ανακοπεί η επίδραση του θαύματος του Αγίου Φωτός. Ο BENJAMIN KEDAR επισημαίνει ότι, «ο χαλίφης αλ-Χακίμ, το 1009, διέταξε την καταστροφή του Ναού του Παναγίου Τάφου ακριβώς εξαιτίας του Αγίου Φωτός».

 Ο διακεκριμένος Γάλλος μελετητής του ζητήματος, MARIUS CANARD σε μια εξαιρετική μελέτη του με τίτλο «Η καταστροφή του ναού της Αναστάσεως από τον χαλίφη Χακίμ και η ιστορία της καθόδου του Αγίου Φωτός», καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, «το θαύμα της καθόδου του Αγίου Φωτός υπήρξε ο καθοριστικός λόγος της καταστροφής». Το ίδιο υποστηρίζει και ο Ράνσιμαν.

Ο αλ-Χακίμ πράγματι πυρπόλησε τον Ναό της Αναστάσεως για να ανακόψει την εξάπλωση του θαύματος και μετά την πράξη του ονομάστηκε «Νέρων της Αιγύπτου».

Όπως εξακριβώσαμε σε προηγούμενες ενότητες, από τις διηγήσεις του Ιμπν αλ-Κας και του αλ-Μπιρουνί, οι μουσουλμάνοι όχι απλώς συμμετείχαν στην τελετή, αλλά μεταλαμπάδευαν το Άγιο Φως στις κανδήλες του Θόλου του Βράχου και του τεμένους αλ-Ακσά. Επίσης, στην επιστολή του Νικήτα διαβάσαμε ότι, «λόγω αυτού του θαύματος είχε γεμίσει όλη η Συρία με χριστιανούς».

Η επίδραση του θαύματος είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, τουλάχιστον στην επικράτεια της Συρίας-Παλαιστίνης. Αυτή την επίδραση προσπάθησε να εξαλείψει ο αλ-Χακίμ, διατάζοντας την ισοπέδωση του Ναού της Αναστάσεως.

Κατάφερε, όμως, ο Αιγύπτιος χαλίφης να πετύχει τον σκοπό του;

Δηλαδή, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του Ναού της Αναστάσεως και του μεγαλύτερου μέρους του Παναγίου Τάφου, το θαύμα του Αγίου Φωτός σταμάτησε να λαμβάνει χώρα; Ή μήπως εξακολουθούσε να πραγματοποιείται ακόμη και σ’ έναν ερειπωμένο υπαίθριο χώρο, όπου το μόνο που είχε απομείνει ήταν ο γυμνός βράχος του Τάφου του Ιησού μέσα στην καμένη γη;

Το κρίσιμο αυτό ερώτημα μπορεί να απαντηθεί μόνο από δύο ανθρώπους, από δύο Γάλλους κληρικούς, οι οποίοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της τελετής εκείνη την ταραγμένη περίοδο: τον ηγούμενο της μονής του αγίου Βαν, Ριχάρδο, και τον επίσκοπο Ορλεάνης, Οδόλρικο, οι οποίοι επισκέφθηκαν τον ισοπεδωμένο ναό λίγα χρόνια μετά τη μεγάλη καταστροφή. συνεχιζετε....

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΧΑΡΗΣ Κ. ΣΚΑΡΛΑΚΙΔΗΣ. ΑΓΙΟΝ ΦΩΣ . ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.