Ο ηγούμενος Ριχάρδος του αγίου Βαν (1027 μ.Χ.) " «Ειδωλολάτρες σκορπισμένοι γύρω από τα τειχίσματα του ναού, την ίδια εβδομάδα πριν από το Πάσχα, πετούσαν πέτρες στο πλήθος που τελούσε τις ιερές ακολουθίες. "

Ο ηγούμενος Ριχάρδος του αγίου Βαν (1027 μ.Χ.)

Ο  Γάλλος μοναχός και χρονογράφος Ριχάρδος υπήρξε ηγούμενος της μονής του αγίου Βαν  στο Βερντούν της βορειοανατολικής Γαλλίας την περίοδο 1004-1046. Μετά τον θάνατό του τιμήθηκε από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με τον τίτλο αγιοσύνης του «Ευλογημένου».

Τον Οκτώβριο του 1026, ο Γάλλος ηγούμενος τέθηκε επικεφαλής μιας ομάδας 700 περίπου προσκυνητών, τους οποίους οδήγησε από τη Γαλλία στην Ιερουσαλήμ. Μετά από ένα μακρύ οδοιπορικό επτά μηνών, και αφού διέσχισαν πολλές χώρες (όπως Αυστρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Τουρκία και Συρία), το πολυπληθές καραβάνι κατέφθασε στην Ιερουσαλήμ την Κυριακή των Βαΐων του 1027. Έξι ημέρες αργότερα, το Μεγάλο Σάββατο, ο Ριχάρδος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της τελετής του Αγίου Φωτός.

Η μαρτυρία του Γ άλλου ηγούμενου έχει ιδιαίτερη αξία, διότι περιγράφει την τελετή 18 ακριβώς έτη μετά την καταστροφή του Ναού της Αναστάσεως. Μετά τη δολοφονία του χαλίφη αλ-Χακίμ το 1021, το κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου είχε υποστεί κάποιες πρόχειρες αναστηλωτικές εργασίες, όμως, ο Ναός της Αναστάσεως εξακολουθούσε να είναι κατεστραμμένος.

Η πρώτη συμφωνία για την ανοικοδόμηση του ναού επικυρώθηκε το 1030, όταν ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ρωμανός Γ' ο Αργυρός συμφώνησε με τον γιο του αλ-Χακίμ, χαλίφη Ζαχίρ, να απελευθερώσει όλους τους μουσουλμάνους αιχμαλώτους με αντάλλαγμα την ανακατασκευή του ναού. Οι εργασίες ανακατασκευής ξεκίνησαν εντέλει το 1038 και ολοκληρώθηκαν το 1048. Όλα αυτά σημαίνουν ότι, το Μεγάλο Σάββατο του 1027, ο ηγούμενος Ριχάρδος συμμετείχε κατ’ ουσίαν σε μια υπαίθρια τελετή η οποία έλαβε χώρα γύρω από τον Τάφο του Ιησού, μέσα σ’ έναν ερειπωμένο ναό. Μέσα σε αυτόν τον ναό, όπως αναφέρει ο Ριχάρδος, οι μουσουλμάνοι έριχναν πέτρες προς τους χριστιανούς προσκυνητές κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας:

 «Ειδωλολάτρες σκορπισμένοι γύρω από τα τειχίσματα του ναού, την ίδια εβδομάδα πριν από το Πάσχα, πετούσαν πέτρες στο πλήθος που τελούσε τις ιερές ακολουθίες. Μια πέτρα, όπως πετάχτηκε, ξέφυγε και έπεσε στο εσωτερικό του Τάφου, επάνω σε έναν άνθρωπο του Κυρίου, ο οποίος τη δέχθηκε ως ένα μεγάλο δώρο του Θεού προς αυτόν».

Ο Ριχάρδος μάς παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση του ναού και του ίδιου του Τάφου. Επιβεβαιώνει πως δεν υπήρχαν κανονικοί τοίχοι στα όρια του ναού, αλλά κάποια οχυρωματικά τειχίσματα, από τα οποία οι μουσουλμάνοι πετούσαν πέτρες. Όπως υποστηρίζει ο αρχαιολόγος dan bahat , οι τοίχοι της κυκλικής ροτόντας είχαν διατηρηθεί σε ύψος περίπου ενάμισι μέτρου.

Το γεγονός ότι μια πέτρα χτυπά έναν ιερέα μέσα στον Τάφο, φανερώνει πως η οροφή του μνημείου εξακολουθεί να είναι κατεστραμμένη. Οι μουσουλμάνοι ρίχνουν πέτρες στο χριστιανικό πλήθος και η τελετή του Αγίου Φωτός λαμβάνει χώρα υπό καθεστώς τρόμου. Όπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, οι πιστοί απειλούνταν ακόμη και με θανάτωση εάν δεν εμφανιζόταν το Φως.

Η διήγηση του ηγούμενου Ριχάρδου περιέχεται στο χρονικό του Γάλλου χρονογράφου Ούγου, ο οποίος ήταν ηγούμενος της μονής Φλαβινί . Ο Ούγος γεννήθηκε το 1064 και εγκαταβίωσε για μεγάλο διάστημα στην ίδια μονή που ήταν ηγούμενος και ο Ριχάρδος, τη μονή του αγίου Βαν. Εκεί είχε τη δυνατότητα να μελετήσει τα χειρόγραφα του Ριχάρδου, μέρος των οποίων περιέλαβε τελικά στο χρονικό του (Chronicon Hugonis), το οποίο αποτελεί μια παγκόσμια ιστορία από τη γέννηση του Ιησού μέχρι την εποχή του.

Το χρονικό αυτό, γραμμένο σε φύλλα περγαμηνής από τον ίδιο τον Ούγο, διασώζεται στο πρωτότυπο χειρόγραφο το οποίο μετά από πολλές περιπέτειες και εναλλαγές ιδιοκτητών κατέληξε τελικά στη Βιβλιοθήκη του Βερολίνου (κώδικας PHILIPS 1870). Το πολύτιμο αυτό χειρόγραφο ολοκληρώθηκε από τον Ούγο περί το 1102 και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1657 από τον PHILIPS  LABBEΕ.

Ο  LABBEΕ εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από το πλούτο των πηγών που χρησιμοποίησε ο Ούγος, ώστε περιέγραψε το έργο ως «απαράμιλλο θησαυρό» για την εκκλησιαστική ιστορία του 11ου αιώνα. Παραδόξως, το εν λόγω έργο δεν έχει μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε καμία γλώσσα. Η μετάφραση που ακολουθεί είναι του Δρ. Δημοσθένη Γεωργοβασίλη.104 Ο Ούγος καταγράφει στο χρονικό του ό,τι ακριβώς διηγείται ο Ριχάρδος στα χειρόγραφά του:

 «Έφτασε η ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου, όπου ανέμεναν το φως από τον Κύριο, και ενώ οι χριστιανοί ήταν κλεισμένοι μέσα και περίμεναν την καλή θέληση του Κυρίου για να υποδεχθούν το φως, ένοπλοι ειδωλολάτρες επιτηρούσαν προσεκτικά όλη την εκκλησία, ώστε, αν τυχόν δεν ερχόταν το φως, να σκοτώσουν όλους τους χριστιανούς με τα ξίφη τους· και να, γύρω στην ενάτη ώρα, ενώ όλοι προσεύχονταν, το φως άναψε από τον Κύριο σε μια κανδήλα χωρίς τη βοήθεια κανενός ανθρώπου  και όλους τους ειδωλολάτρες  τούς κατέλαβε κατάπληξη και φόβος, ενώ  τους χριστιανούς χαρά και αγαλλίαση».

Το 1027, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του αλ-Χακίμ, οι χριστιανοί εξακολουθούν να παρευρίσκονται στην τελετή του Αγίου Φωτός υπό καθεστώς ομηρίας και φόβου, απειλούμενοι ότι θα θανατωθούν σε περίπτωση που δεν εκπληρωθεί το θαύμα. Ο Ναός της Αναστάσεως είναι γκρεμισμένος και οριοθετείται από μια οχύρωση, όμως, το θαύμα εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα.

Για άλλη μια φορά, μια κανδήλα αναφλέγεται «χωρίς τη βοήθεια κανενός ανθρώπου», όπως αναφέρει ο Ριχάρδος, και οι μουσουλμάνοι καταλαμβάνονται από «κατάπληξη και φόβο»

Σε μια περίοδο ιδιαιτέρως κρίσιμη και ταραγμένη, η μαρτυρία του ηγούμενου Ριχάρδου έχει ξεχωριστή αξία. Δεν είναι όμως η μοναδική, διότι, όπως προαναφέραμε, την ίδια περίοδο ο επίσης Γάλλος Οδόλρικος επισκέφθηκε την Ιερουσαλήμ και υπήρξε ένας ακόμη αυτόπτης μάρτυρας της τελετής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΧΑΡΗΣ Κ. ΣΚΑΡΛΑΚΙΔΗΣ. ΑΓΙΟΝ ΦΩΣ . ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.