Οι Γαλαξιδιώτες πήραν άδεια από τον Αλή Πασά για να χτίσουν ιερό ναό

Δεκα χρόνια σκάλιζε ο μπαρμπα Αναστάσης ο Μόσχος ένα αριστούργημα στον Αγ. Νικόλαο στο Γαλαξίδι…

Υπάρχουν στιγμές στην πορεία κάθε λαού που είναι δηλητηριώδεις για την επιβίωσή του. Η εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν μια από αυτές τις θλιβερές στιγμές για την χώρα μας. Ωστόσο το ανθρώπινο μεγαλείο, όταν δένεται με τον ουρανό μπορεί να δώσει βασιλική όψη στην ιστορία. Η γενναιότητα δεν είναι αντίθετη με την ανάγκη για προσευχή, όπως ίσως νομίζουν σήμερα οι κοινωνίες. Έτσι σε μια μεγαλειώδη στιγμή, το 1805, οι Γαλαξιδιώτες ζήτησαν με θάρρος άδεια από τον Αλή Πασά, να χτίσουν έναν ναό στο όνομα του Αγίου Νικολάου και του έδωσαν γι’ αυτό 5.000 γρόσια. Η άδεια τους δόθηκε. Στα 1806 χτίστηκε λοιπόν μια εκκλησία που μέχρι σήμερα φιλοξενεί ανθρώπους, αγίους και αγγέλους σε κοινή προσευχή.

Ο πρόεδρος της χριστιανικής στέγης Άμφισσας Ηρακλής Κουτρούμπας μιλά για τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου του 1806, το ολόγλυφο ξύλινο τέμπλο του και τον τεχνίτη του Αναστάσιο Μόσχο

Ο πρόεδρος της χριστιανικής στέγης Άμφισσας ο κ. Ηρακλής Κουτρούμπας, που ζει με την σύζυγό του Αικατερίνη στο Γαλαξίδι μάς ξεναγεί στον Ναό που είναι στολίδι της περιοχής:

«Το τέμπλο του Αγίου Νικολάου, προστάτη του Γαλαξιδίου, ξεκίνησε να γίνεται το 1835 και τελείωσε το 1846. Δέκα χρόνια το δούλευαν πέντε Μετσοβίτες τεχνίτες με ηγέτη τον Αναστάσιο Μόσχο. Είχε ειπωθεί ότι “Ο μπαρμπα-Αναστάσης ο Μόσχος έφυγε από το Μέτσοβο και πήγε στο Γαλαξίδι για να φτιάξει το τέμπλο του ναού του Αγίου Νικολάου”. Εδώ λοιπόν άρχισαν να δουλεύουν οι πέντε τεχνίτες από το πρωί μέχρι τo βράδυ, όσο φώτιζε ο Θεός την ημέρα, γιατί δεν υπήρχε ρεύμα και έφτιαξαν μέσα σε δέκα χρόνια αυτό το αριστούργημα από ξύλο καρυδιάς. Το ξύλο αυτό το έφεραν οι Γαλαξιδιώτες ναυτικοί, αφού εκείνη την εποχή είχε άνθιση η ναυτιλία στο Γαλαξίδι. Είχαν τότε 300 πλοία ιστιοφόρα και με αυτά κουβάλησαν όλον τον εξοπλισμό για να χτιστεί ο ναός.

Το τέμπλο έχει μια διαφορετικότητα, δεν είναι ανάγλυφο, είναι ολόγλυφο δηλαδή είναι σκαλισμένο μπροστά και πίσω. Μπορεί για παράδειγμα ο προσκυνητής να παρατηρήσει έναν βλαστό που ξεκινά από κάτω και φτάνει έως πάνω και καταλήγει σ’ έναν ένθρονο Απόστολο. Δεν είναι μερικά ξύλινα κουκλάκια που τοποθετήθηκαν ως έτυχε, αλλά είναι σκαλισμένος ο κάθε απόστολος, που στο φωτοστέφανό του είναι γραμμένα τα αρχικά του για ν’ αναγνωρίζουμε ποιος είναι».

Διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν μοτίβα, τα οποία δεν κατανοούμε τι σημαίνουν, όπως δύο φρουτιέρες με ρόδια. Ο ξεναγός μας θα εξηγηθεί :

«Πράγματι, βλέπουμε σκαλισμένες δυο φρουτιέρες, η μία έχει πάνω της πέντε ρόδια και η άλλη τέσσερα, σύνολο εννιά, πράγμα που συμβολίζει τα εννιά τάγματα των αγγέλων. Ένα από τα ρόδια είναι ανοιχτό και δείχνει τα σποράκια του, που σημαίνει πως όλοι εμείς οι Ορθόδοξοι χριστιανοί έχουμε ενότητα μεταξύ μας όπως είναι κολλημένα τα σποράκια του ροδιού και το κέλυφος που μας προστατεύει είναι η Εκκλησία. Επίσης η παράσταση της φιλοξενίας του Αβραάμ, έχει συμβολισμούς: Το μόνο γήινο πρόσωπο που γονατίζει είναι ο Αβραάμ και από πάνω είναι η τράπεζα. Αυτό δείχνει πως εμείς οι γήινοι άνθρωποι όπως ο Αβραάμ μπορούμε μέσω της πνευματικής τράπεζας να φτάσουμε στο τρίτο επίπεδο, που βρίσκονται τα επουράνια, δηλαδή οι Άγγελοι».

Ρωτούμε τον κ. Κουτρούμπα ποιος είναι ο εικονογράφος των μεγάλων εικόνων που στολίζουν το τέμπλο.

«Οι Εικόνες του τέμπλου έχουν αγιογραφηθεί το 1834 στο Άγιο ‘Όρος από τους Αβραμαίους. Γράφεται κάτω η αφιέρωση και η ημερομηνία κατασκευής τους.

Εντωμεταξύ, το τέμπλο είναι χωρισμένο σε δυο κατηγορίες, δεξιά από την Ωραία Πύλη όπως βλέπουν οι πιστοί είναι παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη και αριστερά από την Παλαιά. Έτσι, κάτω από τις εικόνες αριστερά θα δούμε σκαλισμένη ολόγλυφα την έξοδο των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο. Να ο Αδάμ και η Εύα, ο άγγελος με την Ρομφαία, η Εύα προχωρά και ο Αδάμ κοιτάει πίσω τον άγγελο που τους διώχνει από τον παράδεισο.

Παραδίπλα είναι η θυσία του Αβραάμ, όπου φαίνεται ο Αβραάμ να κρατά το μαχαίρι για να θυσιάσει τον Ισαάκ και έρχεται ο Άγγελος και θυσιάζει στη θέση του το πρόβατο. Το γεγονός πως όλο τούτο το αριστούργημα είναι ολόγλυφο αποτελεί ένα θαύμα γιατί είναι απορίας άξιο, πώς μπόρεσε ο μάστορας να σκαλίσει και από πίσω τις φιγούρες! Δεν είναι πρόσθετα, κολλημένα ή καρφωμένα τα πρόσωπα. Σκεφτείτε πως όλο αυτό είναι κορμός δέντρου, ο οποίος σκαλίστηκε έτσι όπως ήταν.

Φτιάχνει τις πλάκες σαν βιβλίο!

Υπάρχει και μια παράσταση μοναδική με τη μεταφορά των δέκα εντολών στη γη. Ξέρουμε ότι οι δέκα εντολές ήταν σε δύο πλάκες, εδώ λοιπόν για να δώσει ο μπαρμπα-Αναστάσης ο Μόσχος, την συνέχεια της Καινής Διαθήκης μετά την Παλαιά, μας φτιάχνει τις πλάκες σε σχήμα βιβλίου. Οι άγγελοι παραδίδουν στη γη, στον Μωυσή το βιβλίο».

Θεολογικές προσεγγίσεις από απλούς ανθρώπους παλαιών εποχών διαμορφώνουν την τέχνη και παιδαγωγούν τον λαό στα τέλη του 18ου αιώνα. Πάντα ο Θεός βρίσκει ψαράδες στην κάθε εποχή για να γίνουν απόστολοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ο Αναστάσης ο Μόσχος σκαλίζει το τέμπλο και θεολογεί.

Ο Μυστικός Δείπνος, ο Αποκεφαλισμός του Προδρόμου, οι διάκονοι που θυμιατίζουν και η Σταύρωση του Ιησού

Συνεχίζοντας την ξενάγηση, ο κ. Κουτρούμπας αναφέρει:

 «Στο δεξί μέρος του τέμπλου έχουμε την Καινή Διαθήκη. Στην αρχή του υπάρχει η ιστορία του αγίου Μανδηλίου, που η γιορτή του ορίστηκε στις 16 Αυγούστου. Ήταν ένας βασιλιάς στην Μεσοποταμία που ονομαζόταν Άβγαρος, ο οποίος είχε λέπρα και έμαθε ότι στην περιοχή κυκλοφορούσε κάποιος που τον έλεγαν Χριστό κι έκανε θαύματα, ανάσταινε ακόμη και νεκρούς. Έστειλε τον δούλο του, να πάει να βρει τον Χριστό στο όρος των Ελαιών που ήταν μαζεμένοι οι μαθητές. Στο τέμπλο φαίνεται το κεφαλάκι του δούλου. Το μηναίο λέει ότι ο βασιλιάς Άβγαρος της Οσροηνής, έστειλε μέσω του δούλου του μια επιστολή στον Χριστό. Και ο δούλος προσπαθούσε να ζωγραφίσει το πρόσωπο του Χριστού για να το δείξει στον βασιλιά, αλλά δεν κατόρθωνε να το αποτυπώσει γιατί το πρόσωπο του Χριστού συνεχώς άλλαζε, όπως καταγράφεται από την παράδοσή μας. Βλέπουμε στο τέμπλο το χαρτί του δούλου άγραφο, κενό. Τότε λένε σκουπίστηκε ο Χριστός με το μαντήλι και αποτυπώθηκε η μορφή Του επάνω στο ύφασμα. Έτσι έγινε και όχι όπως λέει η ιστορία που πρεσβεύουν οι καθολικοί. Όταν ο Άβγαρος λοιπόν είδε το μαντήλι, που του έφερε ο δούλος έγινε καλά».

Διακρίνουμε στο ξυλόγλυπτο τέμπλο κάποιες μπλε πινελιές για τις οποίες αναρωτιόμαστε:

 «O τεχνίτης σκάλισε τον μυστικό δείπνο και έβαλε τον Ιούδα να κρατά το πουγκί στο αριστερό χέρι και να είναι έτοιμος να φύγει. Πίσω βλέπετε το μπλε φόντο που είναι κι αυτό από ξύλο, το έβαψε ο μάστορας μπλε για να προβάλλει τον μυστικό δείπνο με μαεστρία. Το ίδιο έκανε και στον αποκεφαλισμό του Προδρόμου. Δεν είναι δυνατόν να μην θαυμάσουμε την παράσταση. Ο Πρόδρομος είναι δεμένος με σκοινί, το κεφάλι του κομμένο και οι σταγόνες από το αίμα στην αρχή τρέχουν κρουνηδόν και μετά κάτω παγώνει σε μια λίμνη αίματος. Επίσης σε όλους τους κίονες υπάρχει από ένας διάκονος. Όλοι οι διάκονοι στρέφονται προς την ωραία ύλη. Έχουν στο χέρι τους από ένα θυμιατό. Πώς μπορούσε ο καλλιτέχνης, με τι σκαρπέλο σκάλιζε αυτή την αλυσιδούλα του θυμιατού με τόση λεπτομέρεια... Όλοι οι διάκονοι που στο ένα χέρι έχουν το θυμιατό, στο άλλο χέρι κρατούν ένα εκκλησάκι με ένα μαντήλι. Αυτό συμβολίζει πως ένας διάκονος οφείλει να υπηρετεί την εκκλησία με όλη του την ύπαρξη, ει δυνατόν να κρατά στο χέρι του όλη την εκκλησία. Στο κέντρο απεικονίζεται η σταύρωση του Χριστού και η άμπελος πάνω σε κίονες τριών μέτρων. Σκεφτείτε να σκαλιστεί αυτό το ξύλινο μαδέρι από καρυδιά με τόσες λεπτομέρειες, να σκαλιστούν τα κοιλώματα και τα βυθώματα! 

Εκτός από τεχνίτης, ο Μόσχος είχε γνώσεις από την εκκλησιαστική ιστορία. Για να δείξει ότι υπήρχαν μεν γυναίκες στην αποκαθήλωση, αλλά δεν άγγιζαν το σώμα του Χριστού σκαλίζει τις τρεις Μαρίες δείχνοντας τα χέρια τους ν΄ακουμπούν στους ώμους τους και εμφανώς μακριά από το σώμα του Χριστού».

Ωστόσο τα μεγάλα έργα κρύβουν μυστικά, ίσως για να μην έχουν την έπαρση οι επόμενες γενιές ότι όλα μπορούν να εξηγηθούν. Δεν είμαστε παντογνώστες. Αυτό αποδεικνύεται στα τελευταία βήματα της ξενάγησής μας από τον κ. Κουτρούμπα:

«Υπάρχει και ένα μυστήριο σε αυτό το τέμπλο που δεν έχει λυθεί. Στο κάτω μέρος άγγελοι κρατούν κάτι που είναι τυφλό και στο σανίδωμα φαίνεται άδειο. Τεχνοκριτικοί, δεν μπορούν να το εξηγήσουν, όσο κι αν το ερεύνησαν και αναφέρουν πως κρύβεται κάποιος συμβολισμός που δεν αποκαλύφθηκε, άλλοι πάλι λένε πως οι άγγελοι κρατούν κάτι που δεν πρόλαβε να σκαλίσει ο Μόσχος γιατί σκοτώθηκε εδώ πριν ολοκληρώσει το τέμπλο».

Η τοπική παράδοση λέει επίσης πως «… Ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια ολάκερα πελεκούσε το καρυδόξυλο για το τέμπλο από το πρωί ως το βράδυ, φτιάχνοντας σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη κι όταν μια μέρα βρέθηκε θανάσιμα τραυματισμένος στο πλακόστρωτο έλεγαν πως αφού ολοκλήρωσε το έργο του, έτσι καθώς το κοίταζε, απολησμονήθηκε, παραπάτησε και σωριάστηκε άξαφνα στο δάπεδο».

Απεβίωσε στο Μέτσοβο 90 ετών

Η ιστορία λέει ότι ο Αναστάσης Μόσχος μετά την κατασκευή του τέμπλου του Αγίου Νικολάου Γαλαξιδίου πήγε το 1857 στο Βουκουρέστι και το 1863 βρισκόταν στο Μέτσοβο όπου πέθανε πέντε χρόνια αργότερα. Ήταν περίπου 90 χρονών.

 Όπως είναι γνωστό, ο λαός μεγαλοποιεί τις λεπτομέρειες από τα έργα και τις ημέρες των θρυλικών καλλιτεχνών. Τα ίχνη τους όμως στην γη διαλέγει να τα έχει μόνιμα και ανεξίτηλα χαραγμένα ο Θεός. Σε Αυτόν ανήκει η απόφαση να μείνει ή όχι ο Αναστάσης ο Μόσχος στην ιστορία για να ψελλίζουν οι προσκυνητές μια σιωπηλή προσευχή θαυμάζοντας το τέμπλο του Αγίου Νικολάου στο Γαλαξίδι που εξιστόρησε κάποτε τα ωραία του Θεού και των ανθρώπων.

_____________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 23.01.2019

Λεζάντες

1. Πανοραμική άποψη του τέμπλου του Ιερού ναού Αγ. Νικολάου Γαλαξιδίου

2. Φρουτιέρα με τους σπόρους του ροδιού να συμβολίζουν τους πιστούς, το κέλυφος την Εκκλησία, που μας κρατά ενωμένους

3. Φιλοξενία του Αβραάμ

4. Αποκεφαλισμός του Προδρόμου, το αίμα παγώνει σε λίμνη. Σε φόντο μπλε για να φωτίσει την παράσταση

5. Διάκονος με θυμιατό στο δεξί χέρι και στο αριστερό κρατά συμβολικά την Εκκλησία υπηρετώντας την

6. Εικόνα του Αγ. Νικολάου στο τέμπλο

7. Η έξοδος των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο

8. Ο Πρόεδρος της χριστιανικής στέγης Άμφισσας Ηρακλής Κουτρούμπας μας ξεναγεί

9. Αγ. Νικόλαος Τέμπλο ολόγλυφο, σκαλισμένο σχεδόν τρισδιάστατα

10. Ο Αναστάσης Μόσχος σκάλισε την Παράδοση των εντολών στον Μωυσή σε μορφή βιβλίου και όχι σε πλάκες για να δείξει την συνέχεια της Καινής με την Παλαιά Διαθήκη

11. Η μυστηριώδης παράσταση του αγγέλου που φέρει ένα κενό μοτίβο. Οι τεχνοκριτικοί δεν το έχουν εξηγήσει. Ίσως όμως ο τεχνίτης πέθανε πριν το ολοκληρώσει

12. Αποκαθήλωση, η γυναίκα δεξιά έχει σταυρωμένα τα χέρια στους ώμους δείχνοντας ότι ο Χριστός δεν αγγίζεται