ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΟΥ ΝΥΧΘΗΜΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΤΟΝ ΝΑΟ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΤΟ ΕΤΟΣ 381 Μ.Χ

ΟΙ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΤΟΥ ΝΥΧΘΗΜΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

1. Οι καθημερινές ακολουθίες.

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες που παρέχει η Αιθερία για τους καιρούς της προσευχής και τις καθημερινές ακολουθίες του Εικοσιτετραώρου.

Δύο ήταν οι κύριες καθημερινές ακολουθίες· οι Εωθινοί Ύμνοι και το Λυχνικόν (licinicon), το οποίο στη Δύση ονόμαζαν «lucernarium», ο γνωστός μας δηλαδή Εσπερινός. Και οι δύο ακολουθίες λάμβαναν χώρα στο ναό της Αναστάσεως και τις έξι ημέρες της εβδομάδας και περιλάμβαναν ύμνους, προσευχές και ψαλμούς, όχι όμως και αναγνώσματα. Επικεφαλής ήταν ο Επίσκοπος, ο οποίος ευλογούσε τους πιστούς και τους κατηχουμένους χωριστά και στο τέλος έκανε την απόλυση.

«Καθημερινῶς, πρὶν τὴν ἀλεκτοροφωνίαν, ἀνοίγουν ὅλες τὶς θύρες τῆς Ἀναστάσεως καὶ κατεβαίνουν ὅλοι, μονάζοντες καὶ παρθένοι, ὅπως λέγονται ἐδῶ, καὶ ὄχι μόνο αὐτοί, ἀλλὰ καὶ λαϊκοί, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, ὅσοι θέλουν νὰ λάβουν μέρος εἰς αὐτὴν τὴν ἑωθινὴ ἀγρυπνία».

Η λατρεία στον χώρο των Ιεροσολύμων δεν περιορίζεται χρονικά μόνο στον εορτασμό των σημαντικών σταθμών της επίγειας ζωής και παρουσίας του Σωτήρος, αλλά επεκτείνεται και στην καθ’ ημέρα

λατρεία και έκχυση της καρδιάς όλων των μελών του Σώματος του Χριστού και των μοναχών και των λαϊκών, αρμονικά συνταιριασμένων μεταξύ τους.

«Ἀπὸ τὴν ὣρα αὐτὴν ἔως τὴν αὐγή, ψάλλουν ἀντιφωνικῶς ὕμνους καὶ τὰ ἐφύμνια τῶν ψαλμῶν. Μετὰ ἀπὸ κάθε ὕμνον ἀπαγγέλλεται μία προσευχή».

Ενδιάμεσα από κάθε ύμνο ή αντίφωνο δύο ή τρεις ιερείς και διάκονοι καθημερινά εκ περιτροπής απαγγέλλουν τις δεήσεις, οι οποίες αντιστοιχούν με τις σημερινές μικρές συναπτές. Παρατηρεί κανείς την ενότητα κλήρου και λαού στην κοινή λατρεία της Εκκλησίας. Στη συνέχεια μόλις αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της η αυγή, με το πρώτο φώς, αρχίζει και ο λαός να ψάλλει τους εωθινούς ύμνους, οι οποίοι αντιστοιχούν με τους σημερινούς Αίνους. Τότε έρχεται στο ναό ο επίσκοπος μαζί με τον κλήρο, ο οποίος εισέρχεται στο σπήλαιο και πίσω από το κιγκλίδωμα, λέει μία δέηση υπέρ όλου του λαού και στη συνέχεια γίνεται η μνημόνευση των ονομάτων με την ανάγνωση των διπτύχων, η ευλογία των κατηχουμένων, την οποία ακολουθεί μία ακόμη δέηση και η ευλογία των πιστών.Μετά την ευλογία των πιστών από τον επίσκοπο, αυτοί τον πλησιάζουν, για να ασπαστούν το χέρι του και γίνεται απόλυση όταν πλέον έχει ξημερώσει.

Το Οδοιπορικό κάνει λόγο για την έκτη και ενάτη ώρα.

Κατά την διάρκειά τους προπορεύεται πάλι ο λαός στην Ανάσταση, όπου λέγουν ψαλμούς και αντίφωνα μέχρι να ειδοποιηθεί ο επίσκοπος. Αυτός εισέρχεται κατευθείαν πίσω από τις κιγκλίδες, μέσα στο σπήλαιο της Αναστάσεως και κάνει μία δέηση. Επακολουθεί η ευλογία των πιστών, την οποία συνοδεύει ο ασπασμός της χειρός του. 

Ο Εσπερινός, ή Λυχνικόν (όπως ονομάζεται στα Ιεροσόλυμα τον δ΄ αιώνα) είναι ακολουθία η οποία τελούνταν κατά την δεκάτη ώρα (4 μ. μ.). Οι μονάζοντες και οι παρθένοι συναθροιζόταν κατά την ακολουθία αυτή, καθώς και σε άλλες ώρες στη βασιλική της Αναστάσεως. Το πρωί, όμως και την εσπέρα μετείχε των ακολουθιών αυτών και ο λαός. Όλο το πλήθος συναγόταν στο ναό της Αναστάσεως και άναβαν όλες τις κανδήλες και τις λαμπάδες, για να γίνει απεριόριστο φως. Το φως αυτό δεν προερχόταν από έξω, αλλά λαμβανόταν από το εσωτερικό του σπηλαίου, όπου νύχτα και ημέρα έκαιγε λυχνία πίσω από τις κιγκλίδες.

Έψαλλαν εν τω μεταξύ λυχνικούς ψαλμούς και αντίφωνα για πολλή ώρα, και στη συνέχεια κατέβαινε ο επίσκοπος και οι πρεσβύτεροι και καθόταν στις καθέδρες τους. Όταν η ψαλμωδία λάμβανε τέλος, ο επίσκοπος προχωρούσε προς το σπήλαιο και στεκόταν όρθιοςμπροστά στις κιγκλίδες. Τότε ένας από τους διακόνους ανήγγελλε τα μνημονευόμενα ονόματα των κατηχουμένων και των πιστών. Σε κάθε όνομα, που μνημονεύει ο διάκονος, ένας μεγάλος αριθμός παιδιών, τα οποία στέκονται εκεί όρθια, απαντούν: «Κύριε, ἐλέησον», όπως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία λένε: «Κύριε, οἰκτίρησον ἡμᾶς». Είναι αξιοσημείωτη και η διάταξη της Λειτουργίας των Αποστολικών Διαταγών, κατά την οποία: «ἐφ’ ἑκάστῳ τούτων, ὧν ὁ διάκονος προσφωνεῖ, ὡς προείπομεν, λεγέτω ὁ λαός· Κύριε, ἐλέησον, καὶ πρὸ πάντων τὰ παιδία».

Επαναλαμβάνονται μετά, όπως και το πρωί, οι κεφαλοκλισίες -μετά το διακονικό κέλευσμα- και οι ευχές του επισκόπου υπέρ των κατηχουμένων αρχικά και των πιστών μετέπειτα, η απόλυση και ο ασπασμός της χειρός του επισκόπου. Ακολούθως, ο λαός οδηγεί τον επίσκοπο από την Ανάσταση στον Σταυρό με ύμνους. Στη συνέχειαακολουθείται η ίδια διαδικασία και πίσω από τον Σταυρό (post crucem) και μπροστά από το Σταυρό (ante crucem).

Διασώζεται, στο τέλος, η μαρτυρία για άπλετη φωτοχυσία μπροστά και πίσω από τον Σταυρό και μπροστά στην Ανάσταση που αναδινόταν από τις μεγάλες γυάλινες λυχνίες και τα πολυάριθμα κεριά που κατάκλυζαν τον αντίστοιχο χώρο.

Αυτό που συνιστά κάτι το τελείως ιδιαίτερο είναι ότι κάθε ημέρα λέγονται ειδικοί ψαλμοί και αντίφωνα· άλλοι λέγονται τη νύχτα και άλλοι το πρωί, άλλοι την έκτη ώρα, την ενάτη ή τον εσπερινό. Όλα αυτά είναι ειδικώς επιλεγμένα, με κάποια λογική, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στο θέμα της ακολουθίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 

Αιθερίας: Οδοιπορικόν εις το Σινά και τους Αγίους Τόπους