Η ακολουθία της Κυριακής. ΣΤΟΝ ΝΑΟ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΤΟ ΕΤΟΣ 381 Μ.Χ

Η ακολουθία της Κυριακής.

Την Κυριακή το τυπικό που ακολουθούσαν σε ορισμένα σημεία ήταν διαφορετικό. Η ακολουθία άρχιζε με την πρώτη αλεκτοροφωνία στη βασιλική της Αναστάσεως και περιελάμβανε ψαλμούς, προσευχές και Ευαγγελικό ανάγνωσμα

Έτσι, τα πλήθη των πιστών συγκεντρωνόταν στον χώρο της βασιλικής που βρίσκεται μπροστά στο ναό της Αναστάσεως, που ονομάζεται Μαρτύριο, «ὅπου φῶτα ἀρκετὰ ἐκρέμαντο». Συναθροιζόταν με προθυμία πριν την καθορισμένη ώρα, για να βρίσκονται εγκαίρως εκεί κατά την αλεκτοροφωνία, πράγμα που μαρτυρεί τον πνευματικό ζήλο και την τήρηση της ακρίβειας από μέρους των συμμετεχόντων στις λατρευτικές ευκαιρίες της Εκκλησίας. Εωσότου, λοιπόν, ανοίξουν οι θύρες ψαλλόταν ύμνοι και αντίφωνα, ενώ ανεπέμποντο ευχές μετά από κάθε ύμνο ή αντίφωνο. Οι ιερείς και διάκονοι ήταν πάντοτε έτοιμοι να τελέσουν την αγρυπνία, διακονώντας το συγκεντρωμένο πλήθος.

Ευθύς αμέσως, μετά την πρώτη αλεκτοροφωνία κατερχόταν και ο επίσκοπος και εισερχόταν στο σπήλαιο και στη συνέχεια άνοιγαν όλες οι πύλες κι έτσι ακολουθούσε και όλος ο λαός στην Ανάσταση, η οποία έλαμπε από αμέτρητα φώτα. Όταν εισερχόταν στο ναό, ψαλλόταν από έναν ιερέα ένας ψαλμός και όλος ο λαός αποκρινόταν σ’ αυτόν με την υπακοή και στη συνέχεια γινόταν δέηση. Μετά από αυτή ένας από τους διακόνους έψαλλε άλλο ψαλμό και, μετά την συναπτόμενη δέηση που ακολουθεί, ψαλλόταν και τρίτος ψαλμός από κάποιον κληρικό που συνοδεύεται από μια τρίτη δέηση, κατά την οποία μνημονεύονται τα ονόματα όλων. Τότε προσκομίζονται θυμιατήρια στο σπήλαιο της Αναστάσεως, ώστε ολόκληρη η Βασιλική πλημμύριζε από το θυμίαμα. Ο Lietzmann παρατηρεί ότι κατά την διάρκεια του δ΄ αιώνος εισήχθη και η χρήση του θυμιάματος ως τέταρτο στοιχείο θυσίας. Αυτό μνημονεύει και η Αιθερία, η οποία πολλές φορές είδε κατά τις ακολουθίες στο ναό της Αναστάσεως να χρησιμοποιείται το θυμίαμα, όπως και ο τέταρτος αποστολικός κανόνας της ίδιας εποχής που μιλάει για θυμίαμα «τῷ καιρῷ τῆς ἁγίας προσφορᾶς».

Κατά την μαρτυρία της Αιθερίας, το εωθινό ευαγγέλιο της Κυριακής αναγινωσκόταν στα Ιεροσόλυμα πίσω από τις κιγκλίδες και κοντά στη θύρα του ναού της Αναστάσεως από τον ίδιο τον επίσκοπο εν μέσω γενικής κατανύξεως από το εκκλησιαστικό πλήρωμα. Αυτή η κατάνυξη εκδηλωνόταν με πολλά δάκρυα για όσα ο Κύριος έπαθε για το σώμα Του, την Εκκλησία, το οποίο ακριβώς αποδεικνύει ότι το ευαγγέλιο της Αναστάσεως παρουσίαζε και τα πάθη του Κυρίου, κατά την παρατήρηση του Baumstark. Μετά από αυτή την ανάγνωση του ευαγγελίου, επακολουθούσε λιτανεία με ύμνους προς τον Γολγοθά, προπορευομένου του επισκόπου και ακολουθούντος ολοκλήρου του λαού. Μετά από την ψαλμωδία και δέηση και την επισκοπική ευλογία, γινόταν απόλυση. Ο επίσκοπος αναχωρούσε, για να αποσυρθεί στο κατάλυμά του, αφού πρώτα όλοι ασπαζόταν την χείρα του.

Ενώ οι περισσότεροι λαϊκοί επέστρεφαν στα σπίτια τους, οι μοναχοί και όσοι επιθυμούσαν από τους λαϊκούς επανερχόταν στο ναό της Αναστάσεως, όπου λεγόταν ψαλμοί και αντίφωνα και ευχές μέχρι το πρωΐ. Κάθε ημέρα, εκ περιτροπής, οι ιερείς και οι διάκονοι με το λαό τελούν τις αγρυπνίες στην Ανάσταση.

Όταν ξημέρωνε, με την ανατολή του ηλίου, όλο το εκκλησίασμα πήγαινε με λιτανεία στο Μαρτύριο, δηλαδή στη μεγάλη βασιλική, που ανεγέρθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο και περιελάμβανε τον τόπο, όπου βρέθηκε ο τίμιος Σταυρός και περιέχει το αίθριο με τον Γολγοθά

Εκεί τελούνταν η Θεία Ευχαριστία, η οποία παρατεινόταν μέχρι την τέταρτη και πέμπτη ώρα (δηλαδή μεταξύ της 10ης και 11ης προμεσημβρινής). Η όλη ακολουθία τελείωνε με λιτανεία και επιστροφή με ύμνους στο ναό της Αναστάσεως, όπου την κεφαλοκλισία μπροστά στον πανάγιο τάφο συνόδευε μια ευχαριστήριος προσευχή και ευλογία από τον Επίσκοπο και η απόλυση, η οποία παρατείνεται μέχρι την πέμπτη ή την έκτη ώρα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι στο ναό από το σημείο αυτό και έπειτα εισέρχονται μόνο οι πιστοί, όχι όμως και οι κατηχούμενοι, και στο τέλος ακολουθεί ο επίσκοπος.

Εκείνο που χαρακτήριζε την κυριακάτικη ακολουθία ήταν τα βιβλικά αναγνώσματα, κατάλληλα επιλεγμένα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, καθώς και τα επεξηγηματικά κηρύγματα, που ακολουθούσαν, από όλους τους πρεσβυτέρους που επιθυμούσαν να κηρύξουν και τον Επίσκοπο, τα οποία είχαν ως στόχο «να διασφαλίζεται ότι ο λαός θα μαθαίνει συνεχώς για τη Βίβλο και την αγάπη του Θεού».

Στον εσπερινό της Κυριακής τελείται, όπως συνήθως, το καθημερινό τυπικό. Αυτό τηρείται όλες τις ημέρες του χρόνου, εκτός των εορταστικών ημερών.

Ολόκληρο το έτος, την Κυριακή πηγαίνουν πάντοτε στη μεγάλη εκκλησία που είναι στον Γολγοθά, πίσω από το Σταυρό, αυτή που έκτισε ο Μ. Κωνσταντίνος, εκτός από την Κυριακή της Πεντηκοστής, που πηγαίνουν στη Σιών.

Αιθερίας: Οδοιπορικόν εις το Σινά και τους Αγίους Τόπους