Τον 4ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ρωμαίου Αυτοκράτορα ισότιμου προς τους Αποστόλους Κωνσταντίνου, η μητέρα του Έλενα πήγε στην Ιερουσαλήμ για να βρει το μεγαλύτερο από τα ιερά - τον Σταυρό του Σωτήρος.

Σύμφωνα με τις οδηγίες αρκετών κατοίκων της Ιερουσαλήμ, που γνώριζαν από τουςπρογόνους για τον τόπο ταφής του Σταυρού, ξεκίνησαν οι ανασκαφές. Κάτω από τον ειδωλολατρικό ναό, που γκρεμίστηκε μαζί με τα θεμέλιά του, ανακαλύφθηκε μια σπηλιά όπου υπήρχαν τρεις σταυροί και καρφιά. Τα καρφιά από τον Σταυρό του Σωτήρος φαίνονταν σφυρήλατα από ασήμι. Πολλοί προσκυνητές συγκεντρώθηκαν φέτος στην Παλαιστίνη. Οι δρόμοι και οι πλατείες της Ιερουσαλήμ γέμισαν από πλήθη, σαν να είχαν γεμίσει ρυάκια την πόλη. Δεν ήταν δυνατόν όλοι οι προσκυνητές να πλησιάσουν τον Σταυρό ή έστω να τον κοιτάξουν από μακριά. Τότε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μακάριος μαζί με τον κλήρο πήραν στην αγκαλιά τους τον Σταυρό του Σωτήρος και τον μετέφεραν σε ψηλό λόφο. Αρκετές φορές ύψωσαν (έστησαν) το Δέντρο του Σταυρού για να το δει ο κόσμος. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έχτισε τον μεγαλοπρεπή Ναό της Αναστάσεως του Κυρίου, κάτω από τις καμάρες του οποίου, σαν σε ιερή κιβωτό, σαν σε ανεκτίμητο θησαυροφυλάκιο,

Το Δέντρο του Σταυρού τοποθετήθηκε στο βωμό του Ναού της Αναστάσεως σε ψηλό σημείο. Ένα μέρος του Ιερού Δέντρου, το Πόδι του Σταυρού και ένα από τα Καρφιά δόθηκαν από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο στον Ισαποστόλων Βασιλιά Μιριάν για τη νεοϊδρυθείσα Γεωργιανή Εκκλησία. Η βάση φυλασσόταν στα ορεινά φρούρια της Γεωργίας, αλλά στις αρχές του 19ου αιώνα, υπό τον τελευταίο βασιλιά της Γεωργίας, Γεώργιο ΙΒ', εξαφανίστηκε χωρίς ίχνος. Το καρφί ήταν στο ναό του Μαγγλή. και σήμερα φυλάσσεται στην Τιφλίδα στον βωμό του καθεδρικού ναού της Σιών. Μέρος του Δέντρου του Ζωοδόχου Σταυρού είναι ενσωματωμένο στο σταυρό του Mtskheta Svetitskhoveli.

Τι αντιπροσωπεύει η εικόνα του σταυρού;
Ο τετράκτινος σταυρός αντιπροσωπεύει τις τέσσερις βασικές κατευθύνσεις, δηλ. τη λύτρωση όλης της ανθρωπότητας. καθώς και οι τέσσερις εποχές - η αιώνια θυσία. Οι υμνογράφοι της εκκλησίας αποκαλούν τον Σταυρό ενσάρκωση της αγάπης. Η κάθετη ακτίνα του είναι η αγάπη μεταξύ Θεού και ανθρώπου, η οριζόντια ακτίνα του είναι η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων.

Ο οκτάκτινος σταυρός περιλαμβάνει πίνακα με επιγραφή για την ενοχή του Εκτελεσθέντος και το υποπόδιο των ποδιών Του. Ο Εσταυρωμένος δεν κρεμάστηκε, αλλά στάθηκε καρφωμένος στον Σταυρό. Η επιγραφή στον Σταυρό του Σωτήρος έγραφε: «Ο Βασιλιάς των Ιουδαίων». Αυτή ήταν η κοροϊδία του Πιλάτου τόσο για τον Καταδικασμένο όσο και για τους εχθρούς Του, αλλά στη μυστικιστική της σημασία η λέξη «Εβραίος» αντιστοιχούσε στην αρχαία ετυμολογία της λέξης, που σημαίνει «δόξα». Ο Βασιλιάς των Εβραίων είναι ο Βασιλιάς της Δόξας. Η κοροϊδία του Χριστού έγινε αποκάλυψη της μυστικιστικής σημασίας της σταύρωσης: η δόξα στην ταπείνωση είναι η δόξα της θυσιαστικής αγάπης.

Η εικόνα της Σταύρωσης είναι εικόνα του Χριστού και σαν εικόνα φέρει στοιχεία συμβολισμού. Το κεκλιμένο υποπόδιο δηλώνει την κάθοδο της ψυχής του Χριστού στην κόλαση και την ανύψωση των δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης από τα βάθη της κόλασης.

Ο οκτάκτινος σταυρός συμβολικά σημαίνει αιωνιότητα. Το 8 είναι σημάδι αιωνιότητας, το 8 είναι σημάδι Ανάστασης (η Ανάσταση του Χριστού έγινε μετά το Σάββατο - την έβδομη ημέρα).

Ο Μαχάτμα Γκάντι, στην αυτοβιογραφία του, αναρωτιέται γιατί ο θάνατος του Χριστού συγκλονίζει τόσο πολύ τις καρδιές των Χριστιανών, γιατί υπάρχουν μάρτυρες που υπέμειναν περισσότερα βασανιστήρια. Ο Ινδός εθνικιστής δεν κατάλαβε και δεν μπορούσε να καταλάβει το μυστήριο του Σταυρού. Για αυτόν, ο Σταυρός είναι μόνο σωματική ταλαιπωρία, πόνος σε μύες και φλέβες, μαρτύριο του σώματος. Και η θρησκευτική διαίσθηση των χριστιανών αισθάνεται πολύ περισσότερο στον Σταυρό. Αυτό είναι το πνευματικό μαρτύριο του Σωτήρα, ο οποίος στον Σταυρό βίωσε τα συνδυασμένα βάσανα όλης της ανθρωπότητας, ανταπόδοση για τις αμαρτίες όλου του κόσμου, τη φωτιά της κόλασης, που τροφοδοτείται από τις αμαρτίες και τα εγκλήματα των ανθρώπων. Ο Δημιουργός της αιωνιότητας και του χρόνου συμπίεσε την αιωνιότητα στα όρια του χρόνου στον Σταυρό. Το αιώνιο μαρτύριο και ο πόνος του Σύμπαντος συγκεντρώθηκαν σε ένα μόνο ποτήρι, και αυτό το κύπελλο της μαύρης φλόγας το ήπιε μέχρι τα κατακάθια η ψυχή του Θεανθρώπου. Επομένως ο Χριστός δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος από τους μάρτυρες. στον Σταυρό Του όλοι οι σταυροί και όλα τα βασανιστήρια της γης και της κόλασης που βίωσε είναι ενωμένα - από τους προπάτορες της ανθρωπότητας μέχρι εκείνους που θα δουν τη Δευτέρα Παρουσία Του με τα μάτια τους.

Μόνο η αιωνιότητα θα αποκαλύψει το μυστικό αυτού που συνέβη στον Γολγοθά. Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ ( Καρελίν