Πνεύμα και ψυχή.Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ( Καρελίν )

 

Στη σύγχρονη θρησκευτική λογοτεχνία, δύο διαφορετικές έννοιες συγχέονται συνεχώς: «πνεύμα» και «ψυχή», γεγονός που οδηγεί σε πολλές ασάφειες και αμηχανίες. Επομένως, ας σταθούμε εν συντομία σε αυτό το θέμα.

Το πνεύμα είναι το μάτι της ψυχής, που αντιμετωπίζει την αιωνιότητα. H ψυχή είναι τα εσωτερικά μάτια ανθρώπινα όντα, που απευθύνονται στον χώρο της επίγειας ύπαρξης σε όλες τις πολύπλευρες πτυχές του. Μεταξύ των εκδηλώσεων του ανθρώπινου πνεύματος, θα πρέπει να σημειώσουμε, πρώτα απ 'όλα, το θρησκευτικό συναίσθημα ως την ικανότητα άμεσης εμπειρίας της πραγματικότητας του πνευματικού κόσμου, καθώς και τη διαισθητική διείσδυση στον μεταφυσικό κόσμο - την εσωτερική αξιοπιστία του πνευματικού κόσμου. Αυτό το συναίσθημα ξυπνά και ζωντανεύει σε ένα άτομο μέσω της δράσης της χάρης. Η αρχή του είναι η μετάνοια και το τέλος του η αγάπη. Και η τρίτη εκδήλωση είναι η άμεση στροφή προς τον Θεό.

Τα θρησκευτικά συναισθήματα είναι γενετικά εγγενή στους ανθρώπους. Ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα κυρίως στο ότι είναι θρησκευτικό ον. Αυτή η αίσθηση μπορεί να παραμορφωθεί, όπως παραμορφώνονται οι αντανακλάσεις στην ανώμαλη επιφάνεια ενός καθρέφτη. Μπορεί να καταπιεστεί, να πνιγεί από τα ανθρώπινα πάθη και να κρυφτεί στα βάθη του υποσυνείδητου, αλλά δεν μπορεί να εξαφανιστεί εντελώς.

Η δεύτερη εκδήλωση του πνεύματος είναι ο «εσωτερικός λόγος», αυτή είναι μια γνωστική δύναμη που λειτουργεί στο επίπεδο των ιδεών και των ουσιών. Το τρίτο είναι η ικανότητα του στοχασμού, όταν η επικοινωνία με τον Θεό γίνεται ελεύθερη πράξη του ανθρώπινου προσώπου. Στην ίδια τη βάση της ενατένισης βρίσκεται η προσοχή ως η ικανότητα συγκέντρωσης των δυνάμεων του πνεύματος στο αντικείμενο που εξετάζουμε και μια αντιδραστική δύναμη που προστατεύει το πνεύμα από εξωτερική επιθετικότητα.

Η ψυχή έχει τρεις κύριες δυνάμεις μέσα της. Το πρώτο είναι ο λόγος ή η κατανόηση. Εκδηλώνεται με δύο τρόπους - μέσω λεκτικής ή μεταφορικής σκέψης. Δεν διεισδύει στην ουσία των πραγμάτων, αποσυνδέεται από τον πνευματικό κόσμο, μελετά μόνο φαινόμενα και ιδιότητες. Στην έκπτωτη κατάστασή του, ο λόγος έγινε σφετεριστής εκείνων των γνωστικών δυνάμεων που οι άγιοι πατέρες ονόμασαν νου. Ο διανοητικός λόγος έχει αυτοανακηρυχτεί ως το μόνο όργανο γνώσης που ισχυρίζεται ότι λύνει μεταφυσικά ερωτήματα που βρίσκονται πέρα ​​από τις δυνατότητές του. Εχει εισβάλει στο βασίλειο της θρησκείας και θέλει να είναι δικτάτορας εκεί. Ο Λόγος βλέπει τον εαυτό του ως κυβερνήτη του κόσμου, πιστεύει ότι η δύναμη και η δύναμή του είναι απεριόριστες, δημιούργησε την επιστήμη και τον πολιτισμό - αυτόν τον νέο Πύργο της Βαβέλ. Έχοντας αποσυνδεθεί από το πνεύμα, ο ανθρώπινος νους έγινε η κύρια πηγή υπερηφάνειας - μυστικός ή ανοιχτός αγώνας εναντίον του Θεού. Όταν η χάρη τον επισκιάζει, τότε βλέπει το μέτρο και τα όριά του και υποτάσσεται σε πνευματικό όραμα και θρησκευτικές διαισθήσεις. Τότε βλέπει στη γήινη ύπαρξη τη δημιουργία της Θείας σοφίας, στον υλικό κόσμο - όχι μόνο σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος, αλλά και σύμβολα και εικόνες του πνευματικού κόσμου. Έχοντας ενωθεί με τον λόγο, αποκαλύπτει τις αποκαλύψεις του στον προφητικό (εξωτερικό) λόγο, φέρνει την πνευματική γνώση σε ορισμένα λογικά συστήματα και μέσω των επίγειων εικόνων αποκαλύπτει τα ενδότερα.

Η δεύτερη δύναμη της ψυχής είναι η επιθυμία. Έχοντας αποσυνδεθεί από το θρησκευτικό αίσθημα, μετατράπηκε από πνευματικές εμπειρίες σε λαγνεία, επιθυμία για ηδονή, σε σκοτεινά πάθη, διεστραμμένη ευαισθησία. Αυτή η δύναμη καταστρέφεται περισσότερο από την Πτώση. Η λογική, μεθυσμένη από τις φανταστικές επιτυχίες και τα κατορθώματά της, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν βασιλιάς, αλλά σκλάβος του πόθου. Έχοντας ενωθεί με το πνευματικό συναίσθημα μέσω της μετάνοιας, η επιθυμία παύει να είναι ανεξέλεγκτη και παρορμητική. Βοηθάει το μυαλό να αγωνίζεται για το καλό, βλέπει σε αυτόν τον κόσμο τις σκιές ενός χαμένου παραδείσου. Η επιθυμία, ως δύναμη της ψυχής, ενωμένη μέσω της χάρης με τις δυνάμεις του πνεύματος, μετατρέπεται σε νοσταλγία για τη Θεία ομορφιά. 

Η τρίτη δύναμη της ψυχής μεταξύ των αγίων πατέρων ονομάζεται αντιδραστική, δηλαδή ευέξαπτος. Αυτή είναι η προστατευτική δύναμη της ψυχής. Πρέπει να προστατεύει την ψυχή από το κακό και την αμαρτία, όπως το ανοσοποιητικό σύστημα προστατεύει το ανθρώπινο σώμα από τη διείσδυση ξένου σώματος. Η καλύτερη εκδήλωσή του είναι το ιερό μίσος για αυτό που χωρίζει την ψυχή από τον Θεό. Ωστόσο, μετά την Πτώση, η ευερέθιστη δύναμη στράφηκε ενάντια σε αυτήν που παρεμβαίνει στην εκπλήρωση των παθιασμένων επιθυμιών. Σε αυτή την περίπτωση, η ευερέθιστη δύναμη είναι σαν ένα ξίφος που δόθηκε σε άμυνα ενάντια στον εχθρό, αλλά η ψυχή έστρεψε αυτό το σπαθί εναντίον της και συνεχώς προκαλεί νέες πληγές στον εαυτό της.

Η αντιδραστική δύναμη, κατεστραμμένη από την αμαρτία, εκδηλώνεται όχι ως διατήρηση της προσωπικότητας, αλλά ως επιβεβαίωση του ανθρώπινου εγωισμού. στο εξωτερικό επίπεδο, εκδηλώνεται σε τεράστιο εύρος: από συνεχή ευερεθιστότητα και μισαλλοδοξία στον οικογενειακό κύκλο (σύνδρομο μικρού δαίμονα) έως ανθρώπινες εκατόμβες που διαπράττουν τυράννοι (γιορτή του Σατανά). Το χάσμα μεταξύ επιθυμίας και πιθανότητας προκαλεί και τροφοδοτεί ένα αίσθημα εκνευρισμού και θυμού: ένα άτομο αντιλαμβάνεται ολόκληρο τον κόσμο ως πλήρη αδικία απέναντι στον εαυτό του, σαν να συνωμότησε όλη η ανθρωπότητα για να τον ενοχλήσει. Ένα τέτοιο άτομο είναι σαν μια βόμβα γεμάτη με βρωμιά, η οποία σκάει όταν αγγίζεται απρόσεκτα. Αυτό το συναίσθημα, που εντείνεται, μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε τρομερές ψυχικές καταστάσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργεί σαδισμό και αχαλίνωτη επιθυμία να σκοτώσει.

Όταν, μέσω της μετάνοιας και της χάριτος, η ευερέθιστη δύναμη της ψυχής ενωθεί με το πνευματικό συναίσθημα, τότε γίνεται δυναμική άρνηση της αμαρτίας, αυτοκριτική, μίσος για τον δαίμονα, ευαισθησία στην εισβολή σκοτεινών ορμών στην ψυχή, αποτελεσματικό εργαλείο για τον καθαρισμό της καρδιάς από τα πάθη.

Στο θέμα αυτό συγκρούστηκαν μεταξύ τους ο τριμερισμός της Ανατολής και ο διμερισμός της Δύσης. Η Ανατολή οριοθετεί ξεκάθαρα το βασίλειο του πνεύματος και της ψυχής, ενώ η Δύση τα συγχωνεύει στον πνευματικό μονισμό. Επιπλέον, η δυτική ανθρωπολογία μιλά για την Πτώση του ανθρώπου μόνο ως απώλεια της Θείας χάριτος, ενώ διατηρεί τη φυσική κατάσταση της ψυχής. Για την ανατολική ανθρωπολογία, η πτώση φαίνεται να είναι ένα βαθύτερο δράμα στην ιστορία του κόσμου: ο άνθρωπος έπεσε από το κέντρο της ζωής του, έβαλε τον εαυτό του στη θέση του Θεού. Η αθεϊστική παρόρμηση, σπάζοντας την ένωση του ανθρώπου με τον Δημιουργό του, παραμόρφωσε την ίδια την ανθρώπινη φύση. Το πνεύμα, αποκομμένο από τον Θεό, αποσυνδέθηκε από την ψυχή. Οι ψυχικές δυνάμεις διαχωρίζονται επίσης μεταξύ τους: ο λόγος, το συναίσθημα και η βούληση είτε έρχονται σε συμφωνία είτε αντιτίθενται μεταξύ τους. Επομένως, ο ανατολικός ασκητισμός είναι αγώνας για την ανθρώπινη καρδιά, επομένως ο ανατολικός ασκητής δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του, δεν εμπιστεύεται την ψυχή του, στόχος του είναι να υποτάξει την ψυχή στο πνεύμα, και το πνεύμα στη χάρη. Επομένως, η βάση της ασκητικότητας της Ανατολής είναι η μετάνοια, η κραυγή για αμαρτίες, την οποία ο κόσμος δεν κατανοεί, θεωρώντας την αδυναμία, δειλία και οδυνηρό δακρύβρεχτο. Ο δυτικός ασκητής ξεκινά με μια χαρούμενη πρόκληση στις σκοτεινές δυνάμεις του κάτω κόσμου, με τις οποίες είναι έτοιμος να πολεμήσει σαν ιππότης με γίγαντες. Η βάση αυτής της ασκητικότητας δεν είναι η μετάνοια, αλλά η τιμή και η αγάπη. μα τι είδους αγάπη;..

Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ (Καρελίν) 2001