Η συγκινητική διακονία των νοσηλευτών και η μάχη εν μέσω πανδημίας | Αναστάσιος Τζεναλής ___

Ο επίκουρος καθηγητής της Παθολογικής Νοσηλευτικής Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστημίου Πατρών, Αναστάσιος Τζεναλής δεν διδάσκει στους φοιτητές μόνο τα της επιστήμης, αλλά και την ηθική πλευρά της δουλειάς που επιλέγουν να κάνουν.

Ο πόνος είναι το σύμβολο της αυθεντικής ζωής. Για τον χριστιανό ο πόνος έχει μια υπερφυσική σημασία. Στον ξέπνοο πολιτισμό μας και στην  πνευματική φτώχεια της εποχής, υπάρχουν κάποιοι που έχουν εκπαιδευτεί να εργάζονται για την ανακούφιση των ταλαιπωρημένων από την ασθένεια. Απέχοντας από την επαγγελματική κοκεταρία, οι νοσηλευτές σήμερα και πάντα προσεγγίζουν τον άνθρωπο σε μια συγκινητική διακονία. Τελευταία με την εξέλιξη του covid 19, αναδείχθηκε η ηρωική φύση της δουλειάς τους, που όμως ούτως ή άλλως τέτοια ήταν και μακριά από τις κάμερες και τις φωτογραφίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Συνομιλήσαμε με τον επίκουρο καθηγητή της παθολογικής  νοσηλευτικής μονάδας εντατικής θεραπείας του πανεπιστημίου Πατρών κ. Αναστάσιο Τζεναλή. Διδάσκει στους φοιτητές της νοσηλευτικής όχι  μόνο τα της επιστήμης του, αλλά και την ηθική πλευρά της δουλειάς που καλούνται να καταπιαστούν στη ζωή τους. Μιλώντας μαζί του διακρίναμε τον ενθουσιασμό και την μεταδοτικότητα ενός γνήσιου δασκάλου. Μας εξηγεί τον ορισμό της νοσηλευτικής επιστήμης:

Η νοσηλευτική θα λέγαμε πως είναι επιστήμη υγείας, είναι όμως και τέχνη της υγείας διότι χρειάζονται απαραιτήτως τεχνικές γνώσεις για να κάνει κανείς αυτό το επάγγελμα και οπωσδήποτε αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του υγειονομικού συστήματος καθώς όπως αντιλαμβανόμαστε όλοι με μια απλή επίσκεψη στο νοσοκομείο, οι νοσηλευτές είναι η σπονδυλική στήλη του νοσοκομείου και κάθε υγειονομικού φορέα της χώρας.

Ο νοσηλευτής είναι ο επαγγελματίας υγείας που έχει την άμεση επικοινωνία με τον ασθενή και αυτό το αναγνωρίζουμε όλοι

Τον ρωτήσαμε για την ιστορία και την αρχή της εκπαίδευσης των νοσηλευτών στην Ελλάδα. Ο κ. Τζεναλής απάντησε:

Όλα ξεκινάνε το 1875 όπου η βασίλισσα Όλγα ίδρυσε τη πρώτη σχολή διπλωματούχων αδελφών νοσοκόμων στο θεραπευτήριο Ευαγγελισμός στην οποία φοιτούσαν κυρίως κορίτσια της καλής κοινωνίας της εποχής και φυσικά με έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα. Το 1934 ιδρύεται η σχολή νοσοκόμων του ελληνικού Ερυθρού σταυρού.

Σήμερα η αρένα των υπηρεσιών της νοσηλευτικής εκτείνεται σε όλες τις περιοχές που υπάρχουν άνθρωποι, στο σπίτι, στην εργασία, στα σχολεία, στην κοινότητα, στο νοσοκομείο ,στις κλινικές, στα γηροκομεία.

Η ανθρωπιστική αυτή επιστήμη αφορά όχι μόνο την νόσο αλλά την υγεία καθώς έχει εκπαιδευτική αποστολή στην κοινωνία.

Θελήσαμε να μάθουμε την τακτική με την οποία ο καθηγητής προσεγγίζει τους νέους φοιτητές που πρωτοέρχονται σε επαφή με το δύσκολο επάγγελμα του νοσηλευτή. Η απάντησή του ξεφεύγει από τα συνηθισμένα:

Όταν ξεκινάω την υποδοχή των πρωτοετών φοιτητών από τα πρώτα πράγματα που λέω είναι η ερώτηση γιατί επιλέξατε το επάγγελμα και φυσικά οι περισσότερες απαντήσεις που παίρνω είναι “για βιοποριστικούς λόγους και γιατί υπάρχει επαγγελματική αποκατάσταση”. Αρχίζω και εγώ να μιλάω στη γλώσσα τους λέγοντας “και γιατί επιλέξατε αυτό το επάγγελμα; Για να λείπετε τα βράδια από το σπίτι σας, από τη μελλοντική οικογένειά σας; Για να έρχεστε σε επαφή με βιολογικά υγρά του αρρώστου; Με τον πόνο και το κλάμα του ανθρώπου, καθώς ο άνθρωπος είναι στη χειρότερή του φάση σε ένα νοσοκομείο. Θα λείπετε  Χριστούγεννα, θα λείπετε καλοκαίρι, θα έχετε εφημερίες.

Με λίγα λόγια τους ρίχνω κατευθείαν στα βαθιά, προσπαθώντας να καταλάβουν ότι αυτό που επιλέγουν είναι κάτι πολύ δύσκολο και αμέσως μετά τους παρουσιάζω τη δυναμική του επαγγέλματος. Τους παρουσιάζω δηλαδή τον ενθουσιασμό και την ηθική ανταμοιβή που μπορούν να πάρουν από αυτό το επάγγελμα και πως μόνο έτσι θα μπορέσουν να επιβιώσουν διαφορετικά, όπως συγκεκριμένα τους λέω να πάτε να διαλέξετε ένα επάγγελμα να καίτε το φαΐ ή να καίτε τα μαλλιά κάποιας κυρίας παρά να κάψετε έναν άνθρωπο. Αν δεν το αγαπάτε φύγετε τώρα που είναι πρώτο έτος. Ίσως ακούγεται κάπως σκληρό αλλά τα παιδιά κατευθείαν εστιάζουν σε αυτά που λέω και από εκεί και έπειτα καταλαβαίνουν με τι έχουν να κάνουν

Αναρωτιόμαστε που στηρίζεται η φιλοσοφία της νοσηλευτικής και ο κ. Τζεναλής θα απαντήσει διεξοδικά.             

Η υγεία αδιαμφισβήτητα θεωρείται από όλους τους ανθρώπους ως πολύτιμο αγαθό της ζωής μας, είναι ένα θείο δώρο και η απώλεια της είναι ίσως η μεγαλύτερη συμφορά που μπορεί να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος. Η φιλοσοφία της νοσηλευτικής στηρίζεται στη θεώρηση πως η υγεία είναι ο άξονας που συνδέει τη ζωή και το θάνατο γύρω από τα οποία περιστρέφεται η διαδρομή του ανθρώπου πάνω στη γη. Ενώ όλοι μας επιθυμούμε την υγεία λίγοι έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η πραγμάτωση του πόθου αυτού σχετίζεται απόλυτα με τη ορθή ιδιοτροπία δηλαδή με το σωστό και υγιεινό τρόπο ζωής. Επομένως ο προσανατολισμός της νοσηλευτικής επιστήμης τόσο στο θεωρητικό της μέρος όσο και στο κλινικό της είναι ο άνθρωπος. Η νοσηλευτική ενδιαφέρεται για όλους τους ανθρώπους, υγιείς και ασθενείς, πλούσιους και φτωχούς, νέους και ηλικιωμένους χωρίς να κάνει διακρίσεις, διδάσκοντας, ενημερώνοντας, διαγνώσκοντας και προλαμβάνοντας.

«Είναι ένας δύσκολος χώρος εργασίας, που έχει όμως τόσο πολλές ηθικές απολαβές, που πραγματικά όσο πιο σύντομα το κατανοήσεις τόσο πιο σύντομα θα μπορέσεις να κάνεις αυτό το επάγγελμα σωστά και να είσαι ευτυχισμένος. Αλλά πρέπει να τον αγαπήσεις»

Δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε μια προσωπική ερώτηση για την δική του επιλογή για το επάγγελμα του νοσηλευτή στα νεανικά του χρόνια.

Εγώ λοιπόν είμαι 42 χρονών και όταν έδινα πανελλήνιες όλα τα ΤΕΙ ήταν στα μηχανογραφικά κοινά και σχεδόν στη τύχη. Ο σκοπός μου ήταν να μπω στην αρχαιολογία σε μια «νεκρή» επιστήμη, όμως πέρασα στη νοσηλευτική. Σε ένα επάγγελμα ιατρικό το οποίο δεν έχει καμία σχέση με αυτό που ήθελα. Δεν το ήθελα, δεν μου άρεσε σαν ιδέα όμως πάρα πολλοί άνθρωποι μορφωμένοι του οικογενειακού μου περιβάλλοντος πρότειναν να το δοκιμάσω, να γραφτώ στη σχολή και να ξεκινήσω. Ξεκινώντας λοιπόν στη σχολή, ενθουσιάστηκα, κατάλαβα ότι είναι μια ζωντανή επιστήμη και είναι μια επιστήμη που αν δεν την αγαπήσεις πραγματικά για αυτά που σου δίνει, τότε θα είσαι για πάντα δυστυχισμένος. Είναι μια δύσκολη επιστήμη, ένας δύσκολος χώρος εργασίας που έχει όμως τόσες πολλές ηθικές απολαβές που πραγματικά όσο πιο σύντομα το κατανοήσεις τόσο πιο σύντομα θα μπορέσεις να κάνεις αυτό το επάγγελμα σωστά και να είσαι και εσύ ευτυχισμένος.

Η σχέση αλληλεπίδρασης και η προσφορά στους άλλους, που είναι ανώτερη και από θαύμα!

Θα μπορούσε κάποιος να δώσει θεολογική διάσταση και νόημα στο λειτούργημα του νοσηλευτή, ακούγοντας για την θυσιαστική πλευρά αυτής της δουλειάς; Και σ’ αυτή την ερώτηση ο κ.Τζεναλής αποδεικνύεται διαβασμένος:

Στο έργο του Γιώργου Μαντζαρίδη «Κοινωνιολογία του χριστιανισμού» αναφέρει πως η νοσηλευτική θεωρείται ως μίμηση Θεού και δεν το λέω εγώ είναι στη βιβλιογραφία. Ως κατεξοχήν φιλάνθρωπος θεωρείται μόνο ο Θεός ενώ ο άνθρωπος γίνεται φιλάνθρωπος μιμούμενος τον Θεό. Με το τρόπο αυτό δίνεται στη νοσηλευτική επιστήμη σύμφωνα με τον θεολόγο Ιωάννη Παπαφιλίππου μια αυτόνομη δυναμική που πηγάζει μέσα από την ίδια την ανάγκη της ανθρώπινης ύπαρξης. Λέω στους φοιτητές μου : Θα είστε μπαίνοντας από αυτή τη σχολή και βγαίνοντας διαφορετικοί από τους άλλους ανθρώπους όσον αφορά τη ψυχική σας δύναμη.

Εκεί που όλη η ανθρωπότητα παραλύει, εσείς θα είσαστε όρθιοι και δεν θα φοβόσαστε τίποτα γιατί μπορείτε να το αντιμετωπίσετε. Ότι και να συμβεί οι ένστολοι μεταξύ των οποίων οι νοσηλευτές, είστε στα όπλα να το αντιμετωπίσετε. Αυτή η δυναμική που σας δίνει το επάγγελμα θα σας δώσει και την ευτυχία, αρκεί να το κατανοήσετε γρήγορα.

Ο μέγας Βασίλειος αναφέρει ότι η προσφορά στον άλλο είναι ανώτερη και από θαύμα. Οι πατέρες της εκκλησίας πιστεύουν ότι οι σχέσεις μεταξύ νοσηλευτή και νοσηλευόμενου είναι μια δυναμική σχέση αλληλεπίδρασης με σημασία βαθύτερου οντολογικού χαρακτήρα όχι μόνο για τον ασθενή αλλά και για τον νοσηλευτή. Οι επιπτώσεις αυτής της δυναμικής αλληλεπίδρασης επιδρούν πραγματικά στην υπαρξιακή σφαίρα και στην τελείωση και του ασθενή αλλά και του νοσηλευτή. Ο νοσηλευτής έχει ανάγκη τον νοσηλευόμενο και ο νοσηλευόμενος τον νοσηλευτή. Ο παρέχων νοσηλευτική φροντίδα αναπαύει τη ψυχή τόσο των άλλων των ασθενών όσο και του ιδίου και είναι μια κρίσιμη ενέργεια της μέλλουσας ζωής αναφέρει ο Γρηγόριος Νύσσης.

Σύσσωμη η υγειονομική κοινότητα προσπαθεί και δείχνει πως τα καταφέρνει να διαχειριστεί αποτελεσματικά αυτή την κρίση

Σήμερα βλέπουμε ότι οι νοσηλευτές δίνουν καθημερινά μάχη για τον Covid 19. Κάποιοι λένε ότι είναι καθήκον τους, αλλά δείχνουν υπερβάλλοντα ζήλο και βεβαιωνόμαστε με τον καιρό ότι υπερβαίνουν και τις δυνατότητές τους πολλές φορές. Ο κ. καθηγητής θα συμφωνήσει:

Η κατάσταση της πανδημίας που ζούμε είναι τραγική και αυτό επιβεβαιώνεται από τα καθημερινά δημοσιεύματα του ΠΟΥ και τα στατιστικά δεδομένα. Ωστόσο σε αυτή τη κρίση σύσσωμη η υγειονομική κοινότητα προσπαθεί και δείχνει πως τα καταφέρνει να τη διαχειριστεί αποτελεσματικά. Ο ρόλος των νοσηλευτών είναι καθοριστικός για τις εξελίξεις και θα έλεγα και επιτελικός καθώς οι νοσηλευτές συμμετέχουν σε όλα τα σχέδια δράσεων του υπουργείου υγείας αλλά και σε  όλα τα σχέδια των διοικήσεων των νοσοκομείων από τον προϊστάμενο νοσηλευτή που είναι μαζί με τον διευθυντή της κλινικής η κεφαλή της εκάστοτε κλινικής μέχρι και τον τελευταίο  βοηθό νοσηλευτή. Οι νοσηλευτές στελεχώνουν τα γραφεία των λοιμώξεων. Κάθε νοσοκομείο έχει γραφείο λοιμώξεων το οποίο ασχολείται αποκλειστικά με θέματα λοιμώξεων όπως ο covid, καταρτίζουν πρωτόκολλα διαχείρησης του covid 19 ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες του ΕΟΔΥ και συνεργαζόμενοι με τους προέδρους των λοιμώξεων που είναι οι γνωστοί σε όλους λοιμωξιολόγοι των νοσοκομείων.

Όταν η καλοσύνη παραβιάζει όλα τα πρωτόκολλα

Πόσο το σύστημα επιτρέπει στους νοσηλευτές να ελευθερώσουν το ανθρώπινο στοιχείο της καλοσύνης και να παρέμβουν αγαπητικά έστω κι αν αυτό ίσως παραβιάζει το πρωτόκολλο; Ο κ. Τζεναλής ο οποίος εργάστηκε 15 χρόνια στη μονάδα εντατικής θεραπείας όπως και η σύζυγός του, αποκαλύπτει:

Θυμάμαι μια κυρία η οποία έπασχε από μια ασθένεια που εκδηλώθηκε αμέσως μετά τον τοκετό των δίδυμών της και δεν μπορούσε να κινήσει τίποτα ούτε καν τους αναπνευστικούς μύες. Ήταν διασωληνομένη με αναπνευστήρα, είχε όμως τις αισθήσεις της και πηγαίναμε τα νεογέννητα μωρά της στρώνοντας αποστειρωμένα πεδία πάνω στο στήθος της για να τα βλέπει χωρίς να μπορεί να τους μιλήσει και να τα αγγίξει, έκλαιγε και το ίδιο και όλοι εμείς. Θυμάμαι επίσης πως ήταν μεγάλη εβδομάδα, όταν μια καρκινοπαθής ασθενής την οποία την είχαμε 150 μέρες μέσα στην εντατική, ήθελε τόσο πολύ να κοινωνήσει, ήθελε τόσο πολύ να συμμετέχει στις ακολουθίες της Μεγάλης εβδομάδας, που δεχτήκαμε και της φέραμε τηλεόραση για να τις παρακολουθεί. Εγώ προσωπικά από το εκκλησάκι του νοσοκομείου της είχαν φέρει βαμβάκι με ευχέλαιο και δεν θα ξεχάσω το βλέμμα της γεμάτο ευγνωμοσύνη και χαρά όταν σταύρωσα το μέτωπό της γιατί εκείνη δεν μπορούσε να κουνήσει χέρια και πόδια. Φυσικά κοινώνησε γιατί το ήθελε τόσο πολύ και αμέσως μετά την μεγάλη εβδομάδα πέθανε.

Εδώ είναι στο βιοψυχοκοινωνικό επίπεδο η θεώρηση του νοσηλευτή προϊστάμενου που παίρνει την απόφαση να καλύψει και το ψυχολογικό και το κοινωνικό κομμάτι της ασθενούς, γιατί ο προϊστάμενος δέχτηκε να γίνουν όλα αυτά, οι γιατροί δεν είχαν να κάνουν με αυτή την ιστορία. Όπως ο νοσηλευτής δεν μπορεί να επέμβει στον τρόπο που θα χειρουργήσει ένας γιατρός, έτσι και ο γιατρός όσο περίεργο και να σας φαίνεται και το λέω με γνώση εμπειρίας δεν μπορεί να επέμβει στον τρόπο που θα μπει ένας ορός, στον τρόπο που θα χειριστείς εσύ το ψυχολογικό κομμάτι του ασθενούς, στον τρόπο που θα χειριστείς την αποστείρωση και όλα τα μέσα προστασίας.

Η ασθένεια είτε την υπομένει ο άνθρωπος είτε συμβάλλει στην θεραπεία της ωθεί στην εκτίμηση της αξίας των πιο απλών, καθημερινών πραγμάτων, και μειώνει χωρίς να ακυρώνει την σημασία άλλων που θεωρούνται σημαντικά.

___________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 30.09.2020