ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΗ (148). ΕΡΜΗΝΕΊΑ.ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΌΠΟΥΛΟΣ.

ΨΑΛΜΟΣ ΡΜΗ (148)

 ᾿Αλληλούϊα· ᾿Αγγαίου καὶ Ζαχαρίου.

 ΑΙΝΕΙΤΕ τὸν Κύριον ἐκ τῶν οὐρανῶν· αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τοῖς ὑψίστοις. 2 αἰνεῖτε αὐτόν, πάντες οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ· αἰνεῖτε αὐτόν, πᾶσαι αἱ δυνάμεις αὐτοῦ. 3 αἰνεῖτε αὐτὸν ἥλιος καὶ σελήνη, αἰνεῖτε αὐτὸν πάντα τὰ ἄστρα καὶ τὸ φῶς. 4 αἰνεῖτε αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν καὶ τὸ ὕδωρ τὸ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν. 5 αἰνεσάτωσαν τὸ ὄνομα Κυρίου, ὅτι αὐτὸς εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν, αὐτὸς ἐνετείλατο, καὶ ἐκτίσθησαν. 6 ἔστησεν αὐτὰ εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος· πρόσταγμα ἔθετο, καὶ οὐ παρελεύσεται. 7 αἰνεῖτε τὸν Κύριον ἐκ τῆς γῆς, δράκοντες καὶ πᾶσαι ἄβυσσοι· 8 πῦρ, χάλαζα, χιών, κρύσταλλος, πνεῦμα καταιγίδος, τὰ ποιοῦντα τὸν λόγον αὐτοῦ· 9 τὰ ὄρη καὶ πάντες οἱ βουνοί, ξύλα καρποφόρα καὶ πᾶσαι κέδροι· 10 τὰ θηρία καὶ πάντα τὰ κτήνη, ἑρπετὰ καὶ πετεινὰ πτερωτά· 11 βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ πάντες λαοί, ἄρχοντες καὶ πάντες κριταὶ γῆς· 12 νεανίσκοι καὶ παρθένοι, πρεσβύτεροι μετὰ νεωτέρων· 13 αἰνεσάτωσαν τὸ ὄνομα Κυρίου, ὅτι ὑψώθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ μόνου· ἡ ἐξομολόγησις αὐτοῦ ἐπὶ γῆς καὶ οὐρανοῦ. 14 καὶ ὑψώσει κέρας λαοῦ αὐτοῦ· ὕμνος πᾶσι τοῖς ὁσίοις αὐτοῦ, τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραήλ, λαῷ ἐγγίζοντι αὐτῷ.

Θυμίζω ὅτι οἱ ἔξι τελευταῖοι ψαλμοί, ἀπὸ τὸν 145 ἕως τὸν 150, που

εἶναι αἰνετικοί, δηλαδὴ δοξολογικοί, ἀποτελοῦν μία ὁμάδα στὴ λατρευτική μας παράδοση ὑπὸ τὸ ὄνομα «Αλληλουϊάρια».

Ἡ ἐπιγραφὴ τοῦ ψαλμοῦ ξεκινάει μὲ τὴ ἑβραϊκή λέξη «ἀλληλούια»

(Χαλελουγιάχ). Ἡ λέξη μένει ἀμετάφραστη στὸ ἑλληνικὸ κείμενο της

Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλὰ ἐπίσης μένει ἀμετάφραστη καὶ στὴν Καινὴ

Διαθήκη καὶ στὴ λειτουργικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλοι βέβαια

γνωρίζουμε ὅτι εἶναι μία δοξολογικὴ λέξη μὲ τὴν ὁποία αἰνοῦμε τὸν Κύ

ριο. Προέρχεται ἀπὸ τὴ σύνθετη ἑβραϊκὴ λέξη ἀλελου-Γιάχ, ποὺ σημαίνει αἰνεῖτε τὸν Γιαχβέ, αἰνεῖτε δηλ. τὸν Θεό. Μάλιστα, τὰ δύο πρῶτα γράμματα, ἀλ-, προέρχονται ἀπὸ τὴν ἑβραϊκὴ λέξη Ελοχίμ, ποὺ σημαίνει ὁ ὑπερέχων Κύριος.

Ὁ στίχος φέρει καὶ μία δευτερεύουσα ἔνδειξη, φέρει τὰ ὀνόματα τοῦ Αγγαίου καὶ τοῦ Ζαχαρίου. Σαφέστατα εἶναι μετὰ αἰχμαλωσιακὸς

ψαλμός, δηλαδὴ εἶναι τραγούδι ποὺ διαμορφώθηκε στην τελική του

μορφὴ μετὰ τὸ 580 π.Χ., ἀποδόθηκε ὅμως, ὅπως καὶ ὅλη ἡ συλλογὴ τῶν

ψαλμῶν, στὸν Δαβίδ. Ὁ Ἀγγαῖος καὶ ὁ Ζαχαρίας εἶναι δύο ἱερεῖς ποὺ συνέβαλαν στὴν ἐπαναδιοργάνωση τῆς λατρείας ὅταν ὁ λαὸς γύρισε μετὰ

τὴν ἑβδομηντάχρονη αἰχμαλωσία, ἀφοῦ ἔπρεπε νὰ ὅλα ξαναοργανωθοῦν

ἀπὸ τὴν ἀρχή.

Τὸ περιεχόμενο μιᾶς τέτοιας δοξολογίας διαμορφώθηκε κατὰ τὴν περίοδο τῆς αἰχμαλωσίας, ἂν καὶ τέτοιες δοξολογικὲς ἀναφορὲς ἔχουμε καὶ

σὲ παλαιότερους ψαλμούς. Σὲ τέτοια ἔκταση πάντως διαμορφώθηκε ἀπὸ

λαὸ ποὺ ἀντλοῦσε δύναμη ἀπὸ τὸν Θεὸ γιὰ νὰ ἀντέξει τὴν αἰχμαλωσία του καὶ νὰ προετοιμαστεῖ, ἀσφαλῶς, γιὰ τὴν ἐλευθερία του.

Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἀνάλογο περιεχόμενο μὲ αὐτὸν τὸν ψαλμὸ βρίσκουμε στὸν περίφημο «Ὕμνο τῶν Τριῶν Παίδων», ποὺ περιέχεται στὸ βιβλίο Δανιήλ. Τὸ περιεχόμενο αὐτοῦ τοῦ ὕμνου σφραγίζει

καὶ τὴ μετέπειτα γραμματεία τοῦ Ἰσραήλ, κυρίως τὴ λεγόμενη σοφιαλογική γραμματεία (Άσμα Ασμάτων, Ἐκκλησιαστής, Παροιμίαι, Σοφία Σολομῶντος). Τὰ ἐπεισόδια γύρω ἀπὸ τὴ σύνθεση τοῦ ὕμνου τῶν Τριῶν Παίδων εἶναι λίγο πολύ γνωστά: ὁ Ναβουχοδονόσορ ζήτησε νὰ

προσκυνήσουν ὅλοι τὴν εἰκόνα του. Καὶ ὁρισμένοι Ἰσραηλίτες τὸ ἀρνήθηκαν. Ανάμεσα σ' αὐτοὺς εἶναι τρία νεαρὰ παιδιά, οἱ ᾿Ανανίας, Αζαριας καὶ Μισαήλ. Οἱ τρεῖς εἶναι μία παρέα δυναμική. Παρόλο ὅτι ὑπηρετοῦσαν

στὴν αὐλὴ τοῦ Ναβουχοδονόσορα, ἀρνήθηκαν νὰ προσκυνήσουν τὴν

εἰκόνα, γιατὶ γιὰ αὐτοὺς ἕνας εἶναι ὁ Κύριος τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς.

Καὶ τοὺς βάζουν μέσα σὲ καμίνι, ὅπου ὅμως ὁ Θεός, μὲ τὴν παρουσία

ἀγγέλου, μετατρέπει τὴ φωτιὰ σὲ δρόσο, γι' αὐτὸ καὶ τὰ τρία παιδιὰ ἀρχίζουν νὰ ὑμνοῦν τὸν Θεὸ ὡς εὐλογημένο. Ὁ ὕμνος τῶν Τριῶν Παίδων

ἀποτελεῖ λειτουργικὸ ὕμνο, ποὺ ψάλλεται ἀντιφωνικά. Τὸ περιεχόμενο

ἀποτελεῖ μιὰ κλήση τῆς Δημιουργίας νὰ ὑμνήσει τὸν Δημιουργό της.

Αρχίζει ἀπὸ τὶς ἀνώτερες ἀόρατες δυνάμεις, καταλήγει στις κατώτερες, σὲ ὅλα τὰ κτιστὰ τῆς Δημιουργίας, τὰ εὔφωνα καὶ τὰ ἄφωνα, καὶ

τὰ καλεῖ ὅλα νὰ ὑμνολογήσουν τὸν Κύριο. Παραθέτω τοὺς τρεῖς πρώτους καὶ τοὺς δύο τελευταίους στίχους τοῦ ὕμνου (Δανιήλ 3,28-29 & 66-

67): Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν, καὶ αἰνετὸς καὶ ὑπερυψούμενος εἰς τοὺς αἰῶνας, καὶ εὐλογημένον τὸ ὄνομα τῆς δόξης σου τὸ ἅγιον καὶ ὑπεραινετὸν καὶ ὑπερυψούμενον εἰς πάντας τοὺς

αἰῶνας. [...] Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι χρηστός, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. Εὐλογεῖτε, πάντες οἱ σεβόμενοι τὸν Κύριον τὸν Θεὸν τῶν θεῶν, ὑμνεῖτε καὶ ἐξομολογεῖσθε, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ.

Αναλόγου λοιπὸν περιεχομένου εἶναι καὶ ὁ ψαλμὸς 148, τὸν ὁποῖο μποροῦμε νὰ χωρίσουμε σὲ δύο μέρη, α) στίχοι 1-6, ὅπου καλοῦνται οἱ νοερὲς δυνάμεις, δηλαδὴ οἱ ἄγγελοι, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄνω τῆς γῆς κτιστὰ

δημιουργήματα, νὰ ὑμνήσουν τὸν Θεό, β) στίχοι 7-12, ὅπου καλοῦνται τὰ κτιστὰ δημιουργήματα τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, κατεξοχὴν οἱ ἄνθρωποι, νὰ ὑμνήσουν ἐπίσης τὸν Θεό, καὶ 13-14, ὅπου κατατίθεται ὁ λόγος αὐτῆς τῆς δοξολογίας.

Στοὺς πρώτους ἕξι στίχους ἔχουμε μία κλήση σὲ δοξολογία τῶν

ἀνωτέρων δυνάμεων. Τὸ ἴδιο κάνουν καὶ οἱ τρεῖς Παῖδες, ἀλλὰ τὸ ἴδιο κά-

νουν καὶ κάποιοι ἄλλοι ψαλμοί, ὅπως ὁ Προοιμιακός, ὁ ὁποῖος περιγράφει ἁπλῶς τὴ Δημιουργία γιὰ νὰ καταλήξει σὲ μία τελικὴ δοξολογία.