Παίδες Ελλήνων... Ή εκπαίδευση στην αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο.

ΠΑΥΛΟΣ Κ. ΤΟΥΤΟΥΖΑΣ,

Καθηγητής - Διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας (ΕΛ.Ι.ΚΑΡ.

Στην αρχαία Σπάρτη, τα αγόρια μετά την ηλικία των επτά ετών ακλουθούσαν τον πατέρα τους στα φειδίτια η φιλίτια, τα όποια ήσαν κοινές τράπεζες και εκεί εκπαιδεύονταν μέσω συζητήσεων σε πολιτικά θέματα και στο σπαρτιατικό τρόπο ζωής. Για τις κοινές τράπεζες έπρεπε για τα παιδιά τους να δώσουν οι γονείς ένα μέδιμνο κριθάρι, 8 χοές οίνου, 5 μνας τυρί και μισή μνας σύκα. ΩΣ εκπαιδεύονταν τούτου δεν συμμετείχαν οι πτωχοί. Τα κορίτσια έμεναν σπίτι με τη μητέρα τους. Μετά τα 14-15 τους έτη τα αγόρια οργανώνονταν σε αγέλες ή βουές και διαιρούντο σε ίλες. Κάθε ίλη είχε 64 αγόρια κάτω από έναν παιδονόμο, ό όποιος είχε υψηλή θέση στην κοινωνία. Τα παιδιά έμεναν συνεχώς μαζί, κοιμούνταν, έπαιζαν και εκπαιδεύονταν στην πειθαρχία, την οποία επέβαλαν οι μαστιγοφόροι, βοηθοί του παιδονόμου. Μέσα σ' αυτά, όπως αναφέρει ό Πλούταρχος, μάθαιναν γράμματα, επειδή κάτι τέτοιο ήταν χρήσιμο.

Στην Κρήτη είχαν το ίδιο εκπαιδευτικό σύστημα και εκεί τα συσσίτια ονομάζονται ανδρεία. Στα συσσίτια μετείχαν και οι πρεσβύτεροι και από τις συζητήσεις μορφώνονται τα παιδιά. Τα έξοδα των συσσιτίων στην Κρήτη τα πλήρωνε το κράτος. Οι Κρήτες παρέμεναν στα σχολεία μέχρι τα 17 τους, οπότε και γίνονταν έφηβοι με ειδική τελετή, τα έκδύσια.

Στην Αθήνα ή εκπαίδευση άφορα επίσης μόνον στα αγόρια. Τα σχολεία ήσαν ιδιωτικά. Υποχρεώνονταν όμως να τηρούν κάποιους κανονισμούς, πού ρύθμιζαν τη λειτουργία τους. Το πνεύμα τής εκπαίδευσης ήταν σύμφωνο με τις παραδόσεις και τα ιδανικά τής πόλης. Από τον 5ο αιώνα άρχισαν να ιδρύονται στην Αθήνα τα Γυμνάσια. Οι νέοι είχαν τη δυνατότητα να ασκούν ταυτόχρονα το πνεύμα και το σώμα. Το πρώτο στάδιο εκπαίδευσης ήταν τής προσχολικής και σχολικής ηλικίας.

Την πρώτη την αναλάμβανε ή μητέρα ή ή τροφός και αποσκοπούσε στην καλλιέργεια των έμφυτων ικανοτήτων του παιδιού και στην προετοιμασία του να δεχθεί τη σχολική εκπαίδευσης, πού άρχιζε συνήθως στα επτά χρόνια. Ό Παιδαγωγός, οικιακός δούλος, συνόδευε το παιδί στο Διδασκαλείο. Από τον πρώτο του δάσκαλο ό μικρός Αθηναίος μάθαινε ανάγνωση, συλλαβισμό, γραφή, αριθμητική. Αργότερα τον αναλάμβανε ό Κιθαριστής για να τον μυήσει στην τέχνη τής μουσικής. Αφού το παιδί αποκτούσε αυτές τις στοιχειώδεις γνώσεις, ερχόταν σε επαφή με την ηρωική και διδακτική ποίηση (Όμηρο-Ήσίοδο), καθώς και με τη λυρική. Μάθαινε επιπλέον χορό, ζωγραφική, χειροτεχνία και γεωμετρία. Ό Παιδοτρίβης φρόντιζε για τη σωματική έκγύμναση των μαθητών στην Παλαίστρα ("πένταθλον" και "παγκράτιον"). Ή διδασκαλία στο σχολείο ήταν εξάωρη.

Μετά το 14ο έτος οι έφηβοι μπορούσαν να παρακολουθήσουν την ανώτερη εκπαίδευσης στα δημόσια γυμνάσια και στις φιλοσοφικές ή ρητορικές σχολές, ως ή Ακαδημία Πλάτωνος, ή Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη, ή ρητορική σχολή του Ισοκράτη και άλλες, πού άρχισαν να ιδρύονται από τον 5ο αιώνα κάτω από την επίδραση τής διδασκαλίας των σοφιστών, των φιλοσόφων και των ρητόρων. Εκεί διδάσκονταν επιπλέον αστρονομία, μαθηματικά και γραμματική.

Επί Βυζαντίου μαθαίνουν γράμματα και οι φτωχοί. Ή Εκκλησία πρωτοστατεί στην οργάνωση τής εκπαίδευσης, την οποία στηρίζει εξάωρη ολοκλήρου με οικονομική επιχορήγηση της. Ή στοιχειώδης εκπαίδευσης ήταν τριετής, όχι υποχρεωτική, άρχιζε σε ηλικίας επτά ετών με δασκάλους κληρικούς και μοναχούς, σε χώρους πού παρείχε ή Εκκλησία ή το Μοναστήρι. Περιελάμβανε αλφάβητο, συλλαβισμό, ανάγνωση, γραφή σε κείμενα θρησκευτικά και ιστορίας. Είχαν και βυζαντινή μουσική. Ή μέση εκπαίδευσης διαρκούσε 4-5 έτη και αφορούσε στα των Ελλήνων γράμματα τής αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, στην ιστορία, φυσική, μουσική, γεωμετρία, αστρονομία και σημειογραφία. Δάσκαλοι ήσαν καθηγητές, ρήτορες, φιλόσοφοι, γραμματικοί, σημειογράφοι πού λειτουργούσαν υπό τη μέριμνα τής Εκκλησίας σε πολλές περιοχές τής αυτοκρατορίας. Ή ανώτατη εκπαίδευσης από την εποχή του Θεοδοσίου Β' (425) με το Πανδιδακτήριο (Πανεπιστήμιο) τής Κωνσταντινούπολης παρέδιδε μαθήματα αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, λατινικών, ρητορικής, φιλοσοφίας και δικαίου. Αργότερα στο Βυζάντιο εμφανίστηκαν και άλλες Πανεπιστημιακές σχολές, στην Αλεξάνδρεια, τη Βηρυτό, την Αθήνα τη Θεσσαλονίκη, τη Νίκαια αλλά και στην Κωνσταντινούπολη. Στις νέες επιστήμες προστίθενται ή Ιατρική και τα Μαθηματικά.

Ως προς τα κορίτσια είχε αναπτυχθεί πολύ ή ιδιωτική εκπαίδευσης. Οι Μοναχές, μάθαιναν συλλαβισμό, ανάγνωση, προόδευαν σε διάφορα ιερά κείμενα, ακόμη έφθαναν και να γνωρίζουν και τα δυο ποιήματα τής αρετής, την Ίλιάδα και την Οδύσσεια, όπως τα χαρακτήριζε ό Μέγας Βασίλειος. Στο Βυζάντιο οι γυναίκες έφθαναν να παίρνουν το αξίωμα τής ηγουμένης σε Μοναστήρια, στα νοσοκομεία έργάζοντο ως νοσηλεύτριες και προϊστάμενες-ίάτραινες καθώς επίσης και δασκάλες. Ή Θεοδότη ήταν ιδιωτική δασκάλα του Ψελλού και ή Αγαθή γραμματέας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' του Πορφυρογέννητου. Υπήρξαν βέβαια και γυναίκες λογοτέχνες ως ή Κασσιανή και ή Άννα ή Κομνηνή.

ΒΙΒΛ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΟΥΣ ΡΥΘΜΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ