Διαβάζοντας Σουετόνιο.

Οι δύο μεγάλοι, ό Καίσαρ και ό Αύγουστος. Για να κάνουν τη Ρώμη ηγεμονίδα τής οικουμένης καταργήσανε τη δημοκρατία. Όχι τούς τύπους της, αλλά την ουσία. Τον λαό τον αντικατέστησαν οι λεγεώνες. Όποιος είχε τις λεγεώνες ήταν και αυτοκράτορας.

Για νάχεις τις λεγεώνες έπρεπε να έχεις πλούτο. Για νάχεις πλούτο Έπρεπε να λαφυραγωγηθεί ή οικουμένη. Από τα λάφυρα βγαίναν οι παροχές, πρώτα στις λεγεώνες και δευτερευόντως στο λαό.

Ό Αύγουστος ήταν μέτριος στρατηγός. Στηρίχθηκε στα επιτεύγματα τού Ιουλίου Καίσαρος. Αλλά ήταν σπουδαίος πολιτικός, όπως και ό Καίσαρ.

Ήταν και οι δύο αδίστακτοι. Οι φόνοι και οι άρπαγες που διέπραξαν για να παραμερίσουν τούς αντιπάλους των, και ακόμα τούς ενδεχόμενους αντιπάλους τους για να φθάσουν, είναι αμέτρητοι.

Σκοπός των ήταν να κάνουν κυρίαρχη του κόσμου τη Ρώμη και γι' αυτό Αναγκάζονταν να τηρούν την τάξη, την ειρήνη και κάποια σχετική δικαιοσύνη.

Ό Αύγουστος είχε συνείδηση τής παντοδυναμίας του. Ό Καίσαρ δεν είχε φθάσει σε αυτό τον σημείο.

Στην υπηρεσία των σκοπών τους ήταν Αδιάκοπα αφιερωμένοι. Ό Καίσαρ μάλιστα, πού ήταν μια στρατιωτική μεγαλοφυΐα, συμμερίζονταν όλες τις κακουχίες τού απλού στρατιώτη σαν τον Αλέξανδρο. Ήταν ένα απίθανο μίγμα υψηλοφροσύνης και κακουργίας, αρετής και ανηθικότητας. Ήταν γνωστός κίναιδος, όπως τον λέει και ό Κάτουλλος.

Και ό Αύγουστος πού κόπτονταν για την αρετής των πολιτών ήταν και αυτός ένα μίγμα αρετής και εγκληματικότητας, επιείκειας και σκληρότητας. Φαίνεται πώς χωρίς αυτή τη μίξη τού καλού και τού κακού δεν γίνεσαι άρχοντας τής οικουμένης.

Δεν ξέρω αντικατέστησαν αναστήματα τέτοια σαν τού Καίσαρα και τού Αύγουστου υπάρχουν άλλα στην ιστορία τού κόσμου. Δεν ξέρω τί θα έκανε ό Αλέξανδρος αντικατέστησαν δεν πέθαινε νέος. Δεν ξέρω αντικατέστησαν στον Δυτικό Μεσαίωνα είχε υπάρξει καμιά τέτοια μορφή πού δεν πρόφτασε να ξεδιπλωθεί. Πάντως καμιά δεν είχε επιπτώσεις κοσμοϊστορικές. Δεν με ενδιαφέρουν οι βάρβαροι, οι Ταμερλάνοι, οι Τσέγκις Χάν. Εδώ στεριώθηκε μια πολιτεία τεράστια πού περιέκλεινε όλο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό — αυτόν τουλάχιστον πού και σήμερα συνεχίζεται και επικρατεί επάνω σε όλους τούς άλλους.

Ό Ναπολέων ήταν μια παρένθεση πού κράτησε λιγότερο από 20 χρόνια και ό Χίτλερ ήταν ένας παρανοϊκός πού εκμεταλλεύτηκε την ταπείνωση, τη φτώχεια των γερμανών και τον κίνδυνο τού κομμουνισμού.

Τον ότι ή εξουσία στην Ρώμη, όταν είχε πια ξεχάσει τη ρωμαϊκή αρετής, στηρίζονταν στις παροχές σε ρευστό χρήμα, στην διανομή σίτου και για τούς χαϊδεμένους λεγεωνάριους σε διανομή δημοσίων κτημάτων, αυτό επαναλαμβάνεται στην ιστορία συχνά και ισχύει και στην εποχή μας.

Εκείνο όμως πού στην αυτοκρατορική Ρώμη με εντυπωσιάζει είναι ή σημασία πού είχε ή ψυχαγωγία τού λαού. Ό Καίσαρ και ό Αύγουστος οργάνωναν με κάθε επιμέλεια, ξοδεύοντας τεράστια ποσά από τον προσωπικό τους ακόμη ταμείο, όλα τα χυδαία θεάματα πού αποζητούσε ό όχλος. Ή οργάνωση των εορτών, είτε είχαν πρόσχημα κάποια θρησκευτική επέτειο είτε όχι, απασχολούσε τούς μεγάλους αυτούς και τούς απορροφούσε χρόνο πολύτιμο. Δεν ξέρω άλλη εποχή και άλλο τόπο όπου τα κάθε είδους πανηγύρια αποτελούσαν μια πολιτική αναγκαιότητα, ένα ζωτικό θέμα για τούς άρχοντες τού κόσμου.

Τίποτα δεν δείχνει τόσο καθαρά τον επίπεδο τού ρωμαϊκού όχλου όσο ό τρόπος τής ψυχαγωγίας τους. Πες μου τί σε διασκεδάζει για να σού πω ποιός είσαι.

Τον πιο εκπληκτικό και θαυμαστό όμως σε όλα αυτά είναι ότι αυτή ή εκφυλισμένη Ρώμη, χάρις στα στερεά πολιτικά της βάθρα, εξακολούθησε να είναι ό μοναδικός κυρίαρχος σε ολόκληρο τον τότε πολιτισμένο κόσμο, ακόμη επί τέσσερις και πλέον αιώνες. Τόσο σιγά γκρεμίζονται τα γερά θεμελιωμένα οικοδομήματα. Ό νόμος τής αδράνειας ισχύει και στην ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓ. Η ΖΩΗ ΣΕ ΑΠΟΣΤΑΣΗ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ