Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Δ- 6ο σκαλοπάτι: «Απολαυστική» και «εμπαθής» χρήση της μικρής περιουσίας. Η ό «μονοφάγος»

Γ. Κατάσταση παραφύση

Τη χρήση των υλικών αγαθών τη διαιρέσαμε σε τρεις ομάδες: Την υπερφυσική κατάσταση. Τη φυσική κατάσταση. Και την κατάσταση παραφύση.  .

Ή παραφύση κατάσταση δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ψυχή του άνθρωπου. Είναι μια παθολογική κατάσταση -μια άρρωστη κατάσταση. Επομένως είναι αντιχριστιανική κατάσταση.

Μερικοί, επειδή ζουν μόνιμα σ' αυτή την κατάσταση, τη θεωρούν φυσική, όπως ό τυφλοπόντικας θεωρεί φυσική κατάσταση να ζει σε περιβάλλον χωρίς φώς.

Ή παραφύση αυτή κατάσταση είναι μια έντονη συνέπεια της αμαρτίας, καθώς θα δούμε.

Στην παραφύση κατάσταση έχουμε δύο σκαλοπάτια: Ή «απολαυστική» χρήση της μικρής περιουσίας και ό Μαμωνισμός, ό θησαυρισμός, ή μεγάλη περιουσία -ό πλούτος.

6ο σκαλοπάτι: «Απολαυστική» και «εμπαθής» χρήση της μικρής περιουσίας. Η ό «μονοφάγος»

Ό όρος «απολαυστικός», όπως και ό όρος «οικονομικός» (στο 5ο σκαλοπάτι) χρησιμοποιήθηκε πρώτα απ' το Μ. Βασίλειο. Και ό όρος «εμπαθής» χρησιμοποιήθηκε απ' το Μάξιμο τον 'Ομολογητή. 'Ενώ τον όρο «μονοφάγος» τον χρησιμοποιεί ό Ψευδό-Χρυσόστομος.

Και σ' αυτό το σκαλοπάτι έχουμε δύο μορφές: 1) Απολαυστική ζωή με στιγμές πνευματικής ανατάσεως και 2) απολαυστική ζωή χωρίς στιγμές πνευματικής ανατάσεως.

Ή απολαυστική ζωή με στιγμές πνευματικής ανατάσεως είναι ή συνηθισμένη ζωή των ανθρώπων και συνδέει τη φυσική κατάσταση με τη παραφύση κατάσταση. Στις στιγμές δηλαδή διαλείψεως της απολαυστικής του ζωής, πού είναι στιγμές (ή μικρά χρονικά διαστήματα) με κάποια πνευματική ανάταση, ζει ψυχολογικά τουλάχιστον σαν «οικονομικός» χριστιανός (5ο σκαλοπάτι). Αλλά για λίγο, αφού πάλι ξαναγυρίζει στη μόνιμη του απολαυστική κατάσταση.

Στην πρώτη αυτή μορφή της απολαυστικής ζωής έχουμε για παράδειγμα τον «πλούσιο νέο», πού πλησίασε το Χριστό και τον ρώτησε τί πρέπει να κάνει «για να έχει αιώνια ζωή. Δηλαδή ό απολαυστικός αυτός νεαρός πλούσιος σε μια στιγμή πνευματικής ανατάσεως ζήτησε να συμπληρώσει τη ζωή του με κάτι καλύτερο. Άλλ' ό καρδιογνώστης Χριστός στην αρχή απέφυγε να τού δείξει το δύσκολο γι' αυτόν τρόπο ζωής. Αφού όμως επέμενε για να μάθει «σε τί ακόμη υστερεί», τού είπε: «Αν θές να γίνεις τέλειος, πήγαινε να πουλήσεις όσα έχεις και μοίρασε τα στους φτωχούς» κλπ. Ό νεαρός όμως πλούσιος δεν το άντεξε κι «έφυγε λυπημένος» για να ξαναγυρίσει στην απολαυστική του ζωή.

Στο προηγούμενο σκαλοπάτι (5ο) είπαμε μερικά για τον πλούτο. Τώρα θα τα συμπληρώσουμε.

Αξίζει να δούμε πώς χαρακτηρίζουν τον πλούσιο το Ευαγγέλιο και οι Έλληνες Πατέρες. «Μονοφάγο» τον χαρακτηρίζει ό Ψευδό Χρυσόστομος, ενώ ό Χρυσόστομος χαρακτηρίζει τον πλουτισμό «δυσγένεια» και ό Κύριλλος Αλεξανδρείας «ψέμα, ασέβεια και αλαζονεία»8, ό Χρυσόστομος πάλι «θηριωδία», «λύκο», δηλαδή «θηρίο», είναι «τύραννος πού λυμαίνεται την ψυχή» , «τυραννικότερος» του σωματικού έρωτα και είναι «οι πλεονέκτες πιο ακόλαστοι απ' αυτούς πού πορνεύουν», λέει ό Χρυσόστομος. Είναι φθορά («λύμη»). Είναι μια «αγχόνη ψυχών», λέει ό Μ. Βασίλειος και ό Ψευδό-Χρυσόστομος «αγκάθι πού δεν έχει κανένα καρπό».

Ό Μ. Βασίλειος με μια πινελιά μάς δίνει ολοκληρωμένη την εικόνα του πλούσιου: «Κάποιος με την καθοδήγηση τού διαβόλου έχει επινοήσει και υπέδειξε στους πλούσιους χίλιες-μύριες αφορμές για να ξοδεύουν χρήματα, ώστε με ζήλο να επιδιώκουν τα περιττά και τα άχρηστα σαν να 'ναι απαραίτητα, κι έτσι να μη φθάνουν τα πλούτη τους στην εφεύρεση των εξόδων τους».

Ό Ωριγένης, σε αλληγορική ερμηνεία, κατά τη συνήθεια του, στο χωρίο «εύκολώτερον γάρ έστι κάμηλον κλπ.», τη λέξη «κάμηλος» ερμηνεύει όχι με την έννοια, πού έχει επικρατήσει σήμερα, δηλαδή «παλαμάρι» (χονδρό σχοινί), αλλά με το ζώο γκαμήλα. Λέει λοιπόν πώς ό πλούσιος παραβάλλεται με την γκαμήλα «όχι μόνο γιατί το ζώο είναι ακάθαρτο, αλλά και για τις διαστροφές του», δηλαδή και βρώμικος και διεστραμμένος είναι ηθικά ό πλούσιος. Ας δούμε όμως και το χαρακτηρισμό της γκαμήλας, πού ό Χρυσόστομος (με άλλη αφορμή, αλλά για τον πλούτο) αναφέρει: «οξύθυμη, βαρύθυμη και μνησίκακη». Δηλαδή ό πλούσιος είναι οξύθυμος, βαρύθυμος και μνησίκακος.

Ας δούμε τώρα τις ψυχικές αδυναμίες πού έχουν οι πλούσιοι κατά τη διδασκαλία των Ελλήνων Πατέρων:

1) Οι πλούσιοι δε νιώθουν, δεν σκέπτονται και δεν υπολογίζουν πώς ή κατάσταση του πλούτου είναι ευμετάβλητη, γιατί «ή φύση τού πλούτου είναι ρευστή» και «μαραίνεται σαν το χόρτο», όπως παραστατικά αναφέρουν ό Χρυσόστομος, ό Μ. Βασίλειος κι ό Ισίδωρος ό Πηλουσιώτης.

'Αλλά και στην Αγία Γραφή τονίζουν το ευμετάβλητο τού πλούτου ό Δαβίδ, ό Σολομών (πού το αναφέρει και ή Θεοτόκος) και ό Απόστολος Παύλος: «Πλούσιοι έπτώχευσαν και έπείνασαν, οι δε ζητούντες τον Κύριον ουκ έλαττωθήσονται παντός αγαθού». «Πεινώντας ένέπλησεν αγαθών και πλουτούντας έξαπέστειλε κενούς». «Στους πλούσιους τού κόσμου τούτου να παραγγείλεις... να μην έχουν την ελπίδα τους στην αβεβαιότητα του πλούτου τους, αλλά στο ζωντανό θεό, πού όλα μάς τα παρέχει πλούσια για να τ' απολαύσουμε».

2)         Ό πλούτος προκαλεί και καλλιεργεί διάφορες κακές επιθυμίες -τα παράλογα πάθη— στον άνθρωπο, όπως λέει ό Χρυσόστομος.

3)         Και αυτόν ακόμη το γάμο του ό πλούσιος τον βλέπει σαν αφορμή ικανοποιήσεως των επιθυμιών του (γενετήσιος ορμή και φιλοχρηματία). Στο νέο μάλιστα ό πλούτος ανάβει τα πάθη της ψυχής, όπως λέει ό Χρυσόστομος.

4)         Ειδικά ή φιλοπλουτία -ή φιλαργυρία, πού είναι προϋπόθεση για να υπάρξει ό πλούτος- είναι «πάντων αιτία των κακών», όπως λέει ό Χρυσόστομος, εκφράζοντας με άλλα λόγια τη διδασκαλία τού Αποστόλου Παύλου για τη φιλαργυρία: «Όλων των κακών ή ρίζα είναι ή φιλαργυρία».

5)         Ό πλούτος είναι για την ψυχή «μάλλον υπηρέτης της κακίας» παρά της αρετής, λέει ό άγιος Κύριλλος ό Αλεξανδρείας.

6)         Πιο συγκεκριμένα: ό πλούτος είναι ένα «δόλωμα για την αμαρτία», λέει ό Μ. Βασίλειος.

7)         Ό πλούτος χαλαρώνει τη σκέψη του ανθρώπου, τον αποχαυνώνει («χαυνούται»), και τον κάνει α-περίσκεπτο, αράθυμο, λέει ό Χρυσόστομος.

8)         Το αράθυμο αυτό των πλουσίων καλλιεργεί τη δειλία και την ανανδρία, λέει ό Χρυσόστομος, τον κάνει δηλαδή αδύνατο ψυχικά και γι' αυτό «κινδυνεύει απ' όλες τις μεριές» (Χρυσόστομος).

9)         Το αράθυμο δημιουργεί μια «υπερηφάνεια και αδιαφορία» για τα πνευματικά (Χρυσόστομος).

10)       Το ίδιο αράθυμο «δημιουργεί πολλές δυσκολίες» για την πραγματοποίηση του καλού, λέει ό Χρυσόστομος. «Στο μικροπρεπή (μικρολόγω) ό πλούτος δεν είναι καλός», λέει ό Σειράχ.

11)       Ή αραθυμιά πάλι δημιουργεί μια δυσκολία για να «αντισταθεί στα πάθη και τις αμαρτίες» του ό πλούσιος, λέει ό Ωριγένης.

12)       Ή ψυχή των πλουσίων ακόμη σκοτίζεται και «διαστρέφει» τη χριστιανική διδασκαλία και οι πλούσιοι μάλλον δεν την αποδέχονται, λέει ό Χρυσόστομος.

Οι ψυχικές αυτές αδυναμίες, πού καλλιεργεί ή φιλόπλουτη ζωή φθείρουν τον άνθρωπο όχι μόνο σωματικά (την υγεία του), αλλά προπάντων ψυχικά (τον πνευματικό άνθρωπο). «Φθορά τού βίου» είναι ό πλούτος, λέει ό άγιος Νείλος, πού τυραννεί και διαφθείρει (λυμαίνεται) την ψυχή τού άνθρωπου, όπως τονίζει ό Χρυσόστομος. Δηλαδή εκφράζουν ότι ό Κύριος Ιησούς χαρακτήρισε «σκουριά» και «σαπίλα» («σής και βρώσις») στην επί τού Όρους ομιλία Του. 

Φθείρουν λοιπόν τον άνθρωπο με τούς ακόλουθους τρόπους:

1) Με διάφορες υπερβολικές υλικές απολαύσεις (τρυφή) διαφθείρεται ή ψυχή τού πλούσιου -«έν τη τρυφή της σαρκός», όπως λέει ό άγιος Γρηγόριος ό Νύσσης.

2)         Με το μαλθακό και άβροδίαιο (θηλυπρεπή) τρόπο ζωής αλλάζει χαρακτήρα ό πλούσιος, 

όπως λέει ό Μ. Βασίλειος, δηλαδή γίνεται ψυχικά άρρωστος.

3)         Με τις μεγάλες του φροντίδες για τη διατήρηση και την αύξηση τού πλούτου του, με τις «μέριμνες» φθείρεται ό πλούσιος - μαραίνεται και αποξεραίνεται πνευματικά. Σε άλλο κεφάλαιο είδαμε πώς ό ίδιος ό Ιησούς κατακρίνει τη μέριμνα. Ό Χρυσόστομος επίσης κατακρίνει τη μέριμνα, πού σκοτίζει και το μυαλό τού άνθρωπου και όπως λέει ό Μ. Βασίλειος «φθείρει τον εαυτό του με την επιθυμία ν' αποκτήσει περισσότερα» πλούτη κι έτσι μόνος του δημιουργεί στον εαυτό του πολλές ψυχικές ταραχές (Χρυσόστομος). Γι' αυτό ή Π.Δ. λέει πώς «όλος ό βίος τού άσεβη είναι γεμάτος φροντίδες», «λιώνει το σώμα τού άνθρωπου ή αϋπνία, πού προκαλείται απ' τις φροντίδες για τα πλούτη• κι ή αγωνιώδης μέριμνα τού αφαιρεί τον ύπνο». «Και στον αμαρτωλό έδωσε ό θεός αγωνιώδη απασχόληση, για να θησαυρίζει και να συγκεντρώνει υλικά αγαθά, ώστε να τα αφήσει στον καλό άνθρωπο, κατά την κρίση τού Θεού».

4)         Με το εμπόριο, όταν είναι αχαλίνωτο ηθικά (και πόσο εύκολα αποχαλινώνεται!), φθείρεται ό άνθρωπος πνευματικά. Στο μεσαίωνα χαρακτήριζαν τούς εμπόρους της Δυτικής Ευρώπης σαν αντίθετους στο Χριστιανισμό. Πάντως «ή επιδίωξη τού κέρδους σε μια αυτόνομη και ανταγωνιστική αγορά είναι ένα ελατήριο τόσο αποκλειστικό, πού ορισμένες φορές παραμερίζει τούς περιορισμούς πού θέτει το έθιμο ή συστήνει ή θρησκευτική διδασκαλία». Και ό άγιος Γρηγόριος ό Νύσσης λέει: «Κανείς άνθρωπος ποτέ δεν χόρτασε στο (εμπορικό) κέρδος». Εκείνος, πού αυξάνει τον πλούτο του με μεγάλους τόκους, λέει ό Σολομών, και με πλεονεκτική διάθεση, στην πραγματικότητα τον μαζεύει για εκείνον πού ελεεί τούς φτωχούς». Κι ό Θεός λέει: «Με το στόμα τους μού δείχνουν πολλή αγάπη, ή καρδιά τους όμως ακολουθεί την αισχροκέρδεια τους». Γι' αυτό λέει ό Θεός: «Μπορώ να ξεχάσω τον παράνομο πλούτο;».

Ν.Θ. ΜΠΟΥΓΑΤΣΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ.

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΠΟΨΗ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ  ΚΟΡΑΛΙ 1982