Η Χρυσούλα Σταματοπούλου είναι η μοναδική υφάντρα
στο Γεράκι Λακωνίας, το χωριό με τα φημισμένα κιλίμια, και προσπαθεί εθελοντικά
και με κάθε τρόπο να περάσει την πολυετή αυτή παράδοση και στους νέους
ανθρώπους
Αφιέρωμα στην Υφαντική Τέχνη του Γερακίου
Οι διδακτικές και
σαγηνευτικές παραδόσεις της μυθολογίας για την αράχνη ως καθηγήτριας της
υφαντικής τέχνης, οι αναφορές στην ρόκα που έφτιαχνε τα νήματα και στους
αργαλειούς όπου υφαίνονταν τα πανάκριβα φορέματα των βασιλισσών των
παραμυθένιων καιρών με ονειρεμένα σχέδια που είχαν κεντηθεί στους αργαλειούς,
όλα αυτά τα ωραία κι άλλα ακόμη αφορούν από την γέννησή της την τέχνη της
ύφανσης με εργαλείο τον αργαλειό. Ανατρέχοντας στο παρελθόν των αργαλειών, διαβάζουμε
στην Οδύσσεια για την Πηνελόπη, που ξεγελά καθυστερώντας τους μνηστήρες
υφαίνοντας και ξεϋφαίνοντας το πανί, για την Καλυψώ που σαγηνεύει τους
συντρόφους του Οδυσσέα (ιστόν εποιχομένη) και για την ωραία Ελένη να “υφαίνει”
τον θάνατο των παληκαριών στην Τροία. Πέρα από τους μύθους όμως, η τέχνη του
αργαλειού έχει την βάση της στην αληθινή ζωή και βάζει τον ανώνυμο ποιητή να
γράφει για την κόρη στο δημοτικό τραγούδι, που «έχει ασημένιον αργαλειό και
φιλντισένιο χτένι». Άλλωστε η υφάντρα ή ανυφαντού, αποτελούσε εικόνα που
γαλήνευε την οικογενειακή ατμόσφαιρα με την χρήσιμη μοναχική εργασία της και το
ρυθμικό χτύπημα του αργαλειού συχνά σιγοτραγουδώντας.
200 δημιουργίες
Σήμερα Ο πολιτιστικός
σύλλογος Γερονθρών του χωριού Γεράκι στη Λακωνία τιμά και προβάλλει κάθε άξιο
προγονικό έργο, αλλά και προσπαθεί να προλαμβάνει, ώστε αυτό να διατηρηθεί για πολλά
χρόνια μετά. Τα μέλη του αποφάσισαν να αναθέσουν στην μοναδική -προσδοκούμε όχι
τελευταία- ενεργή Υφάντρα του χωριού Γεράκι να φιλοτεχνήσει 200 δημιουργήματα πάνω
στο ορθό αργαλειό της.
Τα
σχέδιά τους, όλα πιστά αντίγραφα από τα φημισμένα πολύ παλιά γερακίτικα κιλίμια,
στα οποία κι ο πιο απλός παρατηρητής θαυμάζει τον τρόπο με τον οποίο η υφάντρα φιλοτεχνούσε,
αλλά και το πώς εκείνη αποτύπωνε πάνω στο δημιούργημά της αυτό που έβλεπε γύρω
της ή αυτό που φανταζόταν. Πράγματι, τα σχέδια των γερακίτικων υφαντών είναι
παρμένα είτε από τον πραγματικό κόσμο της υφάντρας (ζώα, φυτά και πουλιά), είτε
από έναν άλλο κόσμο, πιο φανταστικό (σχέδια με «δράκους»), είτε ακόμη εκείνη
φιλοσοφούσε φτιάχνοντας το «Δέντρο της Ζωής». Αυτά και πλήθος άλλων σχεδίων, σε
συνδυασμό με τις τεχνοτροπίες και τεχνικές κατασκευής και βαφής των νημάτων,
που για αιώνες η μάνα μεταλαμπάδευε στην κόρη, κατέστησαν τα γερακίτικα
κιλίμια, έργα απαράμιλλης υλικής και αισθητικής αξίας, που προσέλαβαν ταυτότητα
και ξέφυγαν από το στενό πλαίσιο του νοικοκυριού αλλά και του χωριού. Μέχρι
σήμερα πλείστες μαρτυρίες, γραπτές και προφορικές, που αναφέρονται στα υφαντά,
κάνουν λόγο για «τα γερακίτικα» υφαντά που έφτασαν στα πέρατα του κόσμου. Τρανή
δε απόδειξη της αξίας τους συνιστά και η βράβευσή τους σε διεθνείς εκθέσεις,
στην Ελλάδα και το εξωτερικό: Βιέννη (1873), Ζάππειο (1890), Θεσσαλονίκη (1970).
Τα σπουδαία ευρήματα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές
Μεγάλη
χαρά και καταξίωση ένιωσαν οι κάτοικοι του χωριού όταν έγιναν αρχαιολογικές
ανακαλύψεις στο Γεράκι Λακωνίας που είχαν να κάνουν με την γέννηση και την
ιστορία από αιώνες της υφαντικής τέχνης της περιοχής. Έτσι λοιπόν και στο
επιστημονικό πεδίο, τα τελευταία χρόνια, αρχαιολογικές έρευνες και ανασκαφές
που λαμβάνουν χώρα στο Γεράκι φέρνουν στο φως τεκμήρια της υφαντικής παράδοσης,
που καταδεικνύουν την αδιάλειπτη ιστορική της συνέχεια. Ήδη 282 βαρίδια «αγνύθες»
εξαρτήματα του αργαλειού έχουν βρεθεί κατά το ανασκαφικό έργο του Ολλανδικού
Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Ακρόπολη των αρχαίων Γερονθρών, τα οποία
ανάγονται στους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Παράλληλα, κατά τις
αναστηλωτικές εργασίες στο Κάστρο του Γερακίου, οι αρχαιολόγοι μιλούν για
οικογενειακά εργαστήρια υφαντικής στα βυζαντινά χρόνια. Όλες αυτές οι
ανακαλύψεις, πιστές μαρτυρίες του παρελθόντος, ελκύουν το ενδιαφέρον αξιόλογων
επιστημόνων από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο που καταφθάνουν στον τόπο, διότι
τους επιτρέπουν να πιάσουν το νήμα της υφαντικής πολλούς αιώνες πίσω και να
φτάσουν μέχρι τις μέρες μας, ρωτώντας τις σύγχρονες γυναίκες κατοίκους του χωριού
που υφαίνουν αριστουργήματα.
«Σήμερα είναι ακόμη πιο επιτακτικό το αίτημα να σκύψουμε στην προγονική
μας κληρονομιά, να τη διαφυλάξουμε και να τη μετεξελίξουμε»
Για
όσους κατοικούν ή κατάγονται από τον όμορφο αυτό τόπο, ή τους επισκέπτες ερχόμενοι
σε επαφή με τα κειμήλια της υφαντικής, ή ακούγοντας τους χτύπους του αργαλειού της
μοναδικής σήμερα υφάντρας ορθού αργαλειού, κας Χρυσούλας Σταματοπούλου, τα
πράγματα προσλαμβάνουν μεγαλύτερες, πνευματικές και ψυχολογικές διαστάσεις. Η
ίδια θα μας εξομολογηθεί με έγνοια: «Κάθε χτύπος κι ένας κρίκος μιας αλυσίδας
που οδηγεί στο μακρινό μας παρελθόν, κάθε χτύπος και αγωνία μήπως είναι ο
τελευταίος που θα σταματήσει εδώ μια παράδοση αιώνων. Στους καιρούς μάλιστα της
εκβιομηχάνισης των πάντων και της παγκοσμιοποίησης, προβάλλει ακόμη πιο
επιτακτικό το αίτημα, όλοι εμείς, να σκύψουμε στην προγονική μας κληρονομιά να
την διαφυλάξουμε και να την μετεξελίξουμε.»
Τα σχολεία
Η
κα Σταματοπούλου προσπαθεί εδώ και πολλά χρόνια να μεταδώσει την τέχνη των
γυναικών των αρχαίων χρόνων στους νεότερους. Παραδίδει εθελοντικά μαθήματα του
ορθού αργαλειού στα σχολεία, όταν την προσκαλούν αλλά και σε πολλές γυναίκες
και άντρες που ακούγοντας την φήμη της τελευταίας υφάντρας του ορθού αργαλειού
έρχονται ακόμη και από το εξωτερικό για να την γνωρίσουν. Ο ορθός αργαλειός
είναι μεγαλύτερος από τον συνηθισμένο και χρειάζεται μεγάλο χώρο για να στηθεί
και να δουλέψει κάποιος πάνω του. Σε αυτόν φτιάχνονται βαριά υφάσματα όπως
κιλίμια για τοίχους, δάπεδα, όπως και χαλιά. Ο πολιτιστικός σύλλογος Γερονθρών
παρέδωσε σε όλους τους κατοίκους του χωριού Γεράκι ένα ημερολόγιο με τα 200
έντυπα δημιουργήματα της υφάντρας κας Σπυροπούλου με την προτροπή να αποτελέσει
το «κλειδί» για περισσότερη εμβάθυνση στην υλική και άυλη πολιτιστική του
κληρονομιά, στα έργα των προγόνων του, αλλά και με την ευχή να αγωνιστεί ώστε
αυτά να μην περάσουν στη λήθη. Το 2019 τα
γερακίτικα κιλίμια γράφτηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:
“Τα γερακίτικα κιλίμια είναι χειροποίητα χαλιά που υφαίνονται σε όρθιο ξύλινο
αργαλειό. Αποτελούνται από πολύχρωμα μάλλινα νήματα, που δημιουργούν τον
πολύπλοκο φυτικό ή γεωμετρικό διάκοσμο, και από βαμβακερό στημόνι. Τα κιλίμια
υφαίνονται σε ποικίλες διαστάσεις και είναι μονοκόμματα. Η τέχνη της υφαντικής
μεταφέρεται προφορικά με βιωματική μαθητεία από τις γυναίκες της οικογένειας
στις απογόνους συγγενικών προσώπων, αλλά και με εκπαιδευτικά προγράμματα σε
οικιακά εργαστήρια.
Ευχαριστούμε
τον Σύλλογο Γερονθρών Γερακίου Λακωνίας, την κα Σταματοπούλου για την από
καρδιάς συνεργασία της. Ευχαριστούμε επίσης θερμά τα μέλη του συλλόγου κα
Αικατερίνη Κωνστιάντου – Δούκα, και τον κ. Μανώλη Σόμπολο.
Σαν Δον Κιχώτης
Πεδίο
υπομονής και ήσυχης δύναμης, ο αργαλειός, ταυτισμένος με τα χέρια που τον
κινούν, με τα υφασμένα στο πανί λουλούδια και τα ποικίλα σχήματα κρατά σαν
άλλος δον Κιχώτης μια άμυνα στην αποδόμηση του λαϊκού πολιτισμού απέναντι στα
βιομηχανοποιημένα υφάσματα στρωσίδια και χαλιά. Αυτό το θαυμαστό εργαλείο, που
επέτρεπε από την αρχαιότητα στον άνθρωπο να ντυθεί, να ζεσταθεί και να
απολαμβάνει την ομορφιά των ρούχων και των στρωσιδιών του, που έδινε δύναμη
στην υφάντρα να ντύσει το σπιτικό της, τα παιδιά, τον άντρα της, και την ίδια,
ώστε να βοηθά την οικογένεια με την υπομονετική δεξιοτεχνία της, είναι ένα
πρότυπο κόντρα στον σημερινό αυτοματισμό της παραγωγής βαρετά όμοιων προϊόντων
σε τεράστιες ποσότητες που στερεί τη μοναδικότητα του χειροποίητου.
Για να γίνουν άξιοι συνεχιστές
Ο αργαλειός,
μπορεί να είναι «σκλαβιά μεγάλη», όπως λέει και το δίστιχο:
“Το κέντημα
είναι γλέντημα κι η ρόκα είναι σεργιάνι
κι αυτός ο
έρμος αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη”,
ωστόσο δίνει
την ευκαιρία να υφανθεί ένα σχέδιο ικανό να οδηγήσει στην επιλογή επαγγέλματος
και βιοπορισμού, που να εξασφαλίζει έντιμα τα προς το ζην, ιδιαίτερα σε
χαλεπούς καιρούς. Όσοι ασχολούνται με την προώθηση και την δημιουργία των
υφαντών του αργαλειού, ευχόμαστε να γίνουν συνεχιστές της πανάρχαιας τέχνης και
να ξεκινήσουν μια βιομηχανία δυναμική δίνοντας παράδειγμα δημιουργικότητας στον
επαγγελματικό στίβο.
___________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 04.11.2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου