Δεν μπορούμε να είμαστε αμέτοχοι στις εκδηλώσεις για το 1821 | Από το κακό στην αρρώστια - η βυζαντινή αντίληψη

Ο Βασίλειος Κουκουσάς, πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, μιλά για τη μεγάλη προσφορά του ιδρύματος στα γράμματα και τον κυρίαρχο ρόλο που έπαιξαν στον Αγώνα οι εκεί ελληνικές κοινότητες και τα τυπογραφεία

___

Στο υπέρθυρο της εισόδου της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας υπήρχε η επιγραφή: «Ψυχῆς ἰατρεῖον», το νοσοκομείο της ψυχής. Αυτό το μήνυμα μετέδιδε την ιδέα ότι η φιλοσοφία ήταν η ιατρική του πνεύματος. Η γιατρειά της ψυχής επιφέρει ανακούφιση και στο σώμα και ως εκ τούτου η φιλοσοφία γίνεται φάρμακο και για το σώμα. Ο μυστικός πατέρας του 7ου αιώνα άγιος Ιωάννης της Κλίμακος αναλύει πώς ένας γιατρός θεραπεύει τόσο την ψυχή όσο και το σώμα «Ἰατρός ἐστιν ὁ τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν κεκτημένος ἄνοσον» (Γιατρός είναι αυτός που κάνει τόσο το σώμα όσο και την ψυχή υγιή) και η βυζαντινή εγκυκλοπαίδεια Σούδα περιγράφει πώς τα πάθη της ψυχής περνούν στο σώμα και εκείνα του σώματος περνούν στην ψυχή. Στη βυζαντινή φιλοσοφία στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (284-1453) συζητείται και προοδευτικά ενισχύεται η ιδέα του συνδέσμου μεταξύ ψυχής και σώματος.

Το συνέδριο στη Βενετία - Η Ιατρική ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα

Στις 15 και 16 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε συνέδριο για την ιατρική ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα στη βυζαντινή φιλοσοφία, το οποίο ασχολήθηκε με ερμηνείες της βυζαντινής φιλοσοφίας που εστιάζονται στη σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος και την έννοια της ιατρικής της ψυχής και της φιλοσοφίας του σώματος, καθώς και την αλληλεπίδραση μεταξύ του σωματικού και του ασώματου. Αυτή είναι η πρώτη πρωτοβουλία του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών σπουδών Βενετίας και της μεγάλης σχολής του αγίου Μάρκου, που εδρεύει στην ίδια πόλη, μετά την υπογραφή της συμφωνίας συνεργασίας και διοργάνωσης ετήσιων εκδηλώσεων αφιερωμένων στη βυζαντινή φιλοσοφία. Στο συνέδριο αυτό συμμετείχε μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων ομιλητών από το εξωτερικό και την Ελλάδα. Το συνέδριο είχαν την δυνατότητα να το παρακολουθήσουν διαδικτυακά χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο γιατί ταυτόχρονα με τη μετάδοση, η κάθε ομιλία μεταφράστηκε στα αγγλικά και στα ιταλικά.

Ομιλία του Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιερόθεου

«Στην ημερίδα που έλαβε χώρα στην έδρα του βυζαντινού Ινστιτούτου την 16 Οκτωβρίου παρακολουθήσαμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την ομιλία του Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου ο οποίος ασχολήθηκε με το διαχρονικό θέμα: «Η δυαδική σχέση μεταξύ ηδονής και οδύνης». Αναφέρθηκε στον ζωγράφο της Αναγέννησης Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο οποίος στα σημειωματάριά του σχεδίασε μια μοναδική ανδρική φιγούρα σχισμένη στα δύο, περίπου στο ύψος της κοιλιάς: δυο κορμιά, δυο γενειοφόρα κεφάλια, και τέσσερα μπράτσα, σαν σιαμαία δίδυμα ενωμένα στη μέση. Τιτλοφόρησε το σκίτσο αυτό “αλληγορία της ηδονής και του πόνου” και σχολίαζε: «Η ηδονή και ο πόνος παρίστανται σαν δίδυμοι, σαν να είναι ενωμένοι μαζί, διότι ποτέ δεν υπάρχει η μία αίσθηση χωρίς την άλλη… Έχουν στραμμένες τις πλάτες η μία προς την άλλη, διότι είναι αντίθετες μεταξύ τους. Φαίνεται να φυτρώνουν από τον ίδιο κορμό διότι έχουν μια και την ίδια ρίζα, διότι η ρίζα της ηδονής είναι κόπος και πόνος, και το θεμέλιο του πόνου είναι μάταιες και λάγνες ηδονές».

Έτσι, η ηδονή και ο πόνος έχουν την ίδια ρίζα και εναλλάσσονται στη ζωή μας. Αυτό φαίνεται στον τρόπο της ζωής, της τροφής που τρώμε, στην ποικιλότροπη ηδονική απόλαυση, στην λήψη εξαρτησιογόνων ουσιών κλπ. Χρειάζεται λοιπόν θεραπεία σωματική και ψυχική για να επέλθει μια ισορροπία στον άνθρωπο. Ο καθηγητής κ. Χρήστος Γιανναράς είχε μια διεισδυτική θεολογική προσέγγιση στην ομιλία του με τίτλο: «Το αίνιγμα του κακού στη βυζαντινή παράδοση. Οι φιλοσοφικοί και θεολογικοί όροι». Ο πρόεδρος της εποπτικής επιτροπής του Ινστιτούτου κ. Χρήστος Αραμπατζής ανέλυσε το θέμα: «Κακό και ασθένεια. Η περίπτωση του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου».

Ο καθηγητής Διονύσιος Σκλήρης παρέθεσε το θέμα: «Γρηγόριος Νύσσης. Η αντίληψη της πνευματικής και ψυχικής ασθένειας. Φιλοσοφικό και βιβλικό υπόβαθρο», ενώ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Γεώργιος Ιωαννίδης ασχολήθηκε με το θέμα: «Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: Η σχέση μεταξύ της σωματικής και φυσικής ασθένειας». Ο κ.Frederick Lauritzen αναφέρθηκε στην Ιατρική και την φιλοσοφία στη Χρονογραφία του Μιχαήλ Ψελλού (1018-1081). Ακαδημαϊκού, αλλά και μεγάλου πνευματικού ενδιαφέροντος ήταν και οι ομιλίες των υπόλοιπων επιστημόνων, όσο και οι ερωταποκρίσεις που ακολούθησαν τις εισηγήσεις.

Ο κ. Λάμπρος Σιάσος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ανέπτυξε το θέμα: «Το “μέγα μέλαν” και τα χρώματά του. Οι αντιφιλοσοφικές καταθέσεις περί κακού του Διονυσίου Αρεοπαγίτου και του Γρηγορίου Παλαμά». Ο καθηγητής από την Κύπρο κ. Λάμπρος Αλεξόπουλος, ανέδειξε το θέμα: « Η φυσιολογία του πεπτικού συστήματος στη χριστιανική επιχειρηματολογία αναφορικά με την ανάσταση των σωμάτων».

Οι εισηγήσεις

Ο τίτλος της εισηγήσεως του κ. Βασίλη Μπετσάκου ήταν: «Η χρήση της φιλοσοφικής ορολογίας για την προάσπιση του βιβλικού νοήματος. Η περίπτωση του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή».

H κα Αναστασία Μπαγκαλά ανέπτυξε το θέμα: «Τα ελληνικά κείμενα του Ισαάκ του Σύρου και η φιλοσοφική ένδεια ως προς τον ορισμό του ανθρώπου: η ασθένεια του σώματος και της ψυχής».

 Και τέλος το θέμα που διαπραγματεύτηκε η κα Βικτωρία Θεοδώρα N. Αχιλλεύ Γαϊτάνα ήταν

«Η κριτική αντίληψη της ιατρικής επιστήμης στον Βασίλειο Καισαρείας».

Η συμβολή των τυπογραφείων και οι δράσεις που δρομολογούνται για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση

Συνομιλήσαμε με τον πρόεδρο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Βενετία, κ. Βασίλειο Κουκουσά, ο οποίος μίλησε ευχαρίστως για τους αναγνώστες της Ορθόδοξης Αλήθειας σχετικά με τη σημαντική προσφορά του Βυζαντινού Ινστιτούτου στα γράμματα από το παρελθόν μέχρι σήμερα.

Σπάνιο χειρόγραφο

Με την ικανοποίηση του επιστήμονα που καταλαβαίνει τους πνευματικούς θησαυρούς που μεταδίδει η Ελλάδα στον κόσμο, μέρος των οποίων διαφυλάσσεται στο ελληνικό ινστιτούτο της Βενετίας, μας μεταδίδει το καμάρι που νιώθει αναφερόμενος στο χειρόγραφο του μεγάλου Αλεξάνδρου: «Ένα σημαντικό χειρόγραφο το οποίο διαθέτουμε είναι το χειρόγραφο, το οποίο αναφέρεται στην ζωή του μεγάλου Αλεξάνδρου, σε ένα μυθιστόρημα το οποίο με λαϊκό τρόπο περιγράφει γενικότερα τη ζωή του. Είναι χειρόγραφο του 14^ου αιώνα και αυτός ο κώδικας αποτελείται από 193 φύλλα περγαμηνής, αλλά εκείνο το οποίο κάνει αυτόν το κώδικα και ξεχωρίζει είναι οι 250 μυθογραφίες από την ζωή του μεγάλου Αλεξάνδρου που είναι ενσωματωμένες μέσα. Το χειρόγραφο είναι στην ελληνική και υπάρχουν σχόλια στην Οθωμανική στο περιθώριο του ελληνικού κειμένου. Είναι βυζαντινό χειρόγραφο.»

Ο κ. Κουκουσάς με τους συνεργάτες του κ. Χρήστο Αραμπατζή και τον γραμματέα του Ινστιτούτου κ. Αναστάσιο Θεοφιλογιαννάκο, εργάζονται με φιλότιμο για το μέλλον του Ινστιτούτου στην πόλη της Γαληνοτάτης, τιμώντας το παρελθόν της πατρίδας τους. Οι ελληνικές κοινότητες στη Βενετία έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στην Ελληνική επανάσταση. Το 2020, 200 χρόνια μετά, ο σημερινός πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου θυμάται:

«Όσον αφορά την Βενετία θέλω να πω ότι εδώ λειτουργούσαν τα ελληνικά τυπογραφεία, στα οποία εκδίδονταν χιλιάδες βιβλία λειτουργικά, γραμματικές, αριθμητικές, φιλοσοφικά, ιατρικά, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε και τα οποία στην συνέχεια ταξίδευαν στην Ελλάδα και χρησιμοποιούνταν και για λειτουργικούς σκοπούς αλλά και στα σχολεία και γενικότερα από τους επιστήμονες, οπότε αντιλαμβάνεστε τη σημασία της Βενετίας ακριβώς πάνω και σε αυτό το ζήτημα της μόρφωσης γενικότερα του ελληνισμού κατά την οθωμανοκρατούμενη περίοδο.

Ιταλικά τυπογραφεία όσο και ελληνικά, όπως το τυπογραφείο της ηπειρώτικης οικογένειας των Γλυκήδων που διατηρούσαν στη Βενετία τυπογραφείο από το 1670, ένα από τα πιο σημαντικά τυπογραφεία, εξέδιδαν και εκτύπωναν πάρα πολλά βιβλία. Ακόμη και σήμερα πηγαίνοντας σε πολλά χωριά, στο χωριό μου ας πούμε για παράδειγμα, υπάρχουν τα μηναία των εκδόσεων Φοίνικος της Βενετίας. Οπότε καταλαβαίνετε ότι είχαν μεγάλη διάδοση σε όλη την Ελλάδα και βοήθησαν πάρα πολύ τον υπόδουλο ελληνισμό. Είχαν γίνει προσπάθειες στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Κωνσταντινούπολη να λειτουργήσουν τυπογραφεία, αλλά οι ρωμαιοκαθολικοί και γενικότερα οι Οθωμανοί τα κατέστρεφαν, οπότε δεν υπήρχε η δυνατότητα της λειτουργίας. Υπήρχαν Έλληνες, αν όχι στην Ελλάδα, πάντως στο εξωτερικό που είχαν τη δυνατότητα να στηρίξουν μια τέτοια δραστηριότητα, αλλά αυτή στην ουσία ήταν απαγορευμένη γιατί βιβλία τα οποία θα εκδίδονταν στην Ελλάδα καταλαβαίνετε ότι ήταν επικίνδυνα για τους κρατούντες εκείνη την περίοδο.»

Οργάνωση έκθεσης βιβλίων

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Βενετία προετοιμάζεται για την επέτειο των 200 ετών από την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους. Ο πρόεδρος του συνεχίζει:

«Το Ινστιτούτο μας έχει κατά νου να διοργανώσει συνέδρια και διάφορες εκδηλώσεις για το 1821. Δεν μπορούμε να είμαστε αμέτοχοι σε αυτό το σημαντικό γεγονός, πόσω μάλλον όταν η Βενετία όπως και γενικότερα όλες οι υπόλοιπες ελληνικές κοινότητες της Ελλάδας διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην επανάσταση του ’21. Έχουμε κατά νου να οργανώσουμε ένα συνέδριο που θα αναφέρεται στις ελληνικές παροικίες της Ιταλίας αλλά και της Βιέννης, οπότε να αναδείξουμε γενικότερα την προσφορά τους στην επανάσταση του’21 αλλά και γενικότερα. Σκεφτόμαστε πάλι στο πλαίσιο των εορτασμών των διακοσίων χρόνων από την ημέρα της επανάστασης να οργανώσουμε και έκθεση βιβλίων που έχουν εκδοθεί στην Βενετία, μεταξύ των οποίων και ορισμένων που έχουν σχέση με το’21.

Η Βενετία την περίοδο της επανάστασης δεν ήταν ανεξάρτητη πλέον, αποτελούσε τμήμα της Αυστρίας, οπότε η Αυστρία εκείνη την περίοδο ήταν το κράτος το οποίο αντετίθετο στην Ελληνική επανάσταση, με συνέπεια να είναι δύσκολο και για τους Έλληνες της Βενετίας να δείξουν τα φιλελληνικά αισθήματά τους απέναντι στους υπόδουλους συμπατριώτες τους, ακριβώς επειδή η αυστριακή πολιτική εναντιώνονταν στην επανάσταση των Ελλήνων. Παρόλα αυτά έγιναν διακριτικά βέβαια προσπάθειες ουσιαστικές, με πιο σημαντική την έκδοση των βιβλίων, η οποία συνεχίστηκε μέχρι και τα τέλη του 19^ου αιώνα. Υπήρχαν βεβαίως τυπογραφεία στην ελεύθερη Ελλάδα, αλλά λόγω της ανέχειας χρησιμοποιούνταν, όλο αυτό το διάστημα, σε μεγάλο βαθμό τις εκδόσεις της Βενετίας.»

Ο ηρωισμός πρέπει να αναδειχθεί, να θυμηθούν οι άνθρωποι την σκλαβιά που βίωσαν στη γη τους, αλλά και πως κάποιοι Έλληνες, κι ας ζούσαν στο εξωτερικό, βοήθησαν ουσιαστικά και πρέπει να συζητηθούν ως φωτεινά παραδείγματα. Σήμερα που η άρνηση της ιστορίας έρχεται με ορμή, δηλητηριάζοντας το κοινωνικό σώμα, οι παλιές δυναμικές παρεμβάσεις πατριωτών των εκτός συνόρων κοινωνιών, μας δίνουν ένα μεστό και βαθύ μήνυμα για το μέλλον.

____________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 27.10.2020