Ο Γέροντας Ζωσιμάς του Ντόνετσκ Ματβέι Σλάβκο

 

 

Ο Ιβάν Αλεξέγιεβιτς Σόκουρ (όπως ονομαζόταν κατά κόσμον) γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1944 στο χωριό Κοσολμάνκα της περιοχής Σβερντλόφσκ. Το 1961 αποφοίτησε από το λύκειο της πόλης Αβντέεβκα της περιοχής Ντονέτσκ. Στη συνέχεια, σπούδασε στη Γεωργική Σχολή του Ντόνετσκ και εργάστηκε στον δημόσιο τομέα. Από το 1968 έως το 1975 σπούδασε στη Θεολογική Σχολή και την Ακαδημία του Λένινγκραντ. Αποφοίτησε από την Ακαδημία με το πτυχίο του υποψήφιου θεολόγου και εκάρη μοναχός με το όνομα Σαββάτιος, χειροτονήθηκε πρώτα ως ιεροδιάκονος και στη συνέχεια ως ιερομόναχος. Μετά τις σπουδές του διακόνησε για αρκετούς μήνες στην Οδησσό, ενώ τον Δεκέμβριο του 1975 έγινε δεκτός στον κλήρο της επισκοπής Βοροσιλοβγράντ-Ντονέτσκ. Ανυψώθηκε στο βαθμό του ηγουμένου το 1980 και ανυψώθηκε στο βαθμό του αρχιμανδρίτη το 1990. Στις 21 Αυγούστου 1992 πήρε το όνομα Ζωσιμάς.

 

Πριν από πέντε χρόνια, ανήμερα της Αγίας Ανάστασης, είχαμε την ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε ένα προσκύνημα στο χωριό Νικολάεβσκ της περιοχής Βολνοβάχα, κοντά στο Ντόνετσκ, όπου χάρη στις προσπάθειες αυτού του καταπληκτικού ανθρώπου ανοικοδομήθηκαν ή και ιδρύθηκαν δύο μοναστήρια. Ο 58χρονος γέροντας Ζωσιμάς, που απεβίωσε στις 29 Αυγούστου 2002, ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπως είχε προβλέψει, απέκτησε μεγάλη φήμη μεταξύ των Ορθοδόξων. Και παρόλο που κατά τη διάρκεια της ζωής του ονομάστηκε άγιος του Ντονμπάς, του Ντονέτσκ, τον γνώριζαν στην Ιερουσαλήμ και στο Άγιο Όρος, στη Μόσχα και στο Κίεβο. Και οι άνθρωποι συνήθιζαν να έρχονται σ' αυτόν για σωτήρια λόγια, συμβουλές, βοήθεια και ευλογία - μερικές φορές από πολύ μακριά. Τώρα οι άνθρωποι έρχονται στο παρεκκλήσι, όπου βρίσκεται ο τάφος του, για να ζητήσουν βοήθεια από τον γέροντα - όπως έρχονταν σ' αυτόν κατά τη διάρκεια της ζωής του.

 

Είναι εκπληκτικό, αλλά στην πραγματικότητα κατά τη διάρκεια των τελευταίων 6 ετών της ζωής του ο γέροντας Ζωσιμάς ανοικοδόμησε τους παλιούς ναούς και έχτισε σχεδόν μια Λάβρα στη μέση της στέπας του Ντόνετσκ. Και, όπως θα έλεγαν σήμερα, με "ευρωπαϊκό πρότυπο". Όλα είναι όμορφα εδώ - παλιοί και νέοι ναοί, σύγχρονα οικιστικά και διοικητικά κτίρια και φυτεύσεις. Ένα δρομάκι από σημύδες εδώ θα σας οδηγήσει σε έναν τεράστιο λευκό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αντίγραφο του ομώνυμου καθεδρικού ναού στο Κρεμλίνο της Μόσχας. Στεκόμαστε μπροστά στον Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου της Μονής του Αγίου Νικολάου και θυμόμαστε τον Ιταλό αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Φιοραβάντι, ο οποίος μας χάρισε αυτή την ομορφιά της Μόσχας και ο ίδιος, με τη σειρά του, εμπνεύστηκε από τον Καθεδρικό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου του αρχαίου Βλαντιμίρ. Εκείνη την εποχή, στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Νικολσκόγιε, όπως συνηθίζεται το Πάσχα, όλες οι θύρες του Ιερού Βήματος ήταν ανοιχτές και ο πασχαλινός εορταστικός άρτος, καθώς και η εικόνα του «Εις Άδου Καθόδου του Κυρίου» - η μοναδική αγιογραφημένη εικόνα της μεγαλύτερης εορτής της Ορθοδοξίας. Μια τρομοκρατική ονομασία, έτσι δεν είναι; Μήπως εκφράζει τη ζωή μας σήμερα;

Θυμόμαστε τα λόγια του γέροντα Ζωσιμά, ο οποίος πάντα προέτρεπε τους Ορθόδοξους Ουκρανούς να μην φύγουν από την προστασία του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά αν οι σχισματικοί, οι οποίοι έχουν πέσει στην αίρεση και συνεχίζουν να μιλούν για τη λεγόμενη "τοπική εκκλησία", και να παραμείνουν τα μοναστήρια και ακόμη και ξεχωριστές ενορίες κάτω από το κανονικό ομόφριον, αντί να πάνε μαζί με το αυτοαποκαλούμενο, που επινόησαν φιλόδοξοι και ματαιόδοξοι.

 

Ο γέροντας ήταν ένας εκπληκτικός ασκητής και ζηλωτής της Ορθοδοξίας, οραματιστής, ιδρυτής της Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Αγίου Βασιλείου και της Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Αγίου Νικολάου στην μητρόπολη του Ντόνετσκ. Στη Ρωσία τον γνώριζαν πολλοί, και στην Ουκρανία όλοι τον γνώριζαν και τον τιμούσαν, ως τον περίφημο πάτερ Νικολάι Γκουριάνοφ, ερχόντουσαν σ' αυτόν όπως και στον πάτερ Νικολάι με όλες τις στεναχώριες τους, θεραπεύοντάς τους τους προφήτευε το μέλλον τους. Εκοιμήθη τρεις ημέρες μετά τον πάτερ Νικολάι. Ο Κύριος του αποκάλυψε την ημερομηνία του θανάτου του πολύ νωρίτερα. Τις τελευταίες του ημέρες, ο γέροντας Ζωσιμάς έδωσε πολλές οδηγίες (μεταθανάτιες, όπως φάνηκε αργότερα) στους αδελφούς του μοναστηριού, σε όλους όσους συναντούσε στο δρόμο του για τη λειτουργία και σε όσους συναντούσε στο κελί του. Σε μια γυναίκα, για παράδειγμα, της είπαν να αρχίσει να ψήνει κέικ και θα τα έψηνε για 40 ημέρες χωρίς διάλειμμα.

 

Η φιλοσοφική σοφία, η δύναμη της πίστης και η γνώση του δρόμου για τη σωτηρία της ανθρώπινης ψυχής τον έκαναν γέροντα σε ηλικία 40 ετών. Άλλωστε στην Ορθοδοξία ο γέροντας δεν είναι γέρος, αλλά σοφός άνθρωπος, που διακρίνεται για τη διορατικότητα και το ιδιαίτερο χάρισμα της προσευχής.

 

Δεν υπάρχει λόγος να κλαψουρίζετε ότι ο Θεός είναι σκληρός, ότι δεν συγχωρεί, ότι δεν λυπάται. Ο Θεός είναι μακρόθυμος και ελεήμων, ο Θεός περιμένει όλους μας.

 

Ο πατέρας Ζωσιμάς μας ζήτησε να μετανοήσουμε, να αλλάξουμε τη ζωή μας, είπε ότι πρέπει να διώξουμε εντελώς την απελπισία και την κατάθλιψη. "Ας μας συνοδεύει το φως του Χριστού, η χαρά του Χριστού. Δεν πρέπει να κλαψουρίζουμε ότι ο Θεός είναι σκληρός, δεν συγχωρεί, δεν ελεεί. Ο Θεός είναι ελεήμων, μακρόθυμος και έχει πολύ έλεος για όλους μας, ο Θεός μας περιμένει όλους. Περιμένει και απλώνει τα χέρια του για να έρθουμε εμείς, τα χαμένα παιδιά του, στην αγκαλιά του Πατέρα. Ο Ουράνιος Πατέρας συγχωρεί, μας λυπάται και μας επιστρέφει τη χαμένη Βασιλεία του Ουρανού".

 

Οι άνθρωποι που είχαν το μεγάλο προνόμιο να επικοινωνήσουν με τον γέροντα Ζωσιμά επέστρεψαν στην εγκόσμια ζωή πιο ευγενικοί, πιο αγνοί και πιο φωτεινοί. Θεράπευσε τις ψυχές των ανθρώπων, θεραπεύοντας έτσι τα σώματά τους. Αγαπούσε ατελείωτα τους ανθρώπους, όλους. Τόσο εκείνοι που τον βασάνιζαν, βάζοντάς τον να στέκεται ξυπόλητος στο τσιμεντένιο πάτωμα επί εικοσιτέσσερις ώρες την ημέρα, όσο και εκείνοι που τον έστελναν να λειτουργήσει από ενορία σε ενορία, μακριά από λεωφόρους και πολιτισμό - για να τον λυγίσουν γρηγορότερα.

 

Βάφτισε τα παιδιά των τρομοκρατών του. Επέζησε από τέσσερις κλινικούς θανάτους. Απεβίωνε και ύστερα σηκωνόταν για να λειτουργήσει.

 

Κουβαλούσε τον σταυρό του με αξιοπρέπεια, χωρίς να αμφιταλαντεύεται στην πίστη. Βάφτισε τα παιδιά των τρομοκρατών του. Επέζησε από τέσσερις κλινικούς θανάτους και πάλεψε με την ασθένεια. Απεβίωνε και ύστερα σηκωνόταν για να λειτουργήσει. Οι γιατροί ερχόντουσαν πιο κοντά στον Θεό επικοινωνώντας μαζί του και θαυμάζοντας το θάρρος του.

 

Ήταν πνευματικός πατέρας του ιερατείου όλης της μητρόπολης του Ντόνετσκ, των αδελφών, των δύο μοναστηριών που ίδρυσε, και αγαπημένος εξομολογητής πολλών λαϊκών, οι οποίοι τον ακολουθούσαν παντού επί ένα τέταρτο του αιώνα.

"Ήμουν πάντα έκπληκτος με το πως έχτιζε τους ναούς - είπε ο Μητροπολίτης Ιλαρίωνας (Σουκάλο) του Ντόνετσκ και της Μαριούπολης. - Όπου κι αν ερχόταν να λειτουργήσει, ξεκινούσε αμέσως μεγάλες επισκευές και κατασκευές. Θυμάμαι πως το 1980, όταν ήμουν ενορίτης στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Ντονέτσκ, στη γιορτή της Παναγίας του Ποτσάεφ, πήγαμε στον πατέρα Σαββάτιο στην Αλεξάντροβκα για τον καθαγιασμό μιας νέας Αγίας Τράπεζας. Κατάφερε να φτιάξει αυτόν τον βωμό σε μια εποχή που οι εκκλησίες στην ΕΣΣΔ έκλειναν και καταστρέφονταν. Ήταν μια δύσκολη κατάσταση εκείνη την εποχή.

 

Ο Σ. Γκόλοχι γράφει ότι αν και δεχόταν βοήθεια και δωρεές από τους δωρητές, ο γέροντας δεν ανησυχούσε μόνο για την αίγλη του μοναστηριού του- διέταζε επίσης τους ευεργέτες να φροντίζουν άλλες εκκλησίες και μοναστήρια. Πρώτα ευλόγησε την αποκατάσταση της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Σβιατογκόρσκ του Ντονέτσκ, βοήθησε στην αποκατάσταση της Ρωσικής Μονής Παντελεήμονα στο Άγιο Όρος και της Μονής Γκορνένσκι της Ρωσικής Αποστολής στην Ιερουσαλήμ και μόνο τότε άρχισε η εκτεταμένη οικοδόμηση στον Άγιο Νικόλαο.

 

"Το πρώτο πράγμα που έμεινε στη μνήμη μου", θυμόταν ένας προσκυνητής τον πάτερ, "ήταν όταν τον αδύναμο γέροντα χέρι χέρι τον έφεραν στο "βαπτιστήριο", με δυσκολία μπορούσε να καθίσει, και αυτά ήταν τα πρώτα λόγια που άκουσα από αυτόν: "Η αγάπη είναι πάνω απ' όλα", επανέλαβε ξανά, "η αγάπη είναι πάνω απ' όλα...".

 

Τι είναι η χριστιανική αγάπη; Είναι όταν τους λυπάσαι όλους...

 

"Μάθε", νουθετούσε στο σημείωμα ο πατέρας Ζωσιμά, "υπομονή και προσευχή. Ζείσε καθαρά. Ο Θεός αγαπά την αγνότητα. Καλλιεργήστε μέσα σας τη χριστιανική ήρεμη αγάπη και τον οίκτο. Τι είναι η χριστιανική αγάπη; Είναι όταν τους λυπάσαι όλους...".

 

Στο κήρυγμά του για την αιώνια μακαριότητα ο Γέροντας ανέφερε: "Ο Θεός έχει ετοιμάσει την αιώνια μακαριότητα με τέτοιο τρόπο που δεν μπορούμε να τη φανταστούμε ή την ανθρώπινη γλώσσα δεν μπορείς να την εκφράσεις, είναι ένα βαθύ μυστήριο, μια άλλη διάσταση της ανθρώπινης σκέψης, αντίληψης, ένα εντελώς ανεξήγητο συναίσθημα για όσους ζουν στο κόσμο. Μόνο όταν δούμε αυτή τη μακαριότητα θα καταλάβουμε τι έχει ετοιμάσει ο Θεός για όλους εκείνους που Τον αγαπούν. Ένα πράγμα που μπορούμε να πούμε είναι ότι πρόκειται για μια τέτοια φώτιση της πνευματικής φώτισης που δεν υπάρχει τέτοια φώτιση στη κόσμο. Όταν ευχαριστιέσαι με κάτι, όταν κατανοείς κάτι ανυψωμένο, όμορφο - αυτή η κατάσταση θυμίζει κάτι μακρινό... Κύριε, δώσε σε εμάς τους αμαρτωλούς τουλάχιστον λίγη από την ευδαιμονία του παραδείσου με το μεγάλο σου έλεος!

 

"Ήταν δώδεκα η ώρα το βράδυ όταν έφτασα να δω τον πάτερ μου", θυμόταν τον δούλο του Θεού, Βλαντιμίρ. - Είχε μια χαλαρή συζήτηση, αστειευόταν, όταν ξαφνικά έχασε τις αισθήσεις του, κλείνοντας τα μάτια του. Πάγωσα, φοβούμενος να ενοχλήσω τον κουρασμένο ιερέα. Μετά από δύο ή τρία λεπτά ο πάτερ Ζωσιμάς συνήλθε και είπε τα λόγια που με εντυπωσίασαν: "Συγγνώμη, έχω υψηλό πυρετό - περίπου 42 βαθμούς, δεν το αντέχω, η συνείδησή μου χάνετε. Έχοντας λάβει προφητείες, γύρω στις 12, έφυγα από τον γέροντα. Με ευλόγησε για να κοιμηθώ, είπε: "Λοιπόν, πήγαινε για ύπνο. Και δεν έχω ακόμη διαβάσει τον κανόνα μου".

 

Ο γέροντας πέρασε όλο το 2001 στην εντατική. Μόνο στις μεγάλες γιορτές τον πήγαιναν στο μοναστήρι για μία ή δύο ημέρες. Το Πάσχα εκείνης της χρονιάς, ο αρχιμανδρίτης μεταφέρθηκε από το νοσοκομείο σε πολύ κρίσιμη κατάσταση. Ένα αυτοκίνητο έκτακτης ανάγκης βρισκόταν σε υπηρεσία κοντά στο ναό. Ο γέροντας χειροτέρευε όλο και περισσότερο - εκοιμήθη. Οι γιατροί που βρίσκονταν κοντά του επέμεναν να επιστρέψει αμέσως στο νοσοκομείο. Δεκαπέντε λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα ο πάτερ Ζωσιμάς ντύθηκε και πήγε να λειτουργήσει της Πασχαλινής Λειτουργίας.

 

Λίγο πριν πεθάνει, ο αρχιμανδρίτης είπε: "Όταν πεθάνω, θα το ξέρετε", είπε ο γέροντας στους αδελφούς, "το ρολόι στο τραπέζι της προσευχής μου στην Αγία Τράπεζα θα σταματήσει. Στις 11.45 μ.μ. η καρδιά του μεγάλου ασκητή σταμάτησε. Στις δώδεκα παρά τέταρτο το ρολόι στο τραπέζι της Αγίας Τράπεζας του πατρός Ζωσιμά σταμάτησε. "Έτσι τελείωσε ο χρόνος της επίγειας προσευχής του, και έτσι άρχισε η αντίστροφη μέτρηση της προσευχητικής μεσιτείας του στην ευλογημένη αιωνιότητα".

 

Ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος γνώρισε τον πατέρα Ζωσιμά στο κρεβάτι του νοσοκομείου, δήλωσε τα εξής μετά τον θάνατο του πνευματικού του: "Ο πατήρ Ζωσιμάς είναι ένας μεγάλος δίκαιος άνθρωπος. Ένας άνθρωπος με τεράστια ψυχή, προικισμένος από τον Θεό με το μεγάλο χάρισμα της συμπόνιας. Για μένα, η γνωριμία και η επικοινωνία με τον πατέρα Ζωσιμά ήταν πάντα μεγάλη χαρά. Αυτός ο άνθρωπος είχε πολύ ισχυρή πίστη και το χάρισμα της πειθούς. Ήταν σε θέση να δώσει πατρική καθοδήγηση, σωστές συμβουλές. Βρήκα υποστήριξη και κατανόηση σε αυτόν. Με τη ζωή του, την πίστη του, την αγάπη του για τους άλλους εμφύσησε ελπίδα και αισιοδοξία στις ψυχές μας. Μας δίδαξε να μην απελπιζόμαστε, να μην φτάνουμε στα άκρα, να αγαπάμε τους ανθρώπους, την πατρίδα και την οικογένειά μας. Ο πατήρ Ζωσιμάς έλεγε συχνά: "Η οικογένεια είναι ο ναός σας. Φροντίστε την. Δίδαξε να είμαστε ανεκτικοί, γενναιόδωροι προς τους εχθρούς, φιλεύσπλαχνοι και δίκαιοι. Ο πατήρ Ζωσιμάς ήταν ένα πνευματικό σύμβολο του ορθόδοξου Ντονμπάς. Πίστευε και μας δίδαξε να πιστεύουμε στην ενότητα και την πνευματική ενότητα όλων των σλαβικών λαών, στο θρίαμβο της αλήθειας και της πίστης".

 

Να έρχεστε σε μετά και μετά το θάνατό σας, όπως σε έναν ζωντανό άνθρωπο, πείτε μου τα πάντα - και θα σας ακούσω και θα σας βοηθήσω.

 

Ο γέροντας Ζωσιμάς όχι μόνο "ήταν" αλλά παραμένει ένα πνευματικό σύμβολο του Ντονμπάς. Αφού απεβίωσε, ο πατήρ Ζωσιμάς συνεχίζει να μας δίνει πνευματική καθοδήγηση, εκπληρώνοντας τα λόγια του: "Και πρέπει να έρχεστε σε μένα μετά το θάνατό σας σαν σε ζωντανό άνθρωπο, να μου λέτε τα πάντα, και θα σας ακούσω και θα σας βοηθήσω".

 

Στην περίφημη πνευματική του διαθήκη ο γέροντας μας υπέδειξε: "Εγώ, ο αμαρτωλός αρχιμανδρίτης Ζωσιμάς, ιδρυτής δύο μοναστηριών - της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Αγίου Βασιλείου και της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Αγίου Νικολάου, αφήνω την τελευταία μου διαθήκη: και μετά το θάνατό μου να φυλάξω ιερά και αιώνια, μέχρι την τελευταία μου πνοή, όλες τις διαθήκες, τις ιερές αυτές παραδόσεις, την ιδιαιτερότητα των λειτουργιών μου, που έχουν καταγραφεί από τους αδελφούς και τις αδελφές στο μοναστηριακό καταστατικό, τηρώντας τες μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια και μη επιτρέποντας καμία παρέκκλιση. Προσκολληθείτε αυστηρά στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και στον Αγιώτατο Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας. Στην περίπτωση της απόσχισης της Ουκρανίας από τη Μόσχα, όποια και αν είναι η αυτοκεφαλία - άνομη ή "νόμιμη" - η σύνδεση με τον Μητροπολίτη Κιέβου διακόπτεται αυτόματα. Από τα υπάρχοντα μοναστήρια στη συνέχεια να σχηματίσουν τον Οίκο του Ελέους, ο οποίος θα εκτελεί τους ιερούς νόμους του ελέους - υπηρεσία στους ανθρώπους μέχρι την ταφή τους, και αυτή την εντολή τα μοναστήρια πρέπει να εκτελούν για πάντα. Δεν πρέπει να αναγνωρίσετε απειλές ή κατάρες, καθώς δεν είναι κανονικές και άνομες.

 

Σταθείτε σταθεροί υπέρ των κανόνων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σε περίπτωση απομάκρυνσης από την ενότητα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας - δεν υπάρχει επικεφαλής επίσκοπος, τα μοναστήρια μεταφέρονται σε σταυροπηγιακή διοίκηση, υπό την εποπτεία του Παναγιωτάτου Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών. Προσεύχομαι στον Θεό και ελπίζω ότι ο Παναγιώτατος Πατριάρχης δεν θα αρνηθεί και θα τους πάρει υπό το ομοφόριό του. Αν αυτό δεν είναι δυνατόν, τα μοναστήρια θα περάσουν υπό την κυριαρχία ανεξάρτητων ηγουμένων, όπως η Μονή Βαλαάμ στις αρχές του αιώνα μας, με το πρόσχημα των φωτεινών μελλοντικών χρόνων της ενότητας της Ουκρανίας και της Ρωσίας, που πιστεύω βαθιά ότι θα έρθει αναπόφευκτα, με την οποία θα πάω στην αιωνιότητα.

 

...Αναχωρώντας για την αιώνια ζωή, λέω την τελευταία λέξη σε εσάς, αδελφοί, αδελφές και σε όλους όσους προσεύχονται στο μοναστήρι μας: προσκολληθείτε στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία - σ' αυτήν είναι η σωτηρία.

Σε όλους από τον τάφο δίνω συγχώρεση, ας σας συγχωρήσει ο Θεός και ας σας ελεήσει σύμφωνα με το μεγάλο και πλούσιο έλεός Του. Όσοι ήρθατε σε μένα για πνευματική καθοδήγηση, κρατηθείτε στο ιερό μοναστήρι: οι αδελφοί και οι αδελφές θα σας βοηθήσουν και θα σας καθοδηγήσουν προς τον δρόμο της σωτηρίας...

 

Σας δίνω από τον τάφο, χωρίς ανάσα και χωρίς φωνή, την Ειρήνη, την Αγάπη και την Ευλογία του Θεού".

 

Ο Μητροπολίτης Ιλαρίωνας, στην ομιλία του για την επέτειο της κοίμησης του ευλογημένου του Αρχιμανδρίτη Ζωσιμά, είπε: "Από στόμα σε στόμα, μεταδώστε τις προσευχές, τις διδασκαλίες και τις πράξεις του - από γενιά σε γενιά, γιατί ανάμεσά μας έζησε ένας πραγματικά σπουδαίος άνθρωπος: πνευματικός, μοναχός, διδάσκαλος, φίλος, αδελφός και πατέρας...".

 

Ματβέι Σλάβκο

Μετάφραση Σάββας Λαζαρίδης

 

Pravoslavie.ru

 

5/13/2022