ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΗΣΥΧΙΑΣ. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΕΡΟΝΤΑ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΑΛΑΑΜ.

Τὰ στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς καὶ περὶ ἐσωτερικῆς ἡσυχίας

Συζήτησις μὲ τὸν Γέροντα Μιχαὴλ τοῦ Νέου Βαλαὰμ(*)

Η τελευταία συζήτησίς μου μὲ τὸν π. Μιχαὴλ [στὰ μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ ’50] ἦταν ἡ πιὸ βαθειὰ καὶ ἡ πιὸ ἐπιμορφωτική. Ὁ π. Μιχαὴλ ἦταν πάνω ἀπὸ ὀγδόντα ἐτῶν τότε, ἀλλὰ ἡ καρδιά του καὶ ὁ νοῦς του ἦταν νεανικά. Κάθησα στὸ κελλί του. Ἦταν μιὰ θερμὴ νύκτα τοῦ Αὐγούστου. Ὁ ἥλιος ἔδυε στὸ βάθος τῆς λίμνης, πίσω ἀπὸ τὸ ἀτέλειωτο δάσος. Ὑπῆρχε μεγάλη ἠρεμία.

«Πέστε μου, π. Μιχαήλ, ποιά εἶναι τὰ κύρια στάδια τῆς πνευματικῆς ζωῆς;».

«Εἶναι ὅπως σοῦ τὰ ἐξήγησε ὁ π. Ἀρκάδιος στὴν Μονὴ τῶν Σπηλαίων [τοῦ Πσκώφ]. Κανεὶς δὲν σώζεται χωρὶς ταπείνωσι. Θυμήσου, ὅτι μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς σου θὰ πίπτης σὲ

ἁμαρτίες, μεγάλες ἤ μικρές – θὰ θυμώνης, θὰ καυχᾶσαι, θὰ ψεύδεσαι, θὰ ὑπερηφανεύεσαι, θὰ προσβάλλης ἄλλους, θὰ μαζεύης [ἀγαθὰ] γιὰ τὸν ἑαυτό σου. Ἡ γνῶσις αὐτοῦ θὰ πρέπει νὰ σὲ κρατάη ταπεινό. Πῶς μπορεῖς νὰ ὑπερηφανεύεσαι, ὅταν καθημερινὰ ἁμαρτάνης καὶ πληγώνης τὸν πλησίον σου; Ὅμως γιὰ κάθε ἁμαρτία ὑπάρχει μετάνοια. Ἄν ἔχης ἁμαρτήση, μετανόησε· ἄν καὶ πάλι ἁμαρτήσης, καὶ πάλι νὰ μετανοήσης, καὶ αὐτὸ μέχρι τέλους. Κάνοντας αὐτό, ποτὲ δὲν θὰ ἀπελπισθῆς, ἀλλὰ θὰ ἀποκτήσης σταδιακὰ μία εἰρηνικὴ κατάστασι.

Ἀλλὰ γιὰ νὰ φθάσης σὲ αὐτὴ τὴν εἰρηνικὴ κατάστασι, πρέπει νὰ φυλάγης τοὺς λογισμούς σου. Αὐτοὶ μπορεῖ νὰ εἶναι καλοί, οὐδέτεροι ἤ κακοί. Τοὺς κακοὺς δὲν πρέπει νὰ τοὺς δέχεσαι ποτέ. Ἄν ἕνας τέτοιος ἔλθη, νὰ τὸν ἀποκόπτης μὲ τὴν Εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ. Ἄν ἀρχίσης νὰ τὸν ἀναλύης, θὰ σοῦ ἀποσπάση τὴν προσοχή. Θὰ σὲ καταβάλη, θὰ συμφωνήσης μαζί του, καὶ θὰ ἀρχίσης νὰ σκέπτεσαι πῶς νὰ τὸν πραγματοποιήσης, καὶ ἔτσι ἡ ἁμαρτία ἔχει ἤδη διαπραχθῆ.

»Ὑπάρχουν ἐπίσης λογισμοὶ ποὺ φαίνονται ἀθῶοι, ἀλλὰ ποὺ μποροῦν νὰ ὁδηγήσουν σὲ μεγάλους πειρασμοὺς καὶ σὲ βαρειὲς ἁμαρτίες. Μοῦ εἰπώθηκε, ὅτι σὲ ἕνα Γυναικεῖο Μοναστήρι στὴν Οὐφιμὰ ὑπῆρχε μία διορατικὴ Γερόντισσα, καὶ ὁ Πνευματικὸς πατέρας τῆς Μονῆς ἦταν ἕνας πολὺ καλὸς χῆρος Ἱερέας, περίπου ἑξῆντα ἐτῶν. Κάποτε, ἐνῶ ἐπρόκειτο νὰ κοιμηθῆ, ἐνθυμήθηκε πῶς, τριάντα χρόνια πρίν, ὅταν ζοῦσε ἡ οἰκογένειά του, συνήθιζε νὰ πηγαίνη τὰ παιδιά του στὸ κρεββάτι τους, καὶ συγκινήθηκε συναισθηματικά. Μετά, θυμήθηκε τὴν γυναίκα του καὶ πηγαίνοντας ἔτσι, ἄρχισαν οἱ σκέψεις του νὰ περιπλανιοῦνται πρὸς τὰ ἐκεῖ ποὺ δὲν θὰ ἔπρεπε. Πέρασε ὅλη τὴν νύκτα μὲ προσευχὲς καὶ μετάνοιες, διότι ἐπρόκειτο γιὰ μεγάλο πειρασμό.

 Τὸ πρωὶ ἡ Γερόντισσα τὸν κάλεσε καὶ τοῦ εἶπε: “Τί σᾶς συνέβη, πάτερ; Οἱ πονηρὲς δυνάμεις σᾶς περικύκλωναν σὰν μῦγες”. Ὁ πατέρας παραδέχθηκε σύννους τὴν ἁμαρτία του. Ἔτσι, οἱ λογισμοί μας μποροῦν νὰ μᾶς παρασύρουν, ἀκόμη κι ἄν φαίνονται καλοὶ ἀρχικά. Οἱ ψυχίατροι μᾶς μιλοῦν γιὰ ψυχανάλυσι καὶ ἄλλα πράγματα, ἀλλὰ ποιὸς ἀπὸ μᾶς μπορεῖ νὰ πῆ ποῦ τὸ καλὸ καὶ τὸ κακὸ βρίσκεται σὲ αὐτό;

Γιὰ τὸν λόγο τοῦτο, εἶναι καλύτερο νὰ ἐπικαλούμαστε τὸν Θεὸ χωρὶς διακοπή: “Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ,  ἐλέησόν με τὸν ἁμαρτωλόν”.

 Γράφεται στὶς Ἐπιστολὲς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου:

Αὐτὸς ποὺ ὁμολογεῖ τὸν Χριστὸ ὡς Υἱὸ τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἐπικαλεῖται ἀδιαλείπτως, θὰ σωθῆ. Ἐσύ, ἀγαπητὲ Σέργιε, ἐργάζου ὅσο μπορεῖς στὴν Προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ καὶ σταδιακὰ θὰ γίνης εἰρηνικός. Ἕνα σημεῖο αὐτοῦ, θὰ εἶναι μία βαθειὰ

εἰρήνη ἐντὸς τῆς ψυχῆς καὶ ἀδιατάρακτη ἠρεμία».

«Καὶ τί γίνεται μετά, π. Μιχαήλ;», ἐρώτησα τὸν Στάρετς.

«Αὐτὸ εἶναι ποὺ γίνεται· ὑπάρχουν δύο εἰδῶν ἡσυχίες: ἡ πρώτη εἶναι νὰ συγκρατῆς τὴν γλῶσσα σου. Αὐτὴ ἡ μορφὴ δὲν εἶναι κακή, διότι σὲ αὐτὴν τουλάχιστον δὲν πειράζεις οὔτε ἐνοχλεῖς ἄλλους. Ὅμως αὐτὸ δὲν εἶναι ἀρκετό. Οἱ Πατέρες τῆς ἐρήμου λέγουν ὅτι ὁ Ἀσκητής, καθήμενος στὸ σπήλαιό του, μοιάζει μὲ μία ἀσπίδα στὴν φωλιά της, γεμάτη μὲ δηλητήριο, ὥστε σὲ περίπτωσι ποὺ θυμηθεῖ ἄσχημα πράγματα ποὺ ἔγιναν ἐναντίον του στὸ παρελθόν, νὰ ἀναβράζη ἀπὸ τὸν θυμό του.

Ἡ δεύτερη μορφὴ ἡσυχίας εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ ἡσυχία. Οἱ ἴδιοι Πατέρες ὁμιλοῦν γι’ αὐτὴν κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο: ὑπάρχουν Γέροντες ποὺ ὁμιλοῦν ἀπὸ τὸ πρωὶ μέχρι τὸ βράδυ, παραμένοντες ἐν τούτοις σιωπηλοί. Διότι δὲν λέγουν τίποτε τὸ ὁποῖο νὰ μὴν εἶναι ὠφέλιμο γιὰ τοὺς ἄλλους καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό τους. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ ἡσυχία. Προσπάθησε νὰ τὴν ἀποκτήσης, ἀγαπητὲ Σέργιε. Καὶ ὅταν τὴν ἀποκτήσης, καὶ σταματήσης νὰ κρίνης ἄλλους, τότε σήκω καὶ εὐχαρίστησε τὸν Κύριο, ὁ Ὁποῖος σὲ ἀξίωσε ἑνὸς τόσο μεγάλου ἐλέους.

Τότε δὲν θὰ εἶσαι μακρυὰ ἀπὸ τὴν καθαρότητα τῆς καρδίας, καὶ γνωρίζεις ὅτι μόνον οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ μποροῦν νὰ δοῦν τὸν Θεό. Ἄλλοι, ἐν τούτοις, ἔχουν διαφορετικὴ ὁδὸ νὰ ταξιδεύσουν –τὴν ὁδὸ τῶν χαριτοβρύτων δακρύων. Αὐτὰ τὰ δάκρυα δὲν εἶναι ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ἔχει ὁ κάθε ἕνας, ὅταν π.χ. χάνει κάποιον συγγενῆ, ἤ ὅταν διαβάζη ἕνα βιβλίο, ἀκούη μιὰ ἱστορία κλπ. Τὰ χαριτόβρυτα δάκρυα ρέουν μὲ ὁρμή. Συνεχίζουν ἐπὶ δύοτρίαχρόνια χωρὶς διακοπή.

Αὐτὰ τὰ δάκρυα κατατρώγουν σὰν τὴν φωτιὰ ὅλη τὴν ἀκαθαρσία στὴν ψυχή. Καὶ τότε ἡ ψυχὴ γίνεται εἰρηνικὴ καὶ θεωρεῖ τὸν Θεόν».

«Τί σημαίνει αὐτό, π. Μιχαήλ, τὸ θεωρεῖ τὸν Θεόν; Πρόκειται γιὰ μεταφορά;».

Ὁ π. Μιχαὴλ μὲ κοίταξε ἐξεταστικὰ καὶ ἀναλογίσθηκε τὸ ἐρώτημά μου.

«Βεβαίως, Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε· ὁ μονογενὴς υἱὸς ὁ ὤν εἰς τὸν κόλπον τοῦ πατρός, ἐκεῖνος ἐξηγήσατο (Ἰω. 1:18). Ἔχει ἐπίσης εἰπωθῆ: Τὰ Χερουβὶμ καὶ τὰ Σεραφίμ, τὰ ὁποῖα παρίστανται ἐνώπιον Αὐτοῦ, καλύ πτουσι τὰ πρόσωπα ἑαυτῶν. Ὄχι μόνον δὲν μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν Θεό, δηλαδὴ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ οὔτε νὰ τὸν κατανοήσουμε. Ὅμως εἴμαστε ἱκανοὶ νὰ δοῦμε τὴν δόξα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἄμορφο καὶ ἀπερίγραπτο Φῶς τοῦ Θαβώρ, τὸ ὁποῖο εἶδαν οἱ τρεῖς ἐκλεκτοὶ Ἀπόστολοι στὸ ὄρος. Αὐτὸ εἶναι τὸ Φῶς ποὺ εἶδε ὁ Μοτοβίλωφ ὅταν μιλοῦσε μὲ τὸν Ἅγιο Σεραφείμ. Αὐτὴ εἶναι ἡ κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἡ ἐρχομένη ἐν δυνάμει.

Κάτι τέτοιο εἶδε καὶ ὁ Ἅγιος Ἱεράρχης Τύχων τοῦ Ζαντὸνσκ πρὶν νὰ γίνη Ἐπίσκοπος. Σὰν νέος, ὁ μελλοντικὸς Ἡγούμενος Ἀντώνιος Πουτίλωφ τοῦ Μικροῦ Γιαροσλὰβ ἀξιώθηκε νὰ δῆ  αὐτό. Καὶ οὔτε ποὺ θὰ μιλήσω γιὰ τὰ θεῖα Ὁράματα τοῦ Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου. Πάρα πολὺ λίγοι ἀξιώνονται νὰ δοῦν αὐτὴ τὴν θεωρία».

«Πέστε μου, Πατερούλη, ὑπάρχουν καὶ τώρα Ἀσκητὲς ποὺ ζοῦν, οἱ ὁποῖοι νὰ ἔχουν δῆ αὐτὸ τὸ Φῶς;».

«Γιατί ὄχι; Πρέπει νὰ ὑποθέσουμε ὅτι τέτοιοι ἀγωνιστὲς ὑπάρχουν. Ὅμως γιατί ἐρωτᾶς γι’ αὐτό; Ἀφοῦ πιστεύεις ὅτι τὸ Φῶς αὐτὸ ἐμφανίζεται, γιατί πρέπει νὰ γνωρίζης περισσότερα; Μακάριοι εἶναι αὐτοὶ ποὺ δὲν εἶδαν, ἀλλὰ πίστευσαν. Ὁ Μοτοβίλωφ ἐπιτράπηκε νὰ δῆ αὐτὸ τὸ Φῶς σὰν ἀπόδειξι».

«Τί σημαίνει αὐτό, π. Μιχαήλ;».

«Στὸν Βίο τοῦ Σιβηριανοῦ Στάρετς Δανιὴλ τῆς Αἰγκίνα, τὸν ὁποῖον ὁ Ἅγιος Σεραφεὶμ εὐλαβεῖτο ἰδιαιτέρως, ἔχει καταγραφῆ τὸ ἀκόλουθο συμβάν: Μία πλούσια Σιβηριανὴ γυναίκα, πνευματικὴ θυγατέρα τοῦ Στάρετς Δανιήλ, ἀποφάσισε νὰ εἰσέλθη σὲ Γυναικεία Μονή. Ἐπισκέφθηκε διάφορες Μοναχικὲς Κοινότητες Γυναικῶν στὴν Ρωσία καὶ τὴν Σιβηρία, ἀλλὰ δὲν ἀποφάσιζε ποιὰ νὰ διαλέξη. Πῆγε στὸν π. Δανιὴλ καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τὴν κατευθύνη στὴν κατάλληλη. Αὐτὸς τῆς ἀπάντησε: “Ἄν σοῦ πῶ σὲ ποιὰ Μονὴ νὰ ὑπάγης, καὶ σὺ δὲν θὰ εἶσαι ἐκεῖ εὐχαριστημένη, θὰ λέγης ἀργότερα: δὲν θὰ ἐρχόμουν ποτὲ σὲ αὐτὴ τὴν Μονή, ἄν δὲν ἦταν ἀπὸ ὑπακοὴ στὸν Πνευματικό. Θὰ εἶσαι λοιπὸν θυμωμένη μαζί μου καὶ ἀνικανοποίητη μὲ τὸν ἑαυτό σου. Συνέχισε νὰ ἐρευνᾶς, καὶ ὅταν βρῆς τὴν κατάλληλη Μονή, ἡ καρδιά σου θὰ γεμίση μὲ χαρά, καὶ αὐτὸ θὰ εἶναι ἡ ἀπόδειξί σου”.

 Ἔτσι καὶ ἔγινε, ὥστε ἡ Σιβηριανὴ γυναίκα εἰσῆλθε σὲ μία Γυναικεία Μονὴ στὸ Ἰρκούτσκ. Ἡ καρδιά της γέμισε μὲ χαρά, καὶ πα­ ρέμεινε ἐκεῖ, ὅπου ἀργότερα ἔγινε ἡ Ἡγουμένη Σουσάννα.

»Ἡ ἀποστολή σου, ἀγαπητὲ Σέργιε, εἶναι ἡ ἴδια μὲ αὐτὴν ποὺ εἶπε ὁ Ἅγιος Σεραφεὶμ στὸν π. Τίμωνα, τὸν Ἡγούμενο τοῦ Ναντέεβσκ: “Σπέρνε τὴν καλὴ σπορὰ ὅποιο κι ἄν εἶναι τὸ ἔδαφος: στὸν δρόμο, στὰ ἀγκάθια, στὰ πετρώδη μέρη καὶ στὴν ἀγαθὴ γῆ. Κάποιοι σπόροι θὰ βλαστήσουν καὶ θὰ ἀποφέρουν καρπό, ἀκόμη καὶ ἑκατονταπλάσιο”. Ὁ κάθε ἕνας πρέπει νὰ προσπαθῆ νὰ ἀποκτήση τὴν ἡσυχία τοῦ πνεύματος, διότι κανένα καλὸ δὲν μπορεῖ νὰ προέλθη ἀπὸ μία ταραγμένη ψυχή. Ὅταν τελικὰ κατασταλάξης καὶ γίνης σοφός, θὰ ἔχης ἐπιτελέση πολλά. Σοῦ μίλησα γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ ἡσυχία –αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἀναχώρησις καὶ ὁ ἀληθινὸς ἀσκητισμός. Ἡ Προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ, ἡ ὁποία δὲν παύει νὰ αἰνῆ τὸν Θεὸν ἐντὸς τῆς καρδιᾶς, ὅπου

ὑπάρχει ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, κατανοημένη σωστά, θὰ σὲ βοηθήση σὲ ὅλα».

(*) Μετάφρασις ἀπὸ τὸ ἀγγλικὸ πρωτότυπο: Upon the Heights of the Spirit – Doers of the Jesus Prayer

in Monasteries and in the Word (Private Memoirs and Encounters) by Sergei Bolshakoff, Περιοδ.

“Orthodox Life”, No 6 / 1989, p. 34-37. Ὁ ἀναφερόμενος ἐδῶ Γέροντας π. Μιχαὴλ ἦταν γνωστὸς ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς ἀσκητικοὺς ἀγῶνες του, καὶ γιὰ τὴν σθεναρὴ ἀντίστασί του ἔναντι τῶν ἀθεϊστῶν στὴν Ρωσία, ὅπως ἐπίσης καὶ γιὰ τὴν προσήλωσί του στὴν Ἡμερολογιακὴ Παράδοσι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καθὼς καὶ γιὰ τοὺς Ὁμολογιακοὺς ἀγῶνες του κατὰ τῶν Καινοτόμων Μεταρρυθμιστῶν στὴν Φινλανδία