Έναν αιώνα μετά την κοίμηση του αγίου Νεκταρίου τα
πράγματα έχουν αλλάξει στον τομέα της κοινωνικής ηθικής ριζικά. Οι έλληνες, ενώ
θεωρητικά δέχονται ότι ακόμη πιστεύουν στον Θεό, ωστόσο απέχουν από την
εκκλησιαστική ζωή, ενώ και η προσωπική τους ηθική ζωή διαρκώς αλλάζει. Η
πολιτεία, και οι διανοούμενοι, βρήκαν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν μια
νοοτροπία αντιθρησκευτική και πολλοί από τους νόμους που ψηφίζονται είναι σαφώς
αντιχριστιανικοί. Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι αν η αποχριστιανοποίηση των
Ελλήνων προηγήθηκε των αντιχριστιανικών νόμων ή οι τελευταίοι, και οι
εμπνευστές τους, καλλιέργησαν τη θρησκευτική αδιαφορία ή και εχθρότητα μέσω της
παιδείας και των ΜΜΕ… Ο άγιος Νεκτάριος λ.χ. δεν θα μπορούσε όχι μόνο να
διαβάσει αλλά ούτε να φανταστεί δημοσιεύματα σε μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα
όπως αυτό ενός έλληνα λογοτέχνη: «Υπάρχουν ομοφυλόφιλοι άνδρες και γυναίκες που
απολαμβάνουν και τιμούν τη θαλπωρή των μακρόπνοων σχέσεων. Που ολοκληρώνονται
δίπλα στο ταίρι τους. Που μπορούν να γίνουν εξαιρετικοί γονείς… Χρέος του νόμου
είναι να προσφέρει στον κάθε πολίτη τις προϋποθέσεις για να ανθήσει, για να
ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα, διαφυλάσσοντας παράλληλα την κοινωνική ειρήνη…
Αλίμονο εάν ο νομοθέτης στέκεται εμπόδιο στο σμίξιμο των ανθρώπων, στον έρωτα,
στη χαρά της οικογένειας όπως την αντιλαμβάνεται ο καθείς!» (Χρ. Χωμενίδης, Τα Νέα, 12/5/18)
O άγιος Νεκτάριος εκοιμήθη το 1920. Δεν έζησε σε πολύ
περασμένους αιώνες και ασφαλώς είχε μια ιδέα για αυτό που ονομάζουμε μοντέρνα
ζωή. Ο νεοελληνικός Διαφωτισμός ήταν ήδη παρών από τα μέσα του 18ου αιώνα αλλά
δεν είχε επηρεάσει τόσο την ελληνική κοινωνία. Ο διαφωτισμός στην Ελλάδα εκείνης
της εποχής είχε καθαρά αποτύχει, εξαιτίας της αντίδρασης που όρθωσε η ορθόδοξη
εκκλησία. Βέβαια ο άγιος έζησε στην Ελλάδα κυρίως και όχι στη Γαλλία όπου αυτό
που ονομάζουμε μοντέρνα ζωή είχε ήδη προχωρήσει πολύ αν και δεν είχαν συμβεί
ακόμη τα γεγονότα του Μάη του ΄68. Οι απόψεις του λοιπόν για την ηθική ζωή ήταν
παραδοσιακές, αυτές ακόμη κυριαρχούσαν στην Ελλάδα τότε, και δεν υπήρχε ανάγκη
να ασχοληθεί διεξοδικά με την αμφισβήτηση αυτών των αρχών. Όπου ξεφύτρωναν
τάσεις που έρχονταν σε αντίθεση με τη χριστιανική ηθική (που ήταν και ηθική της
κοινωνίας), αυτές ήταν απλώς κάτι αμαρτωλό και η λύση ήταν η εξομολόγηση και τα
στάδια της συγχώρησης. Η κοινωνία, λοιπόν, στο σύνολό της ακολουθούσε τη
χριστιανική ηθική. Η δε πολιτεία δεν μπορούσε παρά να συμβαδίζει με αυτή την
ηθική και οι νόμοι του κράτους παρομοίως τη στήριζαν.
Ας δούμε πώς έβλεπε ο άγιος τη σχέση εκκλησίας και
πολιτείας στην εποχή του. Διαβάζουμε στα μαθήματα Ποιμαντικής: «Η εκκλησία
είναι ανεξάρτητη από την πολιτεία. Αυτό διότι είναι καθαρά θρησκευτικό
καθίδρυμα και το πολίτευμά του είναι καθαρά πνευματικό… Η εκκλησία, ως βασιλεία
Θεού, δεν έχει τίποτα κοινό με τα έργα της βασιλείας του κόσμου… Η πνευματική
εξουσία της εκκλησίας δεν παρεμβαίνει καθόλου στις ενέργειες της πολιτικής
εξουσίας. Δεν αντίκειται και δεν φέρνει αντιρρήσεις προς την πολιτεία και την
πλήρη εξάσκηση της εξουσίας της τελευταίας. Άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν και
φύσει αδύνατο. Διότι η μεν εξουσία της εκκλησίας εκτείνεται μόνο στο πνευματικό
πεδίο της ζωής του ανθρώπου, η δε εξουσία της πολιτείας αφορά όλη τη ζωή των
πολιτών. Η μεν εκκλησία διακυβερνά τον χριστιανό άνθρωπο, η δε πολιτεία τον
πολίτη άνθρωπο».
Ο άγιος Νεκτάριος μιλάει για μια σαφή διάκριση των
ρόλων εκκλησίας και πολιτείας. Άραγε τι θα έλεγε αν ζούσε σήμερα, σχετικά με
τους νόμους που είναι το δίχως άλλο αντιχριστιανικοί (λ.χ. άμβλωση, γάμος
ομόφυλων ζευγαριών, αναδοχή παιδιών εκ μέρους ομόφυλων ζευγαριών κλπ);
Δεν θέλουμε να απαντήσουμε εκ μέρους του αγίου.
Ωστόσο, πιστεύουμε ότι δεν περνούσε από το μυαλό του μια τέτοια αντιχριστιανική
νομοθεσία. Αν το είχε υπόψη του, προφανώς θα αντιδρούσε. Λέει λ.χ. για τη
συνεργασία εκκλησίας και πολιτείας: «Επειδή όμως ο πολίτης και ο χριστιανός
είναι ένας και ο αυτός άνθρωπος, οι ενέργειες της πολιτείας και της εκκλησίας
απλώς συναντιούνται στο υποκείμενο των ενεργειών και των δύο. Έτσι κι αλλιώς οι
ενέργειες αυτές δεν θα μπορούσαν να είναι και διαφορετικές ή και εχθρικές,
διότι και η εκκλησία και η πολιτεία επιδιώκουν την ηθική διάπλαση του
υποκειμένου στο οποίο απευθύνονται. Η εκκλησία δεν μπορεί από τη φύση της να συγκρουστεί
με την πολιτεία, εφόσον οι νόμοι της πολιτείας είναι θεμελιωμένοι στον έμφυτο
ηθικό και φυσικό νόμο και είναι νόμοι ηθικοί, που συμφωνούν προς τον ηθικό νόμο
και τις ηθικές αρχές της εκκλησίας. Οι νόμοι της εκκλησίας μόνο τότε
αντίκεινται προς τους νόμους της πολιτείας, όταν οι τελευταίοι δεν στηρίζονται
στον έμφυτο ηθικό και τον αντίστοιχο φυσικό νόμο, αλλά θεσμοθετήθηκαν
αυθαίρετα. Τέτοιοι όμως νόμοι αντιτίθενται όχι μόνο προς τους νόμους της
εκκλησίας αλλά και ως προς τους καθαρά ανθρώπινους νόμους, γι’ αυτό και
αποκρούονται και από τους ίδιους τους πολίτες… Η εκκλησία, αφού έχει τέκνα της
τους πολίτες, έχει κοινά συμφέροντα με την πολιτεία… Ο κοινά επιδιωκόμενος
σκοπός απαιτεί αμοιβαία υποστήριξη και ενίσχυση… Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η
εκκλησία αναλαμβάνει να αναδείξει ευσεβείς και ηθικούς πολίτες, και η πολιτεία
αναλαμβάνει να υποστηρίξει το έργο της εκκλησίας».
Ο άγιος Νεκτάριος βέβαια δεν ήταν φανατικός.
Αντίθετα καταδίκαζε το φανατισμό από όπου κι αν προερχόταν. Προφανώς και από
τους χριστιανούς. Άλλωστε όταν μιλούσε εναντίον τού μη κατ’ επίγνωσιν ζήλου,
δηλαδή του φανατισμού, σε χριστιανούς απευθυνόταν. Φανατικός δεν είναι όποιος
διατυπώνει, ακόμα και με αυστηρότητα, τη διαφωνία του για ένα ζήτημα, αλλά
αυτός που μισεί αυτόν με τον οποίο διαφωνεί και προσπαθεί να τον φιμώσει με
κάθε τρόπο. Ο άγιος λοιπόν δεν θα δίσταζε να πει την άποψή του, να την πει
δημόσια και με λόγο αυστηρό και κάθετο, και προφανώς θα ήταν αντίθετος με τους
σημερινούς νόμους, αλλά δεν θα μισούσε τους αντιπάλους του. Ο άγιος δεν θα ήταν
καθόλου αδιάφορος απέναντι στην κοινωνία ακόμα και τη μεταχριστιανική. Θα
προσπαθούσε να επηρεάσει θετικά τους ανθρώπους και τους πολιτικούς άρχοντες, οι
οποίοι θα ήταν ασφαλώς αντίπαλοί του αλλά όχι αντικείμενα μίσους. Ο άγιος
Νεκτάριος ως γνωστόν είχε εχθρούς αλλά δεν εχθρευόταν κανέναν. Αν η κοινωνία ήθελε
να απομακρυνθεί από τον Θεό, δεν θα μπορούσε να εξαναγκαστεί με νόμο να επιστρέψει
σ' αυτόν. Στην Ορθοδοξία δεν καίμε ανθρώπους για να αλλάξουν την πίστη τους,
αλλά αντίθετα οι μάρτυρες ανέβαιναν στην πυρά για την πίστη τους. Η διαφορά είναι
τεράστια. Και ασφαλώς ο άγιος δεν θα απελπιζόταν. Ήξερε ότι στην ειδωλολατρική
ρωμαϊκή αυτοκρατορία κανένας νόμος δεν ήταν χριστιανικός. Κι όμως οι χριστιανοί
μεταμόρφωσαν την αυτοκρατορία με το ήθος τους και τη μαρτυρία τους.
Παρόμοια στάση είδαμε πρόσφατα (14/5/18) και στην
ανακοίνωση της Ιεράς Κοινότητος του Αγίου Όρους για την αναδοχή τέκνων από
ομόφυλα ζευγάρια. Αφού διατυπώνεται καθαρά η διαφωνία των αγιορειτών, η
ανακοίνωση καταλήγει: «Απευθυνόμενοι πλέον
εις τον Ορθόδοξον πιστόν λαόν, παρακαλούμεν θερμώς να μείνωμεν στερροί εις τας
Ορθοδόξους Παραδόσεις μας. Ο ιερός θεσμός της οικογενείας, όπως τον βιώνομεν
κοντά εις τον Χριστόν και την Εκκλησίαν, δεν είναι «αναχρονισμός» και
«συντήρησις», αλλά πρόοδος και ελπίδα. Τηρούντες τας Παραδόσεις μας, ουσιαστικώς
μένουν ανενεργά και άκυρα όλα τα άνομα νομοθετήματα». Ο
κόσμος μπορεί, παρά τις νουθεσίες της εκκλησίας, να πορεύεται όπως επιθυμεί. Οι
χριστιανοί ωστόσο καλούνται το δίχως άλλο να παραμένουν πιστοί στην ηθική της
Εκκλησίας. Κι έτσι να γίνουν παράδειγμα προς τον κόσμο.
Και κάτι ακόμα. Αν ο άγιος έλεγε την άποψή του
δημόσια, πιθανότατα ν’ αντιμετωπιζόταν σήμερα ως αντίθετος στα ατομικά
δικαιώματα - συνήθως όλοι είναι ανεκτοί σήμερα εκτός από τους παραδοσιακούς
χριστιανούς… Όλα είναι ανεκτά και η ανεκτικότητα έχει γίνει η υπέρτατη ηθική
αξία. Η ανεκτικότητα από μόνη της είναι αξία, ανεξαρτήτως του τι ανέχεται
κανείς. Υπάρχουν τόσες διαφορές στην ηθική ζωή σήμερα, και όλες σχεδόν είναι
ανεκτές που στο τέλος όλες οι επιλογές καταντούν αδιάφορες. Αν όλα είναι
ανεκτά, αν όλα είναι νόμιμα, τότε αλήθεια δεν υπάρχει πουθενά και επομένως άσε
τον κόσμο να πορεύεται όπως θέλει… Το κράτος, ανεχόμενο τις ηθικές αξίες του
καθενός και νομιμοποιώντας τες, ενδιαφέρεται, λέει, για την ειρηνική συνύπαρξη
και την ήρεμη ζωή των κυβερνωμένων. Αν στο τέλος δεν υπάρχει καμιά ηθική αρχή,
αν οδηγηθούμε σε μια τυφλότητα απέναντι στις ηθικές αρχές, πώς θα διατηρηθεί η
ειρήνη;
Εν πάση περιπτώσει, ο άγιος μιλούσε διαρκώς για
θέματα ηθικής, της τήρησης δηλαδή των εντολών του Θεού, και γι’ αυτό δεν θα
έπαυε να λέει τη γνώμη του καθότι η χριστιανική ηθική απευθύνεται σε κάθε
άνθρωπο, δεν μπορεί όμως να επιβληθεί αναγκαστικά στον κόσμο. Ο άγιος δεν θα
πρόσταζε να πιστέψουν οι άνθρωποι, αλλά θα έπειθε. Δεν θα χρησιμοποιούσε
απειλές και διατάγματα αλλά την πειθώ που προέρχεται από το παράδειγμα κυρίως
και κατόπιν το λόγο. Θα καταδίκαζε τις απόψεις του μη χριστιανού και όχι τον
ίδιο, δεν θα απαρνούνταν τη δική του Αλήθεια, δεν θα αδιαφορούσε για την
Αλήθεια. Έτσι τον μάθαμε τον άγιο Νεκτάριο, έναν άνθρωπο ακέραιας ευαγγελικής ηθικής
που καθοδηγούσε με το ήθος του και όχι με καταναγκασμό. Γι’ αυτό και η εκκλησία
τον ανέδειξε ως μεγάλο άγιο των ημερών μας.
Όσο για τη μεταχριστιανική κοινωνία που αποβάλλει τη
χριστιανική ηθική και την αντικαθιστά με την ηθική των αθέων; Αν οι πολιτικοί
μας δεν ακούνε σήμερα την εκκλησία και τον άγιο Νεκτάριο ας ακούσουν έστω έναν
ιδεολογικό συγγενή τους, διαφωτιστή, τον Βολταίρο: «Ο αθεϊσμός είναι ολέθριος
για όσους διοικούν»…
___________
Σοφία
Χατζή
δημοσιεύθηκε
στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ
ΑΛΗΘΕΙΑ, 04.07.2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου