Φάρος της μακεδονικής παράδοσης το Λύκειο Ελληνίδων Φλώρινας

Φάρος της μακεδονικής παράδοσης το Λύκειο Ελληνίδων Φλώρινας

____

Η πρόεδρος του ΛΕΦ Χριστίνα Γκόλνα για το πλούσιο έργο του ιστορικού συλλόγου της περιοχής, τις αυθεντικές φορεσιές και τη χορευτική ομάδα που έχει λάβει πολλές τιμητικές διακρίσεις

Ήδη από την εποχή της ίδρυσης του Λυκείου των Ελληνίδων, το 1911, η χαρισματική Καλλιρρόη Παρέν, ιδρυτικό μέλος, αλλά και η πρώτη Ελληνίδα δημοσιογράφος επεσήμανε ότι «η μόδα και το πάθος αντιγραφής των ξένων και η μανία της μιμήσεως, έτειναν ημέρα με την ημέρα να καταστρέψουν και να εξαφανίσουν ό,τι δεν κατέστρεψαν οι τόσοι αιώνες άγριων κατακτητών». Το πρώτο μέλημα της Παρέν ήταν η διαφύλαξη της Ελληνικότητας των πραγμάτων και μέρος αυτής αποτελούσε η διάδοση των αυθεντικών τοπικών φορεσιών. Η παραδοσιακή φορεσιά επιβάλλεται να διασωθεί, να καταγραφεί ιστορικά και να μεταδοθεί η τέχνη κατασκευής της στις νεότερες γενιές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη συνεργασία αρμοδίων φορέων και πολιτείας. Διότι οι παραδόσεις, πέρα από την ψυχαγωγική διάσταση, έχουν παιδαγωγική και πολιτιστική αξία. Αποτελούν τη βάση για τη γενική μόρφωση και παιδεία. Ένας φορέας από τους πλέον αρμόδιους να μιλήσουμε για την αυθεντική διάσταση της παράδοσης είναι το Λύκειο Ελληνίδων. Συναντηθήκαμε με την πρόεδρο του Λυκείου Ελληνίδων Φλώρινας κα Χριστίνα Γκόλνα και όσα ειπώθηκαν δεν ήταν ασήμαντες πληροφορίες, αλλά ζωντανές ιστορίες ομορφιάς από ένα παρελθόν “φάρο” που το φως του δεν σταματά να περιφέρεται στις μέρες του παρόντος.

Η Χριστίνα Γκόλνα, Προέδρος του Λυκείου των Ελληνίδων Φλώρινας που γεννήθηκε, κατοικεί και εργάζεται μόνιμα στη Φλώρινα, μίλησε στην Ορθόδοξη Αλήθεια για το δικό της ξεκίνημα, αλλά και την εποχή δημιουργίας του ΛΕΦ στο μακρινό 1952.

Το μνημείο

Νομικός με Βαλκανικές σπουδές και μεταπτυχιακό στις «Πολιτικές, Πολιτισμικές και Κοινωνικές δομές των χωρών της Βαλκανικής χερσονήσου». Τέλος είναι αριστούχος απόφοιτη του τμήματος Εικαστικών & Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με κατεύθυνση τη Γλυπτική και με συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις. Φιλοτέχνησε για το Δήμο Πρεσπών Φλώρινας το ανάγλυφο μνημείο προς τιμήν του Μακεδονομάχου Καπετάν Κώττα στην Κοινότητα Κώττας και την προτομή του σκηνοθέτη Θόδωρου Αγγελόπουλου, το οποίο κοσμεί το Πολιτιστικό Κέντρο της πόλης για την Περιφερειακή Ενότητα. Σήμερα είναι εκπαιδευτικός της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (1ο Γενικό Λύκειο Φλώρινας), είναι έγγαμη και πολύτεκνη μητέρα τεσσάρων παιδιών, μέλος του Συλλόγου Πολυτέκνων Φλώρινας. Από τα μαθητικά της χρόνια είναι μέλος του Λυκείου των Ελληνίδων Φλώρινας. Το 2017 εκλέχθηκε Πρόεδρος Φλώρινας.

Στην παράκλησή μας να μας διαφωτίσει ως προς τη σημαντικότητα της αυθεντικής παραδοσιακής ενδυμασίας, η κα Γκόλνα θα μας απαντήσει διεξοδικά:

«Είναι η ενδυμασία που αποτελείται από ενδύματα που κατασκευάστηκαν για να φορεθούν, που λειτούργησαν ή προορίζονταν να λειτουργήσουν ως ενδύματα των μελών μιας κοινότητας στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου ενδυματολογικού συστήματος, του ενδυματολογικού συστήματος που επικρατούσε σε αυτήν την κοινότητα. Δεν μπορούμε να μιλούμε για αυθεντικές φορεσιές, ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες που κατασκευάστηκαν αυτές από παραδοσιακούς ραφτάδες, από παραδοσιακούς τεχνίτες για κάποιο χορευτικό συγκρότημα, για τις ανάγκες μιας επίδειξης ή για τις ανάγκες μιας παράστασης.

Σύμφωνα με τους μελετητές της παραδοσιακής γυναικείας φορεσιάς, αυτή χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες. Την Καθημερινή, τη Γιορτινή και τη Νυφική φορεσιά. Η κατασκευή της φορεσιάς προσδιορίζεται από δύο παράγοντες: Την ηλικία του ανθρώπου (νύφη, νιόπαντρη, παντρεμένη χρόνια, ηλικιωμένη - για τις γυναίκες και αντίστοιχα για τους άντρες) και από την κοινωνική τάξη. Τα στοιχεία αυτά καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο έραβαν και κεντούσαν κάθε κομμάτι φορεσιάς.

Η μορφή της φορεσιάς είναι αυτό που θα λέγαμε απλά, ο καθρέπτης του ανθρώπου που τη φοράει. Έτσι οι γυναικείες φορεσιές χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες, όπως τις συναντούμε και στην περιοχή της Φλώρινας. Στις φορεσιές με το σιγκούνι: Είναι οι φορεσιές στις οποίες το ολόμαλλο άσπρο σιγκούνι είναι κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά και χωρίς μανίκια. Φοριόταν πάνω από το χοντρό βαμβακερό, χωρίς μανίκια πουκάμισο με το γεωμετρικό, συνήθως, διάκοσμο και το μικρό μπούστο, τον τζάκο, που συγκρατούσε τα ολοκέντητα μανίκια της φορεσιάς. Στις φορεσιές με το καβάδι. Στις φορεσιές αυτές το βαμβακερό καβάδι ή το αντερί ή ο σαγιάς ή ο καπλαμάς είναι και αυτό κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά. Έχει όμως μανίκια, άλλοτε μακριά ως τον αγκώνα και άλλοτε ως τον καρπό του χεριού. Φοριόταν πάνω από το μακρυμάνικο, συνήθως βαμβακερό ή μεταξωτό πουκάμισο με το πλούσιο σε χρώματα και σχηματοποιημένα θέματα κεντητό διάκοσμο. Στις φορεσιές με το φουστάνι. Το βαμβακερό ή μεταξωτό ίσως και μάλλινο εξωτερικό φόρεμα σχηματίζεται από το χωρίς μανίκια πανωκόρμι με το άνοιγμα στο στήθος και την πλατιά ή πολύπτυχη φούστα. Φοριόταν πάνω από μακρυμάνικα βαμβακερά ή μεταξωτά πουκάμισα.»

Σχολή αναλφάβητων

Το Λύκειο των Ελληνίδων Παράρτημα Φλώρινας, λειτουργεί από το 1952 στο νομό και είναι το μοναδικό σε επίπεδο Δυτικής Μακεδονίας. Η πρόεδρός του μας περιέγραψε τα σημαντικότερα μέρη της ιστορίας του Λυκείου Ελληνίδων στον τόπο:

«Είναι από τους ιστορικότερους συλλόγους της περιοχής, με ενεργή παρουσία στα πολιτιστικά δρώμενα, προσφέροντας αδιάλειπτα πλούσιο έργο στην πολιτιστική και εκπαιδευτική ζωή του τόπου μας. Το 1953 ίδρυσε νυχτερινή σχολή αναλφάβητων απόρων γυναικών ενώ το 1955 πραγματοποίησε προσκυνηματική εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη, κατά την οποία έκανε σημαντική δωρεά στα οικοτροφεία αρρένων και θηλέων στη νήσο Πρίγκηπο. Με φροντίδα του Λ.Ε.Φ. κτίστηκε αργότερα μικρός ναός του Αγίου Φανουρίου. Η πρώτη επίσημη χορευτική ομάδα του Λ.Ε.Φ. δημιουργήθηκε το 1953, αμέσως μετά την ίδρυσή του και ο ρόλος του Λυκείου υπήρξε καθοριστικός στη διάσωση, αναβίωση και ανάδειξη των τοπικών χορών, ενδυμασιών, μουσικής και εθίμων. Η χορευτική ομάδα έχει λάβει μέρος σε πολλά φεστιβάλ και διοργανώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχοντας αποκομίσει τιμητικές διακρίσεις και κολακευτικές κριτικές.»

Στο ερώτημά μας αν οι νέοι άνθρωποι του τόπου συμμερίζονται το μεράκι των παλαιότερων γενεών, η κα Γκόλνα θα μας τονίσει τη φιλοδοξία για τη μεταλαμπάδευση των αρχών και των αξιών μέσα από δράσεις που απευθύνονται στις νεότερες γενιές της Φλώρινας. Μάλιστα σε μια από τις δράσεις αυτές παρασημοφορήθηκε η ίδια από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας για την προσφορά του Συλλόγου στον Απόδημο Ελληνισμό:

Οι παραστάσεις στην Οδησσό και στον Ι. Ναό της Θεοτόκου Αλεξάνδρειας, παρουσία του Πατριάρχη

«Με αυτό το σκεπτικό αποδεχτήκαμε την πρόσκληση του Γραφείου του Λυκείου Ελληνίδων Κιέβου και δόθηκε χορευτική παράσταση στην Οδησσό, σε συνεργασία με τη χορευτική ομάδα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Οδησσού, αποσπώντας θετικές κριτικές. Ταξίδεψαμε στην Αίγυπτο μετά από πρόσκληση του Γραφείου του Λυκείου Ελληνίδων Αλεξάνδρειας και το Λύκειο Ελληνίδων Φλώρινας χόρεψε στο Ελληνικό Κέντρο Καΐρου, στην προξενική οικία στην Αλεξάνδρεια και στον Μητροπολιτικό Ναό της Θεοτόκου Αλεξάνδρειας, παρουσία του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ. Θεοδώρου Β΄.»

Η κα Χριστίνα Γκόλνα μέσα από επιτυχημένες και καλά δουλεμένες εκδηλώσεις, δείχνει την αφοσίωσή της στις παραδόσεις ως δημιουργήματα του λαϊκού πολιτισμού ενός τόπου, που αξίζουν τον σεβασμό, τη φροντίδα και την προστασία όλων μας. Μας λέει:

«Θα αναφερθώ σε μια πολύ επιτυχημένη εκδήλωση του Λυκείου των Ελληνίδων Φλώρινας για τις παραδοσιακές φορεσιές της περιοχής και μια εξαιρετική έκθεση των φορεσιών αυτών. Μας δόθηκε η δυνατότητα να προβληθεί ο ενδυματολογικός παραδοσιακός πλούτος των οικισμών του όρους Βαρνούντα (Αγ. Παρασκευή, Εθνικό, Πρώτη, Παρόρι, Πολυπλάτανο κλπ), των Αλώνων, του Ανταρτικού, των οικισμών του όρους Βιτσίου (Δροσοπηγή, Λέχοβο, Φλάμπουρο), των χωριών του κάμπου (Αρμενοχώρι, Αμμοχώρι, Νεοχωράκι, Μεσονήσι κλπ), του Πισοδερίου και της Κρυσταλλοπηγής, του 19^ου και 20^ού αιώνα. Στο πλαίσιο αυτής της εκδήλωσης συμμετείχαν εκλεκτές προσκεκλημένες, ομιλήτριες, ειδικοί επιστήμονες-ερευνητές από το Μουσείο Μπενάκη και το Εθνολογικό Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας–Θράκης, για τη διασφάλιση της επιστημονικής εγκυρότητας της εκδήλωσης. Με αυτή λοιπόν την ευκαιρία, συγκεντρώθηκαν αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές, τις οποίες ευγενικώς παραχώρησαν οι κάτοχοί τους - ιδιώτες και πολιτιστικοί σύλλογοι, με την πεποίθηση ότι θα συμβάλλουν στη γνώση του πλούτου της παράδοσης της Φλώρινας και της φαντασίας των κατασκευαστών τους, που αποτυπώνεται στη μορφή και στη διακόσμηση των παραδοσιακών ενδυμασιών. Μια τέτοια ποικιλία έργων, εξαιρετικής μάλιστα τέχνης, προέρχεται από τον μόχθο των απλών ανθρώπων, συνηθισμένων στη βαριά αγροτική και ποιμενική δουλειά, φανερώνοντας το πλούσιο καλλιτεχνικό συναίσθημα των κατοίκων της περιοχής, το οποίο εκφράζεται στις πολύμορφες παραλλαγές της.»

Οι ιεροί άγραφοι νόμοι, τα έθιμα, ήταν δεσμευτικοί για την αισθητική έκφραση των ατόμων

Η Πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Φλώρινας, θα μας απαντήσει στη συνέχεια στο αν η ενδυμασία στην εποχή εκείνη δεν ήταν μόνο είδος ανάγκης, αλλά εξυπηρετούσε και την επιθυμία του ανθρώπου για στολισμό. Πόσο όμως περιοριζόταν από τις συνθήκες η προσωπική έκφραση στο ντύσιμο:

«Φυσικά και συμβαίνει το πρώτο. Είναι κάτι που γίνεται έντονα φανερό στις νυφικές και γιορτινές φορεσιές, όπου οι γυναίκες άφηναν το ένστικτό τους να λειτουργεί και να εκφράζει τον εσωτερικό τους κόσμο μέσα στην παράδοση και τις συνήθειες, δημιουργώντας ένα πραγματικό καλλιτέχνημα. Βέβαια, οι φορεσιές της Φλώρινας φαίνονται ως μονάδες έργων τέχνης, ενώ στην πραγματικότητα κάθε μία από αυτές είναι αντιπροσωπευτική ενός τύπου, που επαναλαμβάνεται, σχεδόν πανομοιότυπα, σε μία ορισμένη περιοχή, αντικατοπτρίζοντας το βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο μιας κλειστής και απομονωμένης μικρής κοινωνίας, που έχει μορφώσει αυστηρά ήθη και έθιμα και ακολουθεί καθορισμένο τρόπο ζωής... Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η ανάπτυξη της τέχνης της φορεσιάς, έχει άμεση σχέση με την οικονομική και κοινωνική άνθηση της περιοχής. Γίνεται φανερό πως οι ιεροί άγραφοι νόμοι - τα έθιμα, ήταν δεσμευτικοί και προσδιοριστικοί για την αισθητική έκφραση των ατόμων. “Οι φορεσιές”, λέει η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη, η οποία μελέτησε τις παραδοσιακές φορεσιές της πατρίδας μας, “φανέρωναν ένα σύμπλεγμα ανθρώπινης μορφής, ομαδικής ζωής, που υποτάσσεται στους δικούς της νόμους και φέρει τη σφραγίδα μιας μακρόχρονης εμπειρίας και πίστης. Πίστης στη συνοχή της οικογένειας και της ομάδας, στη σημασία της κοινωνικής ενότητας και της παράδοσης”. Βεβαίως η κοινωνική αυτή πραγματικότητα, ο τρόπος ζωής και οι άγραφοι νόμοι δεν είναι πάντοτε και παντού οι ίδιοι. Για το λόγο αυτό παρατηρείται το πλήθος του πλούτου των σχεδίων και των χρωμάτων των γυναικείων φορεσιών. “Η ιστορία κάθε τόπου, ακόμη και χωριού και οι βασικές του ανάγκες και συνθήκες”, συνεχίζει η Αγγελική Χατζημιχάλη, “είναι η απαρχή κάθε διαφοράς στην έκφραση της δημιουργίας”.»

* * *

Ο άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ, ένας επιφανής ζωγράφος στην κοσμική του ζωή, ήταν ένας άνθρωπος που γνώριζε καλά τους συμβολισμούς των πραγμάτων και τόνιζε στους ανθρώπους γύρω του πως τα σύμβολα υπάρχουν για να εντείνουν τη δίψα του ανθρώπου. Έτσι κι εδώ οι συμβολισμοί που υπάρχουν στην ένδυση της μακρινής εποχής δείχνουν την ένταξη όλων στην ομάδα, την επιβίωση, το ξεδίψασμα μέσα από την παράδοση που προέρχεται από την αγάπη των προγόνων στους επόμενους των γενεών.

___________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ,11.12.2019