Η τραγική
ιστορία της μπάντας που έπαιζε μουσική ενώ έσφαζαν οι Τούρκοι
_____
Το ντοκιμαντέρ
“Η Μπάντα” που βραβεύτηκε στη Θεσσαλονίκη και απαγορεύτηκε να προβληθεί στην
Άγκυρα
Η συγκλονιστική αφήγηση του μοναδικού Έλληνα επιζήσαντος
οργανοπαίκτη στη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Κερασούντας, του Γιάννη Παπαδόπουλου,
που ενέπνευσε το γνωστό ντοκιμαντέρ του Νικ. Ασλανίδη
Ο πόνος σκάβει το εσωτερικό του ανθρώπου
και ήρθαν χρόνοι και καιροί που λαοί ολόκληροι ανάσαιναν το σκοτάδι και ζούσαν
στην φρίκη. Αυτές τις στιγμές της ανθρώπινης παράνοιας και της αδελφοκτονίας,
τις ερμηνεύεις σαν μια ανελέητη κληρονομιά του Κάιν. Ένα γένος ξεκληρίζει ένα
άλλο. Οι Τούρκοι αφανίζουν τους Έλληνες του Πόντου κι εμείς σήμερα, συγγενείς
των αφανισμένων προγόνων, προσπαθούμε να προσανατολιστούμε σ’ αυτή τη σύγχυση
και να τοποθετηθούμε υπεύθυνα. Ο ποιητής μάς απαγγέλλει: «Ανάσανα τόσο σκοτάδι
που άρχισαν στην εκπνοή μου να τινάζονται άστρα». Υπάρχει ελπίδα, όσο δεν
απειλείται η μνήμη, κι όσο κυκλοφορούν ανάμεσά μας οι ιστορίες των ηρώων που
προσδιορίζουν ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε.
Ο γνωστός δημοσιογράφος κ. Νίκος Ασλανίδης,
Ποντιακής καταγωγής από προγόνους ξεριζωμένους, τιμά τις εκπομπές του με την σοβαρότητα
στην επιλογή εκλεκτών προσκεκλημένων και δεν μπορεί παρά να σκαλίζει με
πονεμένη έγνοια το παρελθόν των Ποντίων στη Μικρά Ασία. Μιλήσαμε για το
δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του την “Μπάντα”, που αφορά στην ιστορία του
μοναδικού επιζήσαντα οργανοπαίχτη από την φιλαρμονική ορχήστρα του δήμου Κερασούντας,
αλλά και την απαγόρευση της προβολής του στην Άγκυρα, παρόλο που είχε
προγραμματιστεί να προβληθεί από φιλελεύθερους φορείς. Δέχτηκε με χαρά να
μιλήσει στην “Ορθόδοξη Αλήθεια” και η κουβέντα μας ξεκίνησε από την έμπνευση
για την δημιουργία του ντοκιμαντέρ:
«Έγινε με αφορμή τα 100 χρόνια από
την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Αρχικά προσπάθησα να γράψω ένα βιβλίο, για
τους αυτόπτες μάρτυρες της γενοκτονίας, τους πρόσφυγες πρώτης γενιάς που δεν ζουν
πια και οι οποίοι θα έλεγαν ο καθένας την ιστορία του, δηλαδή πώς επιβίωσε από
την γενοκτονία, πώς έχασε άλλος τα παιδιά του, άλλος τους γονείς του. Όλες οι
προφορικές ομολογίες των παππούδων και γιαγιάδων που η δική μου η γενιά πρόλαβε
και τους γνώρισε ήταν η πρώτη μαγιά από την οποία ξεκινήσαμε να μαζεύουμε υλικό
από τη δεκαετία του ’70. Είχαμε μαζέψει περίπου 250-300 μαρτυρίες. Επειδή σήμερα
όμως οι νέοι δεν διαβάζουν βιβλία, αποφασίσαμε να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ. Μία
ιστορία από αυτές που διαλέξαμε ήταν η μπάντα.»
Ποια όμως ήταν η τραγική αυτή μπάντα, που το θέμα της θα
μπορούσε να εμπνεύσει χολυγουντιανούς σκηνοθέτες, αν τα καστ της παραγωγής δεν εμποδίζονταν
από το απαγορευτικό, όπως έχει αποδειχθεί, θέμα της γενοκτονίας των Ποντίων; Ο κ.
Ασλανίδης θα αναφερθεί στο παράδοξο αυτό αληθινό σενάριο:
«Αποτελείτο από 13 Έλληνες και 3 Τούρκους και
επιστρατεύτηκε από τον Τοπάλ Οσμάν, ο οποίος στην κυριολεξία έσφαζε τους
Έλληνες μετά μουσικής. Έμπαινε σε ένα ελληνικό χωριό, έπαιζε η μπάντα τουρκικά
εμβατήρια και εκείνος λήστευε, βίαζε και δολοφονούσε άμαχους Έλληνες. Στο τέλος
έσφαξε τα μέλη της επειδή ήταν αυτόπτες μάρτυρες των εγκλημάτων»
«Η Μπάντα αποτελείτο από 13 Έλληνες
και 3 Τούρκους και επιστρατεύτηκε από τον σφαγέα των Ελλήνων Τοπάλ Οσμάν, ο
οποίος τους είχε μαζί του και στην κυριολεξία έσφαζε τους Έλληνες μετά
μουσικής. Έμπαινε δηλαδή σε ένα ελληνικό χωριό, έπαιζε η μπάντα τουρκικά
εμβατήρια και αυτός λήστευε, βίαζε και δολοφονούσε άμαχους Έλληνες. Στο τέλος
έσφαξε με φρικιαστικό τρόπο τα μέλη της μπάντας, ακριβώς επειδή ήταν αυτόπτες
μάρτυρες των εγκλημάτων. Ο τελευταίος οργανοπαίχτης που είχε απομείνει για
σφαγή ήταν ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο οποίος εξιστορεί μέσα από τις σελίδες του
βιβλίου που έγραψε μετά από χρόνια: “η ταραχή μας ήταν τόσο μεγάλη που μερικές φορές τα
δάχτυλά μας δεν μας υπάκουαν. Είχαν οι Τούρκοι στρατιώτες το πιστόλι στον
κρόταφο για να παίξουμε την μουσική, ενώ έσφαζαν και βίαζαν οι υπόλοιποι στις
πλατείες και τα χωριά. Η θλίψη μας απ’ όσα έβλεπαν τα μάτια ήταν τόσο
μεγάλη, που δεν μπορούσαμε να αποδώσουμε σωστά την μουσική που μας επέβαλαν να
παίξουμε”.»
Γλύτωσε από θαύμα
Το φάλτσο από τον πόνο, ήταν η μοναδική αντίσταση που
μπορούσαν να προσφέρουν οι οργανοπαίχτες, που παρόλα αυτά θα πλήρωναν την
ακούσια παρουσία τους στον τόπο του εγκλήματος με την ίδια τη ζωή τους. Ο Νίκος
Ασλανίδης θα συνεχίσει την εξιστόρηση:
«Ο Γιάννης Παπαδόπουλος δεν άντεχε
στην ιδέα να πεθάνει με τον μαρτυρικό θάνατο από τις ξιφολόγχες και τα
βασανιστήρια, όπως οι συνάδελφοί του. Ενώ οδηγείτο στον τόπο της εκτέλεσης το
βάζει στα πόδια, επίτηδες για να τον πυροβολήσουν και να έχει ένα γρήγορο τέλος.
Όμως ενώ τον πυροβολούν όλοι δεν τον βρίσκει βόλι. Κάποια στιγμή τον
στριμώχνουν σε έναν γκρεμό. Προτιμάει να πέσει στον γκρεμό για να σκοτωθεί,
αλλά και πάλι σώζεται και πάλι πέφτει σε δεύτερο γκρεμό. Τελικά περνάει τον Σαγκάριο
ποταμό, βγαίνει εκεί που πολεμούσε ο ελληνικός στρατός, εμφανίζεται στον
διοικητή του ελληνικού στρατοπέδου και ζητάει ένα όπλο για να πάρει εκδίκηση
για τα εγκλήματα που είδε να διαπράττονται μπροστά στα μάτια του. Ο διοικητής
όμως του λέει πως αφού ήταν αυτόπτης μάρτυρας και έχει αυτή την συγκλονιστική
εμπειρία δεν πρέπει να πάει στην πρώτη γραμμή αλλά στα μετόπισθεν για να σωθεί
και να επιστρέψει στην Ελλάδα και να πει τι τράβηξαν οι Έλληνες από τους
Τούρκους. Και πράγματι τον φυγαδεύουν στην Ελλάδα όπου εγκαταστάθηκε στην
Καβάλα και εκεί το 1965 γράφει το βιβλίο στη μνήμη των υπολοίπων μελών της
μπάντας με τίτλο “τα τερατουργήματα του Τοπάλ Οσμάν”. Μετά από μισό αιώνα
χάθηκε αυτό το βιβλίο καθώς είχαν βγει λίγα αντίτυπα.»
Για τον παράδοξο τρόπο με τον οποίο το χαμένο βιβλίο
έφτασε στα χέρια του, και ως αποτέλεσμα, η τραγική ιστορία της “Μπάντας” να
γίνει γνωστή σε όλους μας, ο γνωστός δημοσιογράφος θα πει:
«Κάποια στιγμή ενώ συζητούσα με τον
καθηγητή ιστορίας κύριο Φωτιάδη τον ρώτησα αν αυτό τελικά είναι μύθος ή
πραγματικότητα. Εκείνος έχει την μεγαλύτερη συλλογή από βιβλία σχετικά με την
γενοκτονία (35.000 βιβλία) και μου είπε ότι μπορεί και να το έχει στην βιβλιοθήκη
του. Και όντως μετά από ψάξιμο εβδομάδων το βρήκε, έβγαλα φωτοτυπίες και
ξεκίνησα την έρευνα. Εν συνεχεία συνάντησα τα παιδιά του Γιάννη Παπαδόπουλου και
έτσι φτιάξαμε το ντοκιμαντέρ χρησιμοποιώντας βέβαια και δραματοποιημένες σκηνές
με ερασιτέχνες ηθοποιούς.
Τα γυρίσματα έγιναν σε ένα έρημο
ορεινό χωριό, το οποίο βρίσκεται στο όρος Πάικο. Είναι το χωριό Κρόμνι που
εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του τη δεκαετία του ΄60. Είναι πετρόχτιστο,
δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα, έχει χωμάτινους δρόμους, άρα ήταν κατάλληλο για το
ντοκιμαντέρ. Συμμετείχε και η φιλαρμονική ορχήστρα του δήμου Γιαννιτσών και
ηθοποιοί από 8 θεατρικές ερασιτεχνικές ομάδες».
Το πόσο επηρέασε τον κ. Ασλανίδη η καταγωγή του στην
δημιουργία του ντοκιμαντέρ, αλλά και στην ουσιαστική απόδοση των νοημάτων, θα
μας διηγηθεί με φωνή που πάλλεται από συγκίνηση:
«Προσεγγίσαμε όλοι μας το θέμα σαν να κάναμε ένα
μνημόσυνο στη μνήμη των 353.000 αθώων ανθρώπων»
«Εγώ είχα και προσωπικά βιώματα με
την γενοκτονία. Και οι δυο παππούδες μου είχαν συνολικά 11 θύματα στις
οικογένειές τους. Οπότε προσεγγίσαμε όλοι μας το θέμα σαν να κάναμε ένα
μνημόσυνο στην μνήμη των 353.000 αθώων ανθρώπων που έχασαν τόσο άδικα την ζωή
τους είτε από τον Τοπάλ Οσμάν, είτε στα Αμελέ Ταμπουρού, τα τάγματα εργασίας
που είχαν δημιουργήσει οι Τούρκοι για να εξολοθρεύσουν τους Έλληνες, είτε στις
πορείες του λευκού θανάτου, σε αυτό το απέραντο Άουσβιτς που στέλναν τους
Έλληνες να περπατούν επί μήνες (ή και χρόνια) μέσα στα χιόνια χωρίς τροφή και
νερό έτσι ώστε να πεθάνουν από ασιτία ή ασθένειες. Για παράδειγμα από της
περιοχή της Τρίπολης εξορίστηκαν 13.000 Έλληνες. Επέστρεψαν μόλις 800 άτομα.
Ξεκληρίστηκαν πάνω από 1500 χωριά.»
Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο 21ο διεθνές
φεστιβάλ ντοκιμαντέρ που γίνεται στην Θεσσαλονίκη και είναι ένα από τα καλύτερα
στον κόσμο. Εκεί απέσπασε 2 βραβεία, το βραβείο κοινού και το βραβείο της ΕΡΤ. Η
ομάδα του δημοσιογράφου έκανε περιοδεία σε πόλεις και χωριά και πραγματοποίησε
πάνω από 40 εκδηλώσεις. Είναι προγραμματισμένες ακόμη 100 μέσα στο 2019. Ο κ.
Ασλανίδης ωστόσο θα μας πληροφορήσει για την ακύρωση προβολής στην Άγκυρα εξαιτίας
της λογοκρισίας των γειτόνων μας:
Η Άγκυρα απαγόρευσε την προβολή της ταινίας, ενώ ήταν
προγραμματισμένη
« Ήταν να γίνει προγραμματισμένη εκδήλωση
στην Άγκυρα πριν λίγες ημέρες, αλλά το καθεστώς της Τουρκίας απαγόρευσε την
ταινία και δεν προβλήθηκε. Ακτιβιστές διανοούμενοι Τούρκοι μάς κάλεσαν εκεί,
γιατί θέλουν να μάθουν τα πραγματικά γεγονότα. Τους ενδιαφέρει η ιστορική
αλήθεια και όχι η προπαγάνδα που υπάρχει στο τουρκικό κράτος. Εγώ ήθελα να την
δουν κι ας την κρίνουν αρνητικά. Δεν έχει ίχνος μυθοπλασίας ή υπερβολής η
ταινία, αλλά δεν έχει και λογοκρισία. Είναι ένα σκληρό ντοκιμαντέρ γιατί
μεταφέρονται αλήθειες από τις εμπειρίες ενός ανθρώπου που έζησε τα γεγονότα και
τα περιγράφει σαν να τα γράφει στο ημερολόγιό του, οπότε δεν μπορεί κανένας να
τα αμφισβητήσει.
Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από την
Ελλάδα και τους ομογενείς του εξωτερικού για αυτό το ντοκιμαντέρ που πρόσφατα
το δείξαμε στην Γερμανία. Το έχουμε υποτιτλίσει για να καταλαβαίνουν και οι
γηγενείς περί τίνος πρόκειται. Οι Εβραίοι και οι Αρμένιοι έχουνε βγάλει
κινηματογραφικές ταινίες και ντοκιμαντέρ κι έτσι οι περισσότεροι λαοί γνωρίζουν
τι έχει γίνει και με την περίπτωση της γενοκτονίας των Εβραίων και των
Αρμενίων. Δυστυχώς μέχρι πριν 10 χρόνια δεν υπήρχε ένα βιβλίο στα αγγλικά που
να γράφει για την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Δεν υπάρχει μία
κινηματογραφική ταινία που να ξεπεράσει τα σύνορα και να μιλάει για αυτό το
θέμα. Πώς να μας αναγνωρίσουν διεθνώς όταν δεν ξέρουν την ιστορία μας;»
Ο κ. Νίκος Ασλανίδης θα δώσει με θέρμη αγωνιστική τον
επίλογο στην συνέντευξη που μας παραχώρησε :
«Έπειτα από 100 χρόνια, δεν ξέρουμε πού είναι οι τάφοι
τους, πού να ανάψουμε ένα κεράκι»
«Εγώ πίστευα ότι τα 100 χρόνια
είναι μία ιστορική ευκαιρία για τους Έλληνες να αναδείξουν το θέμα και αυτό θα
πρέπει να γίνει από την επίσημη και οργανωμένη ελληνική πολιτεία. Θα πρέπει να
μπει στην διπλωματική ατζέντα το θέμα της γενοκτονίας και κάθε φορά που γίνονται
συζητήσεις με τους Τούρκους να μπαίνει το θέμα αυτό ως ελληνικό αίτημα. Η
Τουρκία υποστηρίζει ότι ήταν απώλειες πολέμου όλες αυτές. Αυτό όμως που δεν
μπορεί να δικαιολογήσει είναι το πώς είναι δυνατόν να έχουμε τόσα θύματα
παιδιά, γυναίκες και ηλικιωμένους, οι οποίοι είναι η συντριπτική πλειοψηφία.
Είναι εγκλήματα πολέμου αυτά, όχι απώλειες πολέμου.
Να ζητήσουν συγγνώμη
Το ζητούμενο είναι να αναγνωρίσει η
Τουρκία το λάθος της και να ζητήσει συγγνώμη. Είναι ένα ηθικό χρέος που έχουμε
προς τους νεκρούς μας. Μόνο έτσι το βαθύ κράτος της Τουρκίας θα σταματήσει να
γενοκτονεί, γιατί μετά την γενοκτονία των Ελλήνων ακολούθησε η γενοκτονία των
Κούρδων. Είδαμε και τί έγινε στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο
και έπειτα με την εισβολή στην Κύπρο. Η Τουρκία συνεχίζει να γενοκτονεί στη
Συρία αυτήν την στιγμή και στο Κουρδιστάν και δεν την πειράζει κανείς για τον
απλούστατο λόγο ότι θεωρεί πως από την στιγμή που το έκανε μία φορά και κανένας
δεν την πίεσε να σταματήσει, είναι δικαίωμά της να συνεχίζει να γενοκτονεί. Θα
πρέπει πλέον η πολιτεία και όχι μόνο οι προσφυγικοί σύλλογοι να προσπαθούμε με
ψηφίσματα, ανακοινώσεις κλπ, να κάνουμε κάποιες ενέργειες για να
αντιμετωπίσουμε αυτήν την πολιτική. Θα πρέπει η ίδια η ελληνική πολιτεία αλλά
και η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι διεθνείς οργανισμοί να σταθούν στο ύψος των
περιστάσεων και να επιστήσουν την προσοχή της Τουρκίας ότι θα πρέπει κάποια
στιγμή να δει πίσω, να δει τα λάθη της και να ζητήσει συγγνώμη.
Ακόμη και σήμερα μετά από 100
χρόνια δεν ξέρουμε πού είναι οι τάφοι αυτών των ανθρώπων, οι περισσότεροι
μείναν άταφοι στα βουνά της Ανατολίας και δεν ξέρουμε πού να ανάψουμε ένα κεράκι.»
Οι Τούρκοι υπό τον
Τοπάλ Οσμάν, που βεβήλωσαν με κάθε τρόπο, τους Έλληνες στα χωριά τους, το
έκαναν με αρρωστημένη διαστροφή κινηματογραφικά και με μουσική υπόκρουση. Άφησαν
το αποτρόπαιο στίγμα τους στην ιστορία, έστω κι αν προσπάθησαν να καλύψουν το
έγκλημα. Το συμβάν με την μπάντα, όπως και άλλες αδιανόητες ιστορίες πολέμων
δεν τις επαναλαμβάνουμε για να ξύνουμε ή να γλείφουμε πληγές. Τις μεταφέρουμε
στις επόμενες γενιές με έγνοια για να γνωρίζουν και να μην ζήσουν στο μέλλον
τους παρόμοιες φρικαλεότητες.
___________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 12.06.2019
δείτε σχετική εκπομπή στο ραδιόφωνο της Πειραϊκής Εκκλησίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου