Η Υπαπαντή και η μητρότητα

Και σύζυγος και μητέρα!

Η γιορτή της μητέρας ή ημέρα της μητέρας είναι εορτή προς τιμήν της μητέρας και της μητρότητας. Στην Ελλάδα γιορτάζεται την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου.

Στη χώρα μας η γιορτή της μητέρας συνδέθηκε με την εορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου). Τότε η ορθόδοξη εκκλησία μας γιορτάζει την Παναγία με τον Ιωσήφ που πηγαίνουν τον 40ήμερο Ιησού στο Ναό για να τον αφιερώσουν στον Θεό. Να σαραντίσει όπως λέμε σήμερα. Κάτι που ακόμα σήμερα κάνουν οι χριστιανές μητέρες. Ο παράλληλος εορτασμός της μητέρας ξεκίνησε το 1929. Όμως κατά τη δεκαετία του 1960, ο εορτασμός ατόνησε και ενισχύθηκε η δυτικόφερτη συνήθεια εορτασμού της 2ης Κυριακής του Μαΐου. Η εκκλησία όμως επιμένει στην παλαιά ημέρα εορτασμού.

Χάθηκαν 110.000 γεννήσεις

Είτε έτσι είτε αλλιώς είναι πάντα μια ευκαιρία να θυμηθούμε την αξία της μητρότητας στην εποχή μας, αξία που δεν είναι δυνατόν να χαθεί αλλά που σήμερα διέρχεται κρίση όπως και τόσες άλλες αξίες της παραδοσιακής κοινωνίας. Στην Ελλάδα ο πληθυσμός είναι γερασμένος και η κατάσταση, λόγω και της οικονομικής κρίσης, γίνεται ολοένα και δυσκολότερη αφού μόνο την τελευταία εξαετία χάθηκαν 110.000 γεννήσεις. Τόσες είναι περίπου οι γεννήσεις ανά έτος. Επομένως χάθηκαν οι γεννήσεις ενός ολόκληρου έτους μόνο μέσα στα τελευταία 6 χρόνια. Είναι προφανές ότι πλέον πεθαίνουν περισσότεροι από όσους γεννιούνται. Μετατρεπόμαστε σε μια χώρα γερόντων. Αυτό έχει πολλαπλές συνέπειες, μεταξύ άλλων και οικονομικές. Λιγότεροι εργαζόμενοι, περισσότεροι συνταξιούχοι.

Ξέρουμε βέβαια ότι και πριν την κρίση η Ελλάδα γήρασκε αφού οι ανέσεις της ζωής θεωρούνταν ότι θα ακυρώνονταν με την έλευση παιδιών. Πώς θα συνεχίσεις τη ζωή της κατανάλωσης και των απολαύσεων όταν το παιδί εξάπαντος θα περιορίσει αυτές τις δυνατότητες; Έτσι σκεφτόμασταν. Τώρα με την κρίση το πρόβλημα γίνεται πιο αυτονόητο.

Το ελληνικό κράτος, χρόνια τώρα, δεν δείχνει να ανησυχεί για τη γήρανση του πληθυσμού. Η ανανέωση του πληθυσμού δεν φαίνεται να αποτελεί στρατηγική επιλογή της χώρας. Αυτό όμως έχει συμβεί ήδη σε γειτονικές χώρες όπως η Σερβία, η Βουλγαρία και η Κροατία -και πιο παλιά η Γαλλία- με την ίδρυση υπουργείων Δημογραφίας ή Οικογένειας!

Η μοντέρνα γυναίκα

Τι είναι εκείνο -πέραν των αντικειμενικών προβλημάτων της μετατόπισης της αναπαραγωγικής ηλικίας και της οικονομικής κρίσης- που κάνει την ιδέα της μητρότητας να είναι λιγότερο ελκυστική στη σημερινή νέα γυναίκα στον δυτικό κόσμο και άρα και στην Ελλάδα; Το να γίνει κανείς γονιός στην εποχή μας δεν είναι αυτονόητο καθήκον αλλά, πάνω απ’ όλα, επιλογή. Στην παραδοσιακή κοινωνία η γυναίκα αποδεχόταν τη μητρότητα σαν κάτι απολύτως φυσικό και στη συντριπτική πλειοψηφία το έφερε εις πέρας με χαρά, παρά τις δυσκολίες που έχει πάντα το να κάνεις παιδιά. Η γυναίκα αφιερωνόταν στο σπιτικό, ήταν νοικοκυρά, μητέρα και γιαγιά. Η ζωή της ήταν συνυφασμένη με την τεκνογονία και την ανατροφή των παιδιών.

Όχι ότι αυτό ήταν μια εύκολη υπόθεση. Μην ξεχνάμε ότι και η τεκνογονία είναι μια μεταπτωτική κατάσταση. “Καὶ τῇ γυναικὶ εἶπε· πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου· ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα, καὶ πρὸς τὸν ἄνδρα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει”. Η διαφορά είναι ότι ενώ στην παραδοσιακή-πατριαρχική κοινωνία αυτό γινόταν σε γενικές γραμμές αποδεκτό από τη γυναίκα (ο άντρας είχε άλλους μπελάδες: “ἐπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου· ἐν λύπαις φαγῇ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου· ἀκάνθας καὶ τριβόλους ἀνατελεῖ σοι, καὶ φαγῇ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ. ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου, ἕως τοῦ ἀποστρέψαι σε εἰς γὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφθης, ὅτι γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ”) σήμερα, στην εποχή δηλαδή της απόρριψης οτιδήποτε παραδοσιακού, η μητρότητα εκλαμβάνεται συχνά ως πρόβλημα, ότι αυτή στερεί από τη γυναίκα την ίδια την ιδιότητα της γυναίκας και την αντικαθιστά με αυτή της μητέρας. Η γυναίκα παλιά δεν ήταν τίποτε άλλο από μητέρα.

Αυτό δεν φαίνεται να συγκινεί σήμερα τις γυναίκες. Η θυσιαστική μητέρα, αυτή που σχεδόν ακυρώνει όλες τις άλλες πλευρές της για να αφιερωθεί στα παιδιά της, δεν αποτελεί σήμερα πρότυπο ούτε των γυναικών αλλά ούτε της κοινωνίας. Γενικά η έννοια της θυσίας δεν βρίσκει πολλούς αποδέκτες στην ηδονιστική-καταναλωτική κοινωνία. Στη ζωή όλα πρέπει να είναι εύκολα. Το ότι η ζωή είναι ούτως ή άλλως δύσκολη ήταν το μοτίβο μιας άλλης εποχής που αναπόφευκτα γίνεται γνώση και των σημερινών ανθρώπων, κάπως καθυστερημένα πάντως… Η γυναίκα επιδιώκει, όπως όλοι, την αυτοπραγμάτωσή της στη μόρφωση, την καριέρα, τη διασκέδαση, τη μόδα και όταν δεν απορρίπτει τη μητρότητα το κάνει γιατί βρίσκει στην τελευταία μια ακόμη δυνατότητα αυτοπραγμάτωσής της. Γιατί να πει όχι άλλωστε και σε αυτό που μπορεί να αποτελεί μια “νέα εμπειρία”: το να γίνει μητέρα! Αλλά μπορεί να γευτεί την εμπειρία και μία φορά, δεν χρειάζεται δεύτερη…

Στις μέρες μας τη μητέρα της αυταπάρνησης αντικατέστησε, συχνά, η ναρκισσιστική μητέρα. Ο Ιταλός ψυχολόγος Μάσσιμο Ρεκαλκάτι τονίζει γι’ αυτή: “…αδιαφορία, ολιγωρία. Βιώνει το παιδί ως βάρος, ως ζημιά, ως εμπόδιο στην ολοκλήρωσή της… Το να ξαναφτιάξει το σώμα της μετά το θηλασμό ή να αρνηθεί τον ίδιο το θηλασμό για να μην καταστρέψει την καλαίσθητη εικόνα της είναι εικόνες όλο και πιο διαδεδομένες… Η ναρκισσιστική μητέρα βλέπει το παιδί ως αιτία υποβιβασμού του γυναικείου σώματος. Είναι η μητέρα του καπρίτσιου, της αδιαφορίας…”

Η παραδοσιακή μητέρα ήταν ιδανική;

Με όλα τούτα δεν υποστηρίζουμε ότι στην παραδοσιακή κοινωνία όλα ήταν ιδανικά. Τίποτα ιδανικό δεν υπάρχει στον μεταπτωτικό κόσμο μας. Η μητέρα που “θυσιάστηκε για το παιδί της”, υπήρχαν περιπτώσεις που ένιωθε εγκλωβισμένη και, συχνά, ταυτισμένη με το μητρικό της ρόλο που, ακόμα και όταν έπρεπε, δεν μπορούσε να τον παραμερίσει. Ταυτιζόταν με το παιδί και δεν μπορούσε να λειτουργήσει έξω και μακριά από αυτό. Ασυνείδητα ίσως ζητούσε ανταλλάγματα για τη θυσία της και με τον τρόπο αυτό δεν άφηνε το παιδί της να ανεξαρτητοποιηθεί, δεν το αποχωριζόταν. Πόσες φορές δεν ακούσαμε “εγώ θυσιάστηκα για σένα κι εσύ…”; Μια μητέρα “που τα ξέρει όλα για τα παιδιά της” δεν τα αφήνει να αισθανθούν ελεύθερα, να ανοίξουν τα φτερά τους και να ωριμάσουν μακριά από τις προστατευτικές φτερούγες της. Μια γυναίκα που έχει γίνει μόνο μητέρα θα θεωρήσει ιδιοκτησία το παιδί της και θα του φορτώσει τα όνειρά της. Αλλά αλίμονο σε όποιον νιώσει υποχρεωμένος να πραγματώσει όχι τα δικά του όνειρα αλλά κάποιου άλλου, συνήθως των γονιών του… Για μια πανταχού παρούσα μητέρα δεν υπάρχει σύζυγος-πατέρας, ούτε κανείς άλλος. Υπάρχει μόνο αυτή και το παιδί της. Και αν αυτό είναι αναπόφευκτο όταν το παιδί είναι μωρό, είναι προβληματικό όταν το παιδί μεγαλώνει και πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί. Όταν τα παιδιά παντρεύονταν και έφευγαν από το σπίτι, οι γονείς ένιωθαν το σύνδρομο της άδειας φωλιάς και ξεχνώντας τόσα χρόνια ότι εκτός από γονείς ήταν και σύζυγοι, βίωναν με αμηχανία και δυσανεξία τη νέα κατάσταση. Η γυναίκα που έμαθε μόνο να είναι μητέρα -και η κοινωνία μόνο αυτό της ζητούσε- ξέχναγε ότι ήταν και σύζυγος με ό,τι αυτό συνεπαγόταν στην ομαλή λειτουργία της συζυγίας και κατ’ επέκταση της οικογένειας.

Μητέρα της ευθύνης

Έτσι έχουν τα πράγματα σήμερα. Το να θέλουμε να μεταφερθούμε σε μια άλλη εποχή, πιο παραδοσιακή, δεν γίνεται ούτε θα ήταν ωφέλιμο. Μπορούμε όμως να δούμε τα καλά της παραδοσιακής μητέρας και να τα καλλιεργήσουμε και μέσω της παιδείας μας, απορρίπτοντας τα αρνητικά στοιχεία. Η μητέρα, λοιπόν, πρέπει να είναι η μητέρα της ευθύνης της παραδοσιακής κοινωνίας, η μητέρα της αυταπάρνησης, η οποία όμως απαρνείται ταυτόχρονα το αίτημα της ιδιοκτησίας του παιδιού της. Ο δωδεκαετής Ιησούς, μακριά από το να καταργήσει τους γονείς, κατέστησε σαφές στη μητέρα του και τον Ιωσήφ ότι είναι μια ξεχωριστή ύπαρξη αφιερωμένη πάνω απ’ όλα στον Θεό. Η εκκλησία μας με την ευχή της ονοματοδοσίας, ήδη από την 8η ημέρα, έβλεπε το παιδί όχι ως ιδιοκτησία των γονιών αλλά ως ξεχωριστή ύπαρξη με δικό του όνομα. Δεν μεγαλώνουμε το παιδί-κτήμα μας αλλά τον ελεύθερο άνθρωπο που καλείται να μοιάσει στον Θεό, δηλαδή να κατοικήσει ο ίδιος ο Θεός μέσα του. Να κρατήσουμε επίσης αυτή την παραδοσιακή ευλογημένη “προσμονή” της έλευσης του παιδιού. Ο άγιος Παΐσιος (αλλά και η ψυχολογία) έλεγε ότι η ψυχική και σωματική υγεία του εμβρύου εξαρτάται και από τον τρόπο που βιώνει η μητέρα την έλευσή του. Αν η μητέρα το βλέπει ως εμπόδιο ή ζημιά το έμβρυο σαν να το καταλαβαίνει και μπορεί να ασθενήσει.

Και από τον σημερινό πολιτισμό μας να απορρίψουμε την εικόνα της “ναρκισσιστικής μητέρας” που βλέπει το παιδί ως εμπόδιο στην ολοκλήρωσή της. Να κρατήσουμε όμως τη δυνατότητα-επιθυμία της γυναίκας να διατηρήσει την ταυτότητά της ως γυναίκα χωρίς να απαρνηθεί την ιδιότητα της μητέρας. Ένας συνδυασμός των δύο είναι εφικτός. Η μητέρα σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, δεν θέλει να μεγαλώνει το παιδί μόνη της αλλά σε συνεργασία με τον σύζυγο-πατέρα. Ο πατέρας καλείται να συμβάλλει με αποφασιστικό τρόπο στο μεγάλωμα των παιδιών και δεν εννοούμε μόνο να του αλλάζει πάνες. Η παρουσία του πατέρα είναι πάρα πολύ σημαντική. Αντιπροσωπεύει το νόμο που θα καθορίσει το πώς θα διαμορφώσει τις επιθυμίες του το παιδί που μεγαλώνει. Και η σημερινή μητέρα φαίνεται πιο αποφασισμένη να αφήσει το παιδί της να αποκολληθεί από αυτή την ίδια, να ανεξαρτητοποιηθεί και να ωριμάσει. Εκείνο που πρότεινε ο άγιος Πορφύριος άλλωστε ήταν να μην παραφορτωνόμαστε στα παιδιά μας, να μην τα συμβουλεύουμε διαρκώς, να αναστείλουμε τον συνεχή έλεγχο ειδικά στην εφηβεία και αντί να μιλάμε συνεχώς στα παιδιά, να μιλάμε στον Θεό για τα παιδιά μας. Τελικά να προσευχόμαστε γι’ αυτά…

_________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ