Ο Εξελληνισμός των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας.

Ο Εξελληνισμός των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας

Όπως είναι γνωστό, η ίδρυση της Αλεξάνδρειας από τον Μεγάλο Αλέξανδρο είχε κοσμοϊστορική σημασία, γιατί η ακμή της την κατέστησε μητρόπολη του κόσμου. Στην πόλη αυτή, που άνθησε η ελληνική γλώσσα, η λεγόμενη κοινή, και υιοθετήθηκε απ' όλο τον κόσμο, που γεννήθηκε ο νεοπλατωνισμός και ήκμασε το Μουσείο, που έδρασαν ο Θεόκριτος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, ο Καλλίμαχος, ο Λυκόφρων, ο Ζηνόδωτος, ο Αρίσταρχος, ο εκ Πέργης Ιππαρχος, ο Απολλώνιος, ο Πτολεμαίος, ο Ευκλείδης, ο Αρχιμήδης, ο Ερωσίστρατος, ο Ιερόφιλος, ο Θεόφραστος και ο Διοσκορίδης, επέπρωτο να βρουν και οι Εβραίοι τον τόπο της πνευματικής τους ακμής, χάρις στην προς αυτούς συμπάθεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου1.

Αν και κατά τον Ε. SCHURER Ιουδαίοι υπήρχαν στην Αίγυπτο προ της υποταγής της Αιγύπτου στον Μέγα Αλέξανδρο, 332 π. Χ., εν τούτοις φαίνεται να αληθεύει η είδηση ότι ο πολυπληθέστατος ιουδαϊκός αποικισμός στην Αίγυπτο έγινε από κατοίκους της Παλαιστίνης μετά την ίδρυση της Αλεξάνδρειας από τον ίδιο τον ιδρυτή της. Κατά τις πληροφορίες αυτές ο Μέγας Αλέξανδρος, μεταβαίνοντας στα Ιεροσόλυμα μέσω Συρίας και Παλαιστίνης και επιδαψιλεύοντας στους Ιουδαίους θρησκευτική ελευθερία και άλλα προνόμια, έφερε μαζί του και χιλιάδες Σαμαρειτών και Ιουδαίων εγκαθιστώντας τους στην Αλεξάνδρεια και τη Θηβαΐδα, παρέχοντας σ' αυτούς τα ίδια με τους Έλληνες και τους Αιγυπτίους αστικά δικαιώματα.

 Η πολιτική αυτή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν συνεπής προς την ιδέα του ν' αφομοιώσει τους υποτασσόμενους λαούς. Οι Ιουδαίοι άλλωστε, συγκαταλεγόμενοι στους διαφόρους λαούς του ανατολικού κόσμου, αν και μονοθεϊστές και αφοσιωμένοι στα πάτρια, κατέστησαν σπουδαίος παράγοντας στην ιστορία του αλεξανδρινού ελληνισμού, γιατί δεν εξελληνίσθησαν μόνο, αλλά πρόσθεσαν και τα δικά τους σπουδαία στοιχεία και έτσι ήταν όχι μόνο φορείς αλλά και δότες νέων ιδεών χρήσιμων στον ελληνιστικό κόσμο. Συνέβαλαν στην πρόοδο των Ιουδαίων της Αιγύπτου και άλλοι λόγοι, οι οποίοι εξασφάλισαν την προστασία τους από τους Πτολεμαίους. Κατ' αρχήν έπρεπε διά της δικής τους ακμής και προόδου να ανατρέψουν τα σχέδια του εξελληνισμού των Ιουδαίων της Παλαιστίνης από τους Σελευκίδες και γι' αυτό ήταν υποχρεωμένοι να διατηρούν στενούς δεσμούς με την Παλαιστίνη.

 Από το άλλο μέρος οι Πτολεμαίοι, όπως ο Πτολεμαίος Α' ο Σωτήρ (305-283), μετά την πολιορκία των Ιεροσολύμων, έφερε στην Αίγυπτο χιλιάδες Ιουδαίους τους οποίους εγκατέστησε στην Αλεξάνδρεια, όπως γράφει ο Ιώσηπος.  Μ' αυτόν τον τρόπο αυξανόταν πολύ ο αριθμός των Ιουδαίων στην Αίγυπτο, αλλά επιτυγχανόταν και η πολιτική του Πτολεμαίου για τον εκπολιτισμό της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης μέσω τούτων. Φαίνεται έτσι καθαρά η διαφορά της μεταχειρίσεως των Ιουδαίων από τους φιλελεύθερους Πτολεμαίους εν αντιθέσει με τους σκληρούς Σελευκίδες.

Ένας άλλος Πτολεμαίος, ο ΣΤ ο Φιλομήτωρ (181-146), με τη βοήθεια του Ονίου, εκδιωχθέντος εξ Ιεροσολύμων από τους Μακκαβαίους, ίδρυσε ναό στην Αγρίαν Βούβασριν της Λεοντοπόλεως ανεξάρτητο του μοναδικού Ναού των Ιεροσολύμων, μια πράξη που θα δημιουργούσε σχίσμα μεταξύ των Ιουδαίων της Αιγύπτου, γιατί οι ανά τον κόσμο Ιουδαίοι ιδρύουν Συναγωγές, αλλά ο Ναός είναι ένας —αυτός των Ιεροσολύμων. Πάντως το σχίσμα αποφεύχθηκε και ο ναός στη Λεοντόπολη διασώθηκε.

Οι Ιουδαίοι, λαός προοδευτικός και προνομιούχος εκ φύσεως, βρήκαν στην Αίγυπτο την ευκαιρία να προκόψουν. Απολαμβάνοντας και την κοινοτική ελευθερία από τους Πτολεμαίους, ήταν 100.000 αρχικά και κατείχον τα δύο εκ των πέντε τμημάτων της πόλεως.

«Πέντε μοίραι της πόλεως εισίν, επώνυμοι των πρώτων στοιχείων της εγγραμμάτου φωνής- τούτων δύο Ιουδαϊκαί λέγονται, διά το πλείστους Ιουδαίους εν ταύταις κατοικείν οικούσι δε και εν ταις άλλοις ουκ ολίγοι σποράδες», έφθασαν με τη διασπορά τους στη γύρω ύπαιθρο χώρα το ένα εκατομμύριο. «Ουκ αποδέουσι μυριάδων εκατόν οι την Αλεξάνδρειαν και την χώρα Ιουδαίοι κατοικούντες από του προς Λιβύη καταβαθμού μέχρι των ορίων Αιθιοπίας». Διαφορετικά μας πληροφορεί ο Ιώσηπος: «Αίγυπτος πεντήκοντα προς ταις επτακοσίαις έχουσα μυριάδες ανθρώπων δίχα των Αλεξάνδρειαν οικούντων, ως ένεστιν εκ της καθ' εκάστην κεφαλήν εισφοράς τεκμήρασθαι». 

Κατ' αυτόν τον τρόπο οι Ιουδαίοι της Αιγύπτου ευημερήσαντες υλικώς και πνευματικώς και εξελληνισθέντες αποτελούν σπουδαίο σταθμό στην ιστορία τους αλλά και στην πρόοδο του εκεί ελληνισμού. Εδέχθησαν και υιοθέτησαν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό και έμειναν στην Ιστορία ως ελληνιστές Ιουδαίοι.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Ιουδαίοι της Αιγύπτου απαρνήθηκαν την πάτρια θρησκεία- τουναντίον σε πολλούς των Ελλήνων γράφει ο Ιώσηπος «ζήλος πολύς γέγονεν εκ μακρού της ημετέρας ευσέβειας, ουδ' έστιν ου πόλις Ελλήνων ουδ' ητισούν ουδέ βάρβαρος ουδέ εν έθνος, ένθα μη το της εβδομάδος, ην αργούμεν ημείς, το έθος δε διαπεφοίτηκε και αι νηστείαι και λύχνων ανακαύσεις και πολλά των εις βρώσιν ημίν ου νενομισμένων παρατετήρηται»9. Τη συμμετοχή των Ελλήνων στις ιουδαϊκές εορτές στην Αλεξάνδρεια περιγράφει και ο Φίλων, ιδιαίτερα στην ετήσια εορτή για τη μετάφραση των Ο' της Γραφής. Γράφει: «Διό και μέχρι του νυν ανά παν έτος εορτή και πανήγυρης άγεται κατά τη Φάρον νήσον, εις ην ουκ Ιουδαίοι μόνον αλλά και πολυπληθείς έτεροι διαπλέουσι το τε χωρίον σεμνυνούντες εν ω πρώτον τα της ερμηνείας εξέλαμψε, και παλαιάς ένεκεν ευεργεσίας αεί νεαζούσης ευχαριστήσαντες τω Θεώ μετά δε τας ευχάς και ευχαριστίας οι μεν πηξάμενοι σκηνάς επί των αιγιαλών οι δε επί της αιγιαλίτιδος ψάμμου κατακλινέντες εν υπαίθρω μετ' οικείων και φίλων εστιώνται».

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ

ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΦΟΥΓΙΑΣ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΙΣΙΔΙΑΣ. ΠΡΩΗΝ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΙΑΤΕΙΡΩΝΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ  ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ.