Ερώτηση: Πάτερ Ραφαήλ Νόικα τι είναι πνευματική ζωή;

Ερώτηση: Πάτερ Ραφαήλ, τι είναι πνευματική ζωή;

Απάντηση: Πολύ καλή ερώτηση, αλλά από μόνη της αποτελεί θέμα για μία άλλη ομιλία. Θα προσπαθήσω με λίγα λόγια να πω τα πιο ουσιώδη. Είναι όντως μία καλή ερώτηση, επειδή σήμερα η πνευματική ζωή εκλαμβάνεται ως ένας άνοστος ηθικισμός χωρίς έμπνευση. Όχι, δεν είναι αυτό! Η ηθική είναι μόνο το πρώτο σκαλοπάτι, είναι το πρώτο βήμα στο ξεκίνημα της πνευματικής ζωής.

Κοιτάξτε πόσες φορές στην Καινή Διαθήκη οι απόστολοι μιλάνε για τη νέα εν Χριστώ ζωή, για την «καινήν κτίσιν».  Είναι μια ζωή, πραγματικά, εν Πνεύματι. Η πνευματική ζωή είναι η υπέρβαση της βιολογικής μας ζωής, αυτής της πρωτόγονης ζωής, την οποία δεν κατηγορώ σε τίποτα, αλλά είναι απλώς πρωτόγονη και τελειώνει στον τάφο. Ζωή εν Πνεύματι σημαίνει να εισαχθείς στους νόμους της θεϊκής ζωής (αν μπορούν να ονομαστούν νόμοι), η οποία ζωή δεν γνωρίζει φθορά, ελάττωση και πόνο.

Γιατί πονάει ο άνθρωπος; Ο πόνος είναι μία πορεία προς τον θάνατο, είναι η απώλεια της ζωής. Η αληθινή πνευματική ζωή, όμως, δεν γνωρίζει απώλεια. Έτσι το να εισαχθείς στους νόμους της αιώνιας ζωής πριν από τον βιολογικό θάνατο, αυτό είναι η πνευματική ζωή.

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την αγάπη. Στο μοναστήρι μας πολλές φορές έρχονταν άνθρωποι σακατεμένοι από τη ζωή, με απελπιστικά αδιέξοδα και σοβαρά προβλήματα, και παρά την κούραση και την αδυναμία μας -επειδή αυτό μας έμαθε ο γέροντάς μας- τους δεχόμασταν με όλη μας την καρδιά. Ακούγοντάς τους χωρίς να τους κρίνουμε και δείχνοντάς τους λίγη αγάπη, πολλές φορές αυτή η, έστω και ελάχιστη, αγάπη ενεργούσε στους ανθρώπους αυτούς μια τέτοια απρόβλεπτη ανάσταση, που μέναμε έκπληκτοι για το “από πού και ως πού”!

Τι θέλω να πω με αυτό; Η αγάπη, έστω και στις πιο μικρές εκδηλώσεις της, δεν έχει ψυχολογικό χαρακτήρα και πολύ περισσότερο ηθικό. Είναι ο νόμος της ζωής. Στις μέρες μας οι θεολογούντες αναφέρονται στην πνευματική ζωή με έναν αδόκιμο όρο: μυστικισμός. Για μας, στην Ορθοδοξία, κατ’ ουσίαν μυστικισμός δεν υπάρχει. Αυτό που χαρακτηρίζεται ως μυστικισμός, στην πραγματικότητα είναι η πνευματική ζωή. Αυτή είναι μυστική, διότι είναι του Αγίου Πνεύματος, και για το Άγιο Πνεύμα δεν μπορούμε να εκφραζόμαστε με όρους που έχουν να κάνουν με τη λογική και την ύλη• είναι μυστηριακή, διότι επιτελεί θαύματα, πράγματα τα οποία ούτε καν φανταζόμαστε, ή και αυτό που προείπαμε: προσφέρεις λίγη αγάπη στον πλησίον σου και θαυμάζεις για το πώς αναστήθηκε όλη του η ζωή -και πολλές φορές, εξαιτίας του, και η ζωή πολλών άλλων γύρω του.

Αυτό είναι, με λίγα λόγια, η πνευματική ζωή. Και θα χαιρόμουν πολύ, αν η λέξη μυστικισμός ακουγόταν όσο το δυνατόν λιγότερο, διότι προέρχεται από μία αιρετίζουσα νοοτροπία, η οποία έχει εφεύρει ένα “συρτάρι” με τον τίτλο Μυστικισμός για κάθε φαινόμενο που δεν μπορεί να το ερμηνεύσει λογικά και ταυτόχρονα δεν μπορεί να το αρνηθεί. Έτσι λοιπόν, οτιδήποτε δεν καταλαβαίνεις το πετάς εκεί, γιατί είναι μυστικιστικό. Όχι! Δεν πρόκειται για μυστική, αλλά για πνευματική ζωή. Χρησιμοποιούμε βέβαια και τον

όρο μυστική, αλλά περισσότερο μας ταιριάζει ο όρος πνευματική ζωή. Μία ζωή, μέσα στην οποία ξεκινάμε να κατεργαζόμαστε τη μετάνοιά μας και αρχίζουμε να βλέπουμε καθαρότερα αυτό που δεν βλέπαμε πριν.

Για παράδειγμα, σήμερα καταλαβαίνω καλύτερα από χθες έναν λόγο της αγίας Γραφής και αύριο θα καταλάβω κάτι περισσότερο. Ή, κάνοντας κάτι πνευματικό (μετάνοιες, νηστείες, αγρυπνίες κλπ.), αν γίνεται σωστά, εκτός από την εμπειρία της άσκησης, ανοίγουν και τα μάτια της ψυχής και παρουσιάζονται μπροστά μου ορίζοντες, που την ύπαρξή τους δεν μπορούσα ούτε να φανταστώ. Να πώς συνυφαίνεται η πράξη μας με την άνωθεν φώτιση, η οποία φώτιση δεν είναι ένα φαινόμενο διανοητικό, αλλά κάτι που παραμένει και μας ακολουθεί και μετά τον θάνατο.

Τι είναι μετάνοια; 

Ακόμη μία παρεξηγημένη έννοια των ημερών μας. Η μετάνοια δεν είναι μόνο λύπη και κλαψούρισμα για τις αμαρτίες που κάναμε. Είναι η δυναμική της πορείας μας για την αιώνια ζωή. Ο γέροντάς μας π. Σωφρόνιος -μένοντας πιστός στη φιλοκαλική παράδοση- έλεγε ότι η μετάνοια είναι η αρχή της αληθινής θεωρίας.

Ποιο είναι το πρόβλημα με τη μετάνοια; Κοιτάξτε γύρω σας, πόσοι άνθρωποι υπάρχουν που δεν έχουν συναίσθηση της αμαρτίας. Και μέχρι προχθές και εμείς ζούσαμε στην αμαρτία και ούτε καν το καταλαβαίναμε. Πόσες φορές δεν έχω ακούσει: «Πάτερ, δεν ήξερα ότι αυτό είναι αμαρτία!», ή, «Όταν διάβασα τα βιβλία της Εκκλησίας, κατάλαβα ότι αυτό είναι αμαρτία».

Βασική, λοιπόν, προϋπόθεση της μετάνοιας είναι η συναίσθηση της αμαρτίας. 

Δεν εξαντλείται, όμως, μόνο σε αυτό. Θυμηθείτε πόσες φορές προσπαθήσατε να πείσετε κάποιον, για κάτι που κάνει, ότι δεν είναι καλό, ότι είναι  αμαρτία, και δεν σας άκουσε! Τι συμβαίνει, όμως, όταν τελικά αρχίζει να σας πιστεύει; Τι συμβαίνει, όταν αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι κάτι είναι αμαρτία; Αρχίζω να βλέπω το σκοτάδι, στο οποίο βρίσκομαι. Και αυτή η επίγνωση του σκοταδιού μου δεν φανερώνει πως φάνηκε κάποιο φως στη ζωή μου; Με δύο λόγια, λοιπόν, η συνειδητοποίηση της αμαρτίας -και σας το λέω αυτό βάσει της Φιλοκαλίας και του γέροντά μου- είναι έργο του άκτιστου φωτός, είναι ο ίδιος ο Θεός που φωτίζει τη συνείδηση.

Στο σημείο αυτό, από τη στιγμή της συναίσθησης της αμαρτίας, πολλές φορές κάνει την εμφάνισή του ένας πολύ μεγάλος κίνδυνος: η απελπισία. 

Τώρα που βλέπω την άβυσσο και το σκοτάδι της αμαρτίας που υπάρχει μέσα μου, μπορεί να απελπιστώ. Όμως δεν είναι καιρός για απελπισία αντίθετα, είναι η ώρα της επίγνωσης: «Όχι, δεν είμαι χειρότερος από πριν είμαι καλύτερος. Γιατί, αν και είμαι το ίδιο αμαρτωλός, άρχισα πλέον να το συνειδητοποιώ». Τώρα για τον Θεό είμαι πιο πολύτιμος απ’ ότι προηγουμένως, που ήμουν το ίδιο αμαρτωλός και δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Και γιατί Του είμαι πιο πολύτιμος; Διότι βρήκε στο πρόσωπό μου κάποιον, με τον οποίο μπορεί να αρχίσει να μιλά.

Μας έλεγε ο γέροντας Σωφρόνιος: «Η ζωή της μετανοίας δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η επιστροφή του ανθρώπου από το σκοτάδι, το οποίο το φως του Θεού μας αποκάλυψε, προς αυτό ακριβώς το φως». Για τη θεωρία, την όραση του άκτιστου φωτός, δηλαδή του ίδιου του Θεού, οι περισσότεροι έχουν σχηματίσει λανθασμένη εντύπωση. Δεν είναι ένα υπερφυσικό φαινόμενο, όπως το έχουμε πλάσει στη φαντασία μας. Είναι κάτι το φυσιολογικό, ένα συστατικό στοιχείο της εξέλιξης του ανθρώπου και της μετάβασής του από το “γίγνεσθαι” στο “είναι”. 

Δηλαδή, είναι ό,τι πιο φυσικό για τον άνθρωπο να γίνει «νους όρων τον Θεόν». Διότι χάνοντας υπακοή στη μυστική φωνή του Θεού και ακολουθώντας το θεϊκό φως που αποκάλυψε το εσωτερικό μου σκοτάδι, θα δω κάποια στιγμή -Παράσχου, Κύριε, και δέξου το σαν προσευχή!- ναι, θα αξιωθώ να δω το ίδιο το Φως.

Ολοκληρώνοντας την απάντησή μου, θα αναφέρω και πάλι τον π. Σωφρόνιο, που έλεγε: «Μόνο τότε θα καταλάβεις ότι Αυτός ήταν εκείνο το φως, από το οποίο φωτιζόσουν τις ημέρες της απελπισίας σου- το φως που σε φώτισε να δεις το εσωτερικό σου σκοτάδι, για να αρχίσεις την πορεία από το σκοτάδι στο φως». Αυτό είναι, για μένα, η πνευματική ζωή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ.