Το σχολείο που
οραματιζόταν ο πατροΚοσμάς
Πολύς λόγος γίνεται τα
τελευταία χρόνια για το ρόλο που καλείται να παίξει το σχολείο στη σημερινή
κοινωνία. Είναι αλήθεια ότι το σχολείο έχει αλλάξει κατά πολύ και δεν είναι
αυτό το οποίο έχουν ακόμη στο μυαλό τους οι περισσότεροι άνθρωποι μιας κάποιας
ηλικίας. Όσοι έχουν παιδιά που πηγαίνουν σχολείο σίγουρα θα έχουν αντιληφθεί
αυτή την αλήθεια, και ακόμη περισσότερο βέβαια οι εκπαιδευτικοί.
Να το πούμε ευθύς εξαρχής:
ολοένα και περισσότερο το σχολείο ορίζεται από τους κανόνες της αγοράς και της
νεοφιλεύθερης οικονομίας, καθώς και της ακραία φιλελεύθερης νοοτροπίας
γενικότερα. Πολλοί θα ήθελαν το σχολείο να διδάσκει στους μαθητές μόνο τα αναγκαία
για το επάγγελμά τους μαθήματα, αυτά που τους είναι τάχα χρήσιμα και χρηστικά.
Μαθηματικά, πληροφορική, ξένες γλώσσες, φυσική. Σχεδόν όλα τα υπόλοιπα
περιττεύουν σύμφωνα με αυτή την κυρίαρχη νοοτροπία, η οποία ασφαλώς έχει
περάσει και σε μαθητές και γονείς. Αυτά τα υπόλοιπα μαθήματα δεν είναι
απαραίτητα, αποτελούν ένα επιπλέον βάρος στους μαθητές. Γι’ αυτό άλλωστε και το
υπουργείο Παιδείας φροντίζει να κάνει ολοένα και πιο εύκολη τη ζωή των μαθητών.
Στο Γυμνάσιο αυτά τα μαθήματα δεν εξετάζονται πλέον στο τέλος της χρονιάς. Το
ίδιο προφανώς θα συμβεί και στο Λύκειο λίαν συντόμως. Στο Λύκειο μάλιστα είναι
αδύνατον να μείνει κάποιος μετεξεταστέος. Προάγεται έτσι κι αλλιώς με μέσο όρο
9,5! Εννοείται ότι και η δυνατότητα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών
εντάσσεται στο ίδιο πλαίσιο. Οι μαθητές και οι γονείς τους χωρίς να
εναντιώνονται στον Θεό, απλά διευκολύνονται με την απαλλαγή από ένα ακόμα
μάθημα, που, κατά την άποψή τους, μόνο κούραση μπορεί να επιφέρει στον μαθητή.
Δεν διδάσκονται μόνο τα
«χρήσιμα» μαθήματα στο σχολείο. Όχι. Όλα διδάσκονται. Η νοοτροπία όμως που
προαναφέραμε έχει αλώσει εκ των έσω τα περισσότερα μαθήματα, και μάλιστα τα
λεγόμενα ανθρωπιστικά, έτσι που οι μαθητές στο τέλος δεν μαθαίνουν από αυτά. Οι
μαθητές χειρίζονται την Ελληνική γλώσσα σαν να είναι μην είναι Έλληνες, σαν να
τη μαθαίνουν ως ξένη γλώσσα. Η ιστορία τούς είναι το πιο δύσκολο και βαρετό
μάθημα, τόσο που ακόμη και οι μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης μέχρι πρόσφατα
δεν το επέλεγαν στις Πανελλαδικές εξετάσεις, προτιμώντας στη θέση του ένα
μάθημα από άλλη κατεύθυνση. Και πάει λέγοντας.
Η παραδοσιακή νοοτροπία που
ξέραμε παλιότερα είναι ότι το σχολείο παρέχει γενική παιδεία και μόρφωση. Ο
μαθητής δεν επικεντρώνει την προσπάθειά του στο να μπει σε κάποια σχολή μόνο
αλλά μορφώνεται, αποκτά εσωτερική μορφή και ταυτότητα. Καλλιεργεί το ήθος του.
Με μια γρήγορη ματιά στα εγχειρίδια του παραδοσιακού σχολείου θα αντιλαμβανόταν
ένας παρατηρητής ότι σκοπό είχαν την καλλιέργεια της εθνικής (όχι εθνικιστικής,
όπως θα διάβαζαν πολλοί σημερινοί κακοπροαίρετοι το εθνικής-πατριωτικής) και θρησκευτικής
συνείδησης. Αυτά έχουν σχεδόν εξοβελιστεί από το σχολείο. Εκείνο που στήριξε το
ελληνικό κράτος από την απελευθέρωση και μετά, η θρησκεία και τα εθνικά μας
χαρακτηριστικά και ιδεώδη, απομακρύνονται ως άχρηστα και επικίνδυνα. Σαν η χώρα
αυτή να ξεφύτρωσε ξαφνικά στο χάρτη.
Ας δούμε έτσι για αλλαγή πώς
έβλεπε ένας άγιος της εκκλησίας μας το ρόλο του σχολείου στην εποχή του. Μιλάμε
για τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, που πολλοί μάλιστα τον συγκαταλέγουν ανάμεσα
στους διαφωτιστές, εκπρόσωπο του νεοελληνικού διαφωτισμού. Ο άγιος Κοσμάς, όπως
όλοι ξέρουμε, πάλευε για την ίδρυση σχολείων. Τα θεωρούσε απολύτως αναγκαία,
ακόμη περισσότερο και από τις εκκλησίες. Τέτοιες υπήρχαν στην εποχή του. Εκείνο
που έλειπε ήταν τα σχολεία. Τι σχολείο όμως είχε στο νου του ό Πατροκοσμάς;
«Αμή δεν είναι καλά να βάλετε
όλοι σας να κάνετε ένα ρεφενέ, να βάλετε και επιτρόπους ναν το κυβερνούν το
σχολείον, να βάνουν διδάσκαλον να μανθάνουν όλα τα παιδιά και πλούσια και πτωχά
χωρίς να πληρώνουν; Διατί από το σχολείον μανθάνομεν το κατά δύναμιν τι είναι
Θεός, τι είναι αγία Τριάς, τι είναι άγγελοι, αρχάγγελοι, τι είναι δαίμονες, τι
είναι Παράδεισος, τι είναι Κόλασις, τι είναι αμαρτία, αρετή. Από το σχολείον
μανθάνομεν τι είναι αγία Κοινωνία, τι είναι Βάπτισμα, τι είναι το άγιον
Ευχέλαιον, ο τίμιος Γάμος, τι είναι ψυχή, τι είναι κορμί, τα πάντα από το
σχολείον τα μανθάνομεν, διατί χωρίς το σχολείον περιπατούμεν εις το σκότος.
Καλύτερα να έχης εις την χώραν σου σχολείον ελληνικόν παρά να έχεις βρύσες και
ποταμούς, διατί η βρύσις ποτίζει το σώμα, το δε σχολείον ποτίζει την ψυχήν, το
σχολείον ανοίγει τες εκκλησίες, το σχολείον ανοίγει τα μοναστήρια. Ανίσως και
δεν ήτανε σχολεία, πού ήθελα εγώ να μάθω να σας διδάσκω;»
Τι σχέση έχουν τα παραπάνω με
το σημερινό σχολείο; Μάλλον καμμία. Μετά βίας παραμένουν τα θρησκευτικά ως
υποχρεωτικό μάθημα, οι δε θεολόγοι αν αναρτούσαν σε κάποια τάξη το παραπάνω
απόσπασμα του αγίου Κοσμά για το ρόλο του σχολείου μάλλον θα έφερναν σε
αμηχανία αν όχι σε θέση μάχης τους συναδέλφους ή και τη διεύθυνση του σχολείου.
Αν όχι σε όλα, σίγουρα στα περισσότερα σχολεία. Αν τον άγιο Κοσμά τον ρωτούσε
κάποιος στην εποχή του γιατί είχε τέτοιο ενδιαφέρον για τα σχολεία θα
απαντούσε:
«Άκου παιδί μου. Καθένας μας
είναι ένα μυρμήγκι μέσα στο απέραντο κράτος του Θεού, που είναι ο κόσμος, αυτός
που βλέπουμε με τα χωματένια μάτια μας κι ο άλλος που τον βλέπουμε με τα μάτια
της ψυχής μας. Μυρμήγκι κι εγώ κουβαλάω ένα σπόρο στάρι να δώσω μια μπουκιά
στος χριστιανούς. Σήμερα αύριο εγώ θα φύγω, το βλέπω. Μα ο λόγος του Θεού δεν
πρέπει να σταματήσει να σπέρνεται και να φυτρώνει και να ψηλώνει και να
καρποφορεί. Ποιος θα κάνει
αυτή τη δουλειά; Το σχολείο. Δηλαδή ο δάσκαλος. Αυτός κι όταν εγώ θα είμαι σε άλλο τόπο κι όταν θα πάω
στην πατρίδα μας την αληθινή θα διδάσκει στο πόδι μου τι είναι Θεός, τι είναι
αρετή. Και έτσι η φλόγα θα μεταδίδεται και δε θα σβήνει. Γι’ αυτό κι
επαναλαμβάνω τι θα μαθαίνουμε από το σχολείο. Καθορίζω έτσι το πρόγραμμά μου,
ώστε οι γονείς να ξέρουν τι θα μαθαίνουμε από το δάσκαλο. Κι όταν τον δουν να
δίνει στα παιδιά δηλητήριο αντί μέλι, να τον ελέγχουν, να φωνάζουν, να μην τον
ανέχονται… Τα γράμματα
παιδί μου είναι δίκοπο μαχαίρι. Μπορούν να σφάξουν μα και να σώσουν. -Πότε γίνεται το ΄να και πότε το άλλο;
- Μα από την ύπαρξη ή την απουσία της αρετής. Το ΄πε δα κι ο μεγάλος αρχαίος
φιλόσοφος: Επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία και ου σοφία φαίνεται. Για να
το πω καθαρά: Δάσκαλος με Χριστό είναι σωτηρία, δάσκαλος αντίχριστος
καταστροφή» (Ιωάννης Μενούνος, Ο κατάσκοπος Μάρκο για τον άγιο Κοσμά, υπό επανέκδοση
).
Θα ήταν αφέλεια να κάνουμε
διαπιστώσεις του τύπου “ό,τι καλό μόνο σε παλαιότερες εποχές”. Είναι κι αυτός
ένας πειρασμός που αντιμετωπίζουμε οι χριστιανοί. Ωστόσο, δεν πρέπει να
παραγνωρίζουμε και την πραγματικότητα. Στα διακόσια χρόνια που πέρασαν σχεδόν
από τότε που απελευθερωθήκαμε, τα λόγια του αγίου Κοσμά για το σχολείο και το
ρόλο του καθώς και για τον δάσκαλο μοιάζουν μια ουτοπία. Ο άγιος ήξερε ότι το
σχολείο παραδίδει κάτι που οι παλιότεροι θεωρούσαν καλό και αναγκαίο στα
νεότερα μέλη της κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο που η διδασκαλία του επόμενου
μαθήματος καλείται, ακόμα, παράδοση. Παραδίδουμε τη σοφία των παλαιότερων στους
νεότερους. Λες και έγινε κάποιο σεισμικό ρήγμα με την παράδοση στις μέρες μας
και αυτό διακόπηκε. Όχι ότι δεν διδάσκονται ακόμη οι μεγάλες μορφές του παρελθόντος
στα σχολεία μας. Αλλά στην ουσία έχουν απομυθοποιηθεί. Τον σημερινό άνθρωπο
άλλα τον ενδιαφέρουν. Δεν νοιάζεται για το από πού έρχεται και ασφαλώς για τον
προορισμό του. Νοιάζεται για το παρόν και την απόλαυσή του. Σε τι μπορεί να του
είναι χρήσιμες λοιπόν οι μορφές του παρελθόντος; Γιατί να παιδεύεται και να
χάνει χρόνο; Κι αν μιλήσουμε για την πίστη και τον Θεό, εκεί είναι που μας
πιάνει όντως απαισιοδοξία. Αυτές οι έννοιες τείνουν να εξοβελιστούν από το
σημερινό σχολείο. Το σχολείο είναι δήθεν ουδετερόθρησκο και τηρεί ίσες
αποστάσεις από όλες τις θρησκείες. Αλλά αυτό δεν είναι αληθές. Στην
πραγματικότητα τηρεί…μεγάλες αποστάσεις από όλες τις θρησκείες. Δεν θέλει να
τις βλέπει. Ούτε τον χριστιανισμό, ούτε καμμία. Χρησιμοποιεί τον όρο
«ουδετερόθρησκο» καταρχάς για να απομακρύνει τη διδασκαλία του χριστιανισμού
και αργότερα να κάνει πέρα κάθε διδασκαλία για τις θρησκείες. Το μόνο που θα
μείνει είναι μια τυπική αναφορά σε αυτές, απλά για να μην είναι τελείως άσχετοι
με το θρησκευτικό φαινόμενο οι μαθητές. Στη Γαλλία επί παραδείγματι, που δεν
διδάσκονται τα θρησκευτικά, οι μαθητές δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ακόμη και
τη μορφή της Παναγίας στα Μουσεία. Οπότε σκέφτονται να θεσπίσουν μια μορφή
διδασκαλίας των θρησκευτικών ενδεχομένως ως κεφάλαια εντός του πλαισίου ενός
άλλου μαθήματος.
Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
οραματιζόταν λοιπόν ένα άλλο σχολείο. Σχολείο που θα μαθαίνει στα παιδιά την
πίστη στον Θεό, την αγάπη για την πατρίδα και ό,τι άλλο όμορφο και καλό έχει
δημιουργήσει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Σήμερα οδεύουμε σιγά σιγά προς τον
αντίποδα όλων αυτών. Ο Θεός αποβάλλεται, η παράδοση αμφισβητείται. Μένει οι
χριστιανοί να ξέρουμε τι είναι το σχολείο, να μην παρασυρόμαστε από το τι κάθε
φορά θεωρείται χρήσιμο για τα παιδιά μας και να διεκδικούμε με αποφασιστικότητα
ένα αληθινό σχολείο που θα συνδιαλέγεται με τις αξίες της παράδοσης για να
μπορεί να βαδίζει με σταθερότητα προς το μέλλον.
__________
Σοφία Χατζή
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 11.07.2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου