Άγχος: Όταν η μέριμνα γίνεται εμμονή, καταντά βαθύς πόνος και δυστυχία | π. Διονύσιος Ταμπάκης

Ο π. Διονύσιος Ταμπάκης που διακονεί στο Γενέσιο της Θεοτόκου Ναυπλίου, μιλά για την αγωνία της καθημερινότητας, που αρχίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης στο Θεό. «Ένας καλός λογισμός, όταν γίνει επίμονος, θα σε βγάλει σε μύριους κακούς»

Το άγχος και η στενοχώρια είναι μακριά από τη φύση του ανθρώπου. Όταν ο άνθρωπος χτίζει τη θλίψη για καιρό, η ψυχή χάνει το κουράγιο της. Βλέπουμε ανθρώπους να κοιτούν χωρίς να βλέπουν, να μιλούν θυμωμένοι ή παραιτημένοι, και να παρασύρονται από επιθυμίες που τους βοηθούν επιφανειακά να ξεχαστούν. Έτσι εισερχόμαστε σ’ έναν φαύλο κύκλο. Ο χριστιανός είναι από τους λίγους στον πλανήτη που μπορεί να σπάσει τους φαύλους κύκλους. Γνωρίζουμε έναν έγγαμο ιερέα, που ζει όπως όλοι μας, μέσα στα βάσανα της ζωής. Διαθέτει ωστόσο την ευγενική και χαρούμενη απλότητα του ανθρώπου που ανακάλυψε μπαούλο με θησαυρό και τον μοιράζεται. Τον ρωτήσαμε αν η αμεριμνησία είναι η λέξη κλειδί στα άγχη μας και αν τη συνάντησε σε μοναχούς στ’ ασκηταριά και μοναστήρια που συχνά επισκέπτεται ή και σε λαϊκούς.

Πρόκειται για τον π. Διονύσιο Ταμπάκη που διακονεί στο Ναύπλιο από τον ναό του Γενεσίου της Θεοτόκου που μας απαντά:

«Είναι ωραίο να παίζεις με τις  λέξεις, να τις κυνηγάς, να τις ανακαλύπτεις και αυτές  να σε αποζημιώνουν με την σοφία τους. “Αρχή σοφίας  ονομάτων επίσκεψις”.

Έτσι αναλύοντας τη λέξη άγχος θα δούμε πως εξέρχεται από το ρήμα σφίγγω. Άρα σηματοδοτεί  κάτι που βρίσκεται κοντά, κατάσαρκα. Από εκεί βγαίνει και η αγχόνη, ο αγχίνους.

Άγχος λοιπόν είναι οποιαδήποτε ιδέα και κατάσταση που την ταυτίζεις με τη ζωή σου, ένα γεγονός παρελθοντικό ή μελλοντικό που σου γίνεται εμμονή και κατόπιν μανία και νεύρωση.

Πολύ σωστά στο Τουρκικό λεξικό ο ψυχοπαθής ονομάζεται και manyak-μανιάκ. Δηλαδή  μανιακός είναι αυτός που  εμ-μένει, κολλάει σαν το στρείδι σε μία σκουριασμένη και τοξική κατάσταση, πολύ σχετική για τον καθένα.

Κάποιος ας πούμε ταυτίζεται με ένα δυσάρεστο γεγονός, μια κακοποίηση που υπέστη, μία αδικία που του έγινε ή  μία ενοχή για κάποιον που έβλαψε. Εμμένει σε έναν μελλοντικό φόβο που με τη σειρά του εξάγει σωρεία σκηνοθετημάτων, σεναρίων και κινδύνων που θα ζήλευε και ο καλύτερος σεναριογράφος ταινιών τρόμου του Χόλιγουντ. Έχει εκπαιδευτεί το μυαλό μας να λειτουργεί ως κύβος που επικάθεται πεισματικά στην επιφάνεια και όχι σαν σφαίρα που όλο κυλάει και ποτέ της δεν κολλάει.

Πού οφείλεται η ροπή μας σε αυτού του είδους κακοποιού εκπαίδευσης;

Έλεγε ο αββὰς Ισαὰκ ο Σύρος: “Ἐν διανοίᾳ βελτιούμεθα καὶ ἐν διανοίᾳ ἀχρειούμεθα.” Όλα ξεκινούν από τη σκέψη, καλά και κακά, υγιή και άρρωστα. Έμαθε ο λογισμός μας να αλητεύει ασύστολα και συνήθως όχι σε ευχάριστα και δημιουργικά άλλα μόνο σε φοβικά και τοξικά θέματα. Ας επισκεφθούμε και άλλη μία λέξη, το «άλγος» δηλαδή τον  πόνο. Έχει ρίζα το ρήμα «αλέγω» που σημαίνει μεριμνώ, φροντίζω κοπιωδώς για κάτι. Γι’ αυτό και “κύνες οὐκ ἀλέγουσαι, ἀφρόντιδες εισίν” δηλαδή  οι σκύλοι, αλλά και όλα τα ζώα δεν καταπονούνται από μέριμνες. Άρα η μέριμνα όταν γίνεται εμμονική καταντά πόνος και δυστυχία. Διά τούτο και οι αρνητάδες των εγκοσμίων πάντα ήταν οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι της ιστορίας.

Πριν λίγο καιρό γνώρισα έναν πολύ σπουδαίο, σοβαρό, πετυχημένο, μορφωμένο και μετρημένο άνθρωπο  ευρισκόμενο σε υψηλή θέση που διαχειρίζεται πολύ σημαντικά θέματα. Έμεινα άναυδος όμως κατόπιν σαν   έμαθα πως ο αδελφός του είναι άστεγος και κοιμάται στα παγκάκια. Μάλιστα αισθάνεται πανηγυρικά ως άφροντις πολύ πιο  ευτυχισμένος από τον υπεύθυνο και αγχωμένο-ταμαχιάρη αδελφό του.

Ο άγιος Νικήτας ο Στηθάτος ισχυριζόταν ότι εκτός από την ακτημοσύνη ο άνθρωπος χρειάζεται και αποταγή του πλούτου της διάνοιας. Πώς λειτουργεί αυτό θεραπευτικά;

 Θαυμάζω την αμεριμνησία των Μοναχών στα Καυσοκαλύβια. Ξέρεις, όταν έχει άσχημο καιρό εκεί  δεν πάει καραβάκι, μα ούτε και τα Σαββατοκύριακα έχουν συγκοινωνία. Και φυσικά θα σε αρπάξει τώρα ο «έξυπνος» λογισμός σου και θα σε ρωτήσει: «Και αν συμβεί κάτι έκτακτο, τι θα απογίνουνε;».  Εδώ θα απαντήσω στο ερώτημά σου: Οι μοναχοί έχοντας παραδώσει ολοκληρωτικά τη ζωή τους στην πρόνοια τη θεϊκή δεν ανησυχούν για τον εαυτό τους, παρά μόνον έχουν τη μεγάλη και καλή ανησυχία για τη σωτηρία του κόσμου. Και να μην έχουνε να φάνε, δεν βάζουν άγχος. Θα μαζέψουν ολίγα χορταράκια από τη γη, θα τα ταχινοκόψουν με ολίγον ταχίνι και θα φάνε σαν βασιλιάδες μέχρι να ξαναπεράσει το επόμενο μοτόρι.

Η πολλή ανά-λυση που μας φέρνει παρά-λυση και τα οφέλη από τη μελέτη

Πώς αντιλαμβάνονται οι πνευματικοί ασκητές το άγχος;

Κάποτε, ένα δειλινό στη Σκήτη της Αγίας Άννης, καταλαγιασμένοι στο στοργικό, μισοσκότεινο αρχονταρικάκι μίας Καλύβης ρωτήσαμε τον Γέροντα από πού γεννιέται το άγχος.

– Το άγχος, ευλογημένες ψυχές, γεννάται από την έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό. Όταν ο λογισμός σου τρέχει στο μέλλον: “Τι θα γίνει την επόμενη δεκαετία με τα παιδιά μου, με το μαγαζί μου…”.

Φάε λοιπόν τα λουκούμια, που έχεις τώρα, και μη νοιάζεσαι αν του χρόνου, που θα έρθεις, θα έχει λουκούμια να φας. Κάνε αυτό, που μπορείς να κάνεις τώρα, και άσε στον Θεό να κάνει αυτό, που εσύ δεν μπορείς να κάνεις. Διότι, αν έχεις άγχος, ούτε αυτό που μπορείς να κάνεις θα καταφέρεις.

Πώς μπορεί ο άνθρωπος να επιβιώσει σε μια κοινωνία άγχους; Ακόμη κι όταν  ο ίδιος πορεύεται σ’ έναν αγώνα, συνήθως παρασύρεται από τη γενική ατμόσφαιρα.

Κάμετε τον καλό κόπο να διαβάσετε στην Παλαιά Διαθήκη για τους Ισραηλίτες, για την πορεία τους στην έρημο, πώς θαυματουργικά και με αφύσικο τρόπο εφροντίζοντο και ετρέφοντο από τον Θεό πέρα από προγραμματισμούς και ανθρώπινες πρόνοιες. Επί σαράντα ολόκληρα χρόνια ούτε αρρώσταιναν, μα ούτε και οι σόλες των παπουτσιών τους έλιωναν. Η νεφέλη την ημέρα τους εσκέπαζε και τους εδρόσιζε και το βράδυ τους εφώτιζε και τους καθοδηγούσε.

Το κανονικό και φυσιολογικό είναι το μυαλό του ανθρώπου να είναι άδειο και να μην έχει έμμονους λογισμούς και ρεμβασμούς, ούτε καλούς ούτε κακούς, αλλά να έχει μόνο τη μνήμη του Θεού. Ακόμη και ένας καλός λογισμός, όταν γίνεται επίμονος, μετά θα σε βγάλει σε μύριους κακούς.

Οι άγιοι διαθέτουν την αντίληψη στην οποία αναφερθήκατε. Όμως ο υπόλοιπος κόσμος έχει τον προσανατολισμό του στον ορθολογισμό. Οι άνθρωποι θέλουν να αναλύουν

Η πολλή ανά-λυση φέρνει την παρά-λυση και κατόπιν την εις τον τάφον του σώματος διά-λυση. Όπως το νερό, ας πούμε, που, όταν το βλέπουμε κρυστάλλινο και καθαρό, το χαιρόμαστε και το πίνουμε. Όμως, αν ένας μικροβιολόγος το πάρει και το αναλύσει στο εργαστήριό του, θα δει τόσα πολλά μικρόβια και βλαπτικούς μικροοργανισμούς εντός του, που στο τέλος θα μείνει διψασμένος. Γι’ αυτό προτιμότερη κάποιες φορές  είναι η παραίτηση και η καλή αδιαφορία από την εμμονική ανάλυση των πάντων.

Για το άγχος και τις μέριμνες ρώτησα επίσης  έναν εύθυμο πάντα Καλόγερο  που ασκήτευε στην Καψάλα:

“–Γέροντα, τι να κάνουμε για να έχουμε θετικούς λογισμούς;

– Να πάτε στο περίπτερο και να πιείτε μία πορτοκαλάδα με θετική ενέργεια! Πολύ απλά, για να έχεις καλούς λογισμούς πρέπει να μην έχεις λογισμούς. Ο άνθρωπος πλάσθηκε από τον Θεό για να μην έχει λογισμούς, παρά μόνο μνήμη Θεού.

 – Και τι, δηλαδή, να μην σκεφτόμαστε;

– Να σου πω… Έτσι όπως σκέφτεσαι, καλύτερα… να μην σκέφτεσαι! Διότι, και καλά να σκεφτείς, πάλι κι αυτά σε άσχημα θα σε βγάλουν.

 Μία γυναίκα κάποτε σκεφτόταν χαρούμενη: “Να φτιάξω αύριο ένα ωραίο φαγητό, να ευχαριστήσω την οικογένειά μου. Θα πάω αύριο πρωί πρωί να ψωνίσω από τον μανάβη!” Όμως δεν σταμάτησε εκεί. Ο λογισμός της αλήτευσε πιο πέρα και άρχισε να φαντασιοκοπεί: “Μα, αν η μανάβισσα, που με λοξοκοιτά με ζήλια, δηλητηριάσει τα λαχανικά; Μετά θα πεθάνουν τα παιδιά μου, και πώς θα το αντέξω αυτό; Μα και ο άντρας μου; Και ’κείνος κατόπιν θα αρρωστήσει από την πίκρα  και θα καταλήξει στον τάφο. Αλλά έπειτα δεν θα μπορέσει να το σηκώσει και η μητέρα μου, που είναι πολύ ευαίσθητη και μπορεί να αυτοκτονήσει.”

Aπό ένα φρικασέ ξεκίνησε κι έκανε ολόκληρη γενοκτονία.

Σε γραπτά των πατέρων της Εκκλησίας μας βρίσκουμε συχνά αναφορές στη φαντασία, η οποία όπως υποστηρίζουν επ’ ουδενί δεν συνδέεται με τη θεολογία, είναι μεταπτωτική και προέρχεται από την επίμονη σκέψη.

Η σκέψη θέλει τη νηστεία της και τον περιορισμό της. Εδώ πολύ βοηθάει η προσευχή, η αγία μελέτη και η δημιουργική εργασία για να μην μένει το μυαλό μας αργό, διότι μετά όλο ανοησίες κατασκευάζει. Κοίταξε τα μικρά παιδιά. Σκέφτονται και κάνουν λογισμούς για το τι θα απογίνουν μετά από τριάντα  χρόνια, αν θα σπουδάσουν, αν θα βρουν δουλειά και τέτοια; Ζούνε το παρόν και το γλεντούν. Άλλωστε και με το να σκέφτεσαι δεν αλλάζεις κάτι.

Μπορεί η θλίψη και οι μνήμες των όσων βασάνων μάς συνέβησαν να οδηγήσει σε νευρολογική νόσο;  

Όλα από τον άρρωστο λογισμό αρχίζουν και γεννιούνται. Όλος ο Άδης ξεβράζεται από τη σκέψη, γι’ αυτό μην έχεις στάσιμους λογισμούς. Μάλιστα μου είχε πει κάποτε ένας Γερμανός προσκυνητής για μία ευχή, που δίνουνε στη χώρα τους: «Σου εύχομαι να έχεις καλή υγεία και κακή μνήμη»! Αυτός ο ξαποδώς έχει ένα κομπρεσέρ και προσπαθεί να τρυπήσει το μυαλό μας. Αφού έπειτα μπει μέσα, μας βάζει μία κασέτα να την ακούμε συνέχεια και κατόπιν φεύγει ικανοποιημένος για άλλα κορόιδα αφήνοντάς μας να συνομιλούμε με τον άρρωστο λογισμό μας, όπου έπειτα χανόμαστε σε έναν σκοτεινό λαβύρινθο και παθαίνουμε κατάθλιψη, άγχος και αχρηστευόμαστε.

Γι’ αυτό μην σκέφτεσαι υπερβολικά, ούτε κακά ούτε καλά, παρά να προσεύχεσαι. Καλύτερα να κάμεις τις δυσκολίες και τα θέματά σου προσευχή παρά σκέψη. Με τον τρόπο αυτόν και γαλήνη θα έχουμε, αλλά και το μυαλό σου ξεκούραστο θα δουλεύει καλύτερα. Επίτρεψέ  μου λοιπόν να πω ένα στιχάκι για τους συντελεστές και τους αναγνώστες, ένα στιχάκι που θα βοηθήσει να ειρηνεύουν όποτε έχουν άγχος:

«Θυμίσου πάντα να ξεχνάς και ξέχνα να θυμάσαι και έτσι δεν θα ‘χεις ταραχή»

Ευχαριστήσαμε τον πατέρα Διονύσιο και θυμηθήκαμε τα λόγια του π. Αλέξανδρου Σμέμαν ότι η μόνη αληθινή  πίκρα είναι η πίκρα τού να μην είσαι άγιος. Όλα από εκεί αρχίζουν.

Το τελευταίο βιβλίο του π. Δ. Ταμπάκη διαπραγματεύεται τα δεινά του άγχους κι έχει τίτλο «ΧΑΠΙ ΕΝΤ» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άθως.

__________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 03.09.2020