Πώς η λογοτεχνία μπορεί να συγκλίνει με τη θεολογία του πλησίον μας | Βάνια Σύρμου

Η Βάνια Σύμρου, φιλόλογος, μεταφράστρια και συγγραφέας, μιλά για τη διαπλαστική επιρροή της ανάγνωσης στους νέους, την κοινωνική της διάσταση, αλλά και το θεολογικό της μήνυμα, ότι δηλαδή μας μαθαίνει να αγαπάμε τους ανθρώπους.

___

Η ανάγνωση είναι μια τέχνη που διαμορφώνει κριτήρια και προτρέπει τον άνθρωπο να εξερευνά την ανθρώπινη φύση. Οι βιβλιοθήκες δημιουργούν πολιτισμό. Κάποιος που έχει διαβάσει πολύ, μπορεί να διακρίνει τις λογοτεχνικές αρετές ενός βιβλίου και όταν μάλιστα έχει μελετήσει και κλασικά έργα, είναι σε θέση να διαβάζει με ασφαλή κριτήρια και να προτείνει την ανάγνωση και σε άλλους. Σημαντικό στην εποχή μας είναι να καταφύγουν οι νέοι στην λογοτεχνία, γιατί διαβάζοντας ανοίγουν τα σύνορα της κατανόησης τόσο του ίδιου του εαυτού μας όσο και των άλλων ανθρώπων.

Η εκπαιδευτικός Βάνια Σύρμου, φιλόλογος και μεταφράστρια αγγλόφωνης λογοτεχνίας, καθώς και συγγραφέας διηγημάτων, θα μας μιλήσει για την διαπλαστική επιρροή που ασκεί η ανάγνωση στους νέους, αλλά και για την επιβράβευση των μαθητών της μέσα από έναν διαγωνισμό λογοτεχνίας, που ξεκίνησε από το 2008 στην ιδιωτική εκπαίδευση που εργάζεται.

Με ποιο τρόπο η επαφή σας με τους μαθητές και τη λογοτεχνία σας ενέπνευσε να συμμετέχετε στο λογοτεχνικό διαγωνισμό του «Λογοτεχνικού Εργαστηρίου» που διοργανώνεται από τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής; Περιγράψτε μας το πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχει το σχολείο σας, εσείς και οι μαθητές σας που κατακτούν επαίνους και επιβραβεύονται.

Η Λογοτεχνία είναι ένα μάθημα που αγαπώ ιδιαίτερα και απολαμβάνω να διδάσκω. Είναι από τα μαθήματα εκείνα που ευνοούν την επικοινωνία του δασκάλου με τους μαθητές, αλλά και των μαθητών μεταξύ τους και παράλληλα τους δίνουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη, την ενσυναίσθηση και τη δημιουργικότητά τους. Διακρίνοντας την ανάγκη των μαθητών να εκφραστούν δημιουργικά γράφοντας είτε εμπνεόμενοι από λογοτεχνικά κείμενα που επεξεργαζόμαστε στην τάξη είτε από προσωπικά τους βιώματα και αναζητήσεις, θέλησα να τους δώσω την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε ένα λογοτεχνικό διαγωνισμό για να έχουν τη χαρά της συμμετοχής και πιθανόν μιας διάκρισης.

Το Δίκτυο-Πρόγραμμα του Λογοτεχνικού Εργαστηρίου «Τα παιδιά διαβάζουν και γράφουν» της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, στο οποίο συμμετέχω, ως μέλος της Παιδαγωγικής - Συντονιστικής ομάδας των εκπαιδευτικών, από το ξεκίνημα του θεσμού το 2008 μέχρι σήμερα, έχει σαν στόχο την ενθάρρυνση των μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου να γράψουν ποιήματα, διηγήματα ή θεατρικά έργα. Τα σχολεία μπορούν να διαλέξουν, στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, και άλλους τρόπους προβολής της λογοτεχνίας, όπως να προσκαλούν λογοτέχνες, να οργανώνουν εκδηλώσεις κλπ.

Όσοι μαθητές επιθυμούν, συμμετέχουν και στο διαγωνιστικό μέρος, όπου τα έργα τους κρίνονται ανώνυμα από ειδική Λογοτεχνική Επιτροπή. Τα βραβευθέντα κείμενα τυπώνονται σε βιβλίο και στο τέλος της σχολικής χρονιάς, σε ειδική εκδήλωση, δίδονται έπαινοι, διακρίσεις, βραβεία σε όλους όσοι έλαβαν μέρος, ενώ μαθητές σχολείων αναλαμβάνουν εικαστικές, μουσικές ή θεατρικές παρεμβάσεις με βάση τα βραβευθέντα έργα. Πρόκειται ουσιαστικά για μια γιορτή της Λογοτεχνίας όπου οι μαθητές απολαμβάνουν τη χαρά της συμμετοχής και της δημιουργίας.

«Είναι σημαντική η συμβολή του οικογενειακού περιβάλλοντος στην εξοικείωση των παιδιών ήδη από τη νηπιακή ηλικία με το διάβασμα. Οι γονείς καλό είναι να αποτελούν οι ίδιοι το παράδειγμα, εντάσσοντάς το στη δική τους καθημερινότητα»

Η ενασχόληση των παιδιών με τη λογοτεχνία τι μπορεί να προσφέρει σε αυτή την ηλικία και στην υπόλοιπη ζωή τους; Πιστεύετε πως η αγάπη για την ανάγνωση μεταδίδεται από το οικογενειακό περιβάλλον;

Η αγάπη για το βιβλίο καλλιεργείται από μικρή ηλικία και εξοικειώνει τα παιδιά με συμπεριφορές και μηχανισμούς ανάγνωσης. Η εδραίωση της ανάγνωσης βιβλίων ως συνήθειας στη καθημερινή ζωή των παιδιών, συμβάλλει στην ανάπτυξη της φαντασίας και της περιέργειας, στην ψυχική τους ωρίμανση και φυσικά στη γλωσσική τους ανάπτυξη. Ιδιαίτερα η λογοτεχνική ανάγνωση αποτελεί πηγή δημιουργικής εξερεύνησης των ορίων της εμπειρίας τους, ταξιδεύοντάς τους νοερά στους τόπους της μυθοπλασίας.

Ο Τσβετάν Τοντορόφ, στο βιβλίο του «Η λογοτεχνία σε κίνδυνο», αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η λογοτεχνία διευρύνει τον κόσμο μας, μας παροτρύνει να φανταστούμε άλλους τρόπους για να τον προσλαμβάνουμε και να τον οργανώσουμε. Η λογοτεχνία ανοίγει στο άπειρο αυτή τη δυνατότητα αμοιβαίας επικοινωνίας με τους άλλους και έτσι μας εμπλουτίζει απεριόριστα. Πέρα από το να παρέχει μια απλή τέρψη, μια ψυχαγωγία, επιτρέπει στον καθένα να ανταποκριθεί καλύτερα στην κλήση του, να είναι ανθρώπινος». Θεωρώ πως στα λόγια αυτά συνοψίζεται η προσφορά και η σημασία της λογοτεχνίας για όλους, καθώς και το θεολογικό της μήνυμα, ότι δηλαδή μας μαθαίνει να αγαπάμε τους ανθρώπους.

Μέσω της λογοτεχνίας μαθαίνουμε να μελετάμε την ανθρώπινη συμπεριφορά και ψυχή και κατά τούτο συγκλίνει με τη θεολογία του πλησίον. Ιδιαίτερη αναφορά θα ήθελα να κάνω στην κοινωνική διάσταση της λογοτεχνίας για τα παιδιά και τους νέους, με την έννοια του μοιράσματος του νοήματος που αντλούν από την ανάγνωση ενός κειμένου με τους γονείς τους ή με άλλα παιδιά, μέσα από διαδικασίες διαλόγου και επικοινωνίας. Ακριβώς για το λόγο αυτό θεωρώ πως είναι σημαντική η συμβολή του οικογενειακού περιβάλλοντος στην εξοικείωση των παιδιών, ήδη από τη νηπιακή ηλικία, με την ανάγνωση. Οι γονείς καλό είναι να αποτελούν οι ίδιοι παράδειγμα στα παιδιά τους, εντάσσοντας το διάβασμα στη δική τους προσωπική καθημερινότητα.

«Οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τις αναγνωστικές συνήθειες. Το αν τις επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά εξαρτάται από τη χρήση. Η σωστή χρήση μπορεί να είναι ευεργετική»

Πώς μπορεί να αποφύγει ένας νεαρός αναγνώστης κάποιες παγίδες, όπως για παράδειγμα να μιμηθεί επικίνδυνους ήρωες της λογοτεχνίας. Υπάρχουν κλασικοί χαρακτήρες σε κλασικά μυθιστορήματα που αυτοκτονούν ή εμπλέκονται σε νοσηρές καταστάσεις. Η ταύτιση ενός εφήβου με τους πρωταγωνιστές ενέχει κινδύνους;

Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες υπάρχουν μόνο στο πλαίσιο της μυθοπλαστικής αφήγησης, μοιάζουν με ανθρώπινες οντότητες, χωρίς όμως να είναι πραγματικοί άνθρωποι. Αυτό είναι απαραίτητο να γίνει σαφές στον έφηβο αναγνώστη. Η λογοτεχνία καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και την κατανόηση των χαρακτήρων, χωρίς να τους εξαγιάζει ή να τους προβάλλει ως πρότυπα.

Έτσι ο έφηβος μαθαίνει να αναπτύσσει κριτική στάση απέναντι στους λογοτεχνικούς ήρωες. Όταν μάλιστα πρόκειται για αρνητικούς ήρωες, τους αντιμετωπίζει ως αντανάκλαση της κοινωνικής παθογένειας και της ζωής τους στο πλαίσιο της μυθοπλασίας, τους μελετά και διαμορφώνει τη δική του άποψη.

Στην εποχή των τσιτάτων και της επιπόλαιης ανάγνωσης μικρών διαδικτυακών κειμένων, επηρεάζονται οι νέοι στο να καταφέρουν να διαβάσουν ένα μεγαλύτερο λογοτέχνημα, ένα διήγημα μια νουβέλα ή, πράγμα πιο δύσκολο, ένα μυθιστόρημα; Επίσης, η συντομευμένη ανάγνωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζει και τη φιλαναγνωσία των μεγάλων;

Είναι γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τις αναγνωστικές συνήθειες τόσο των μεγάλων όσο και των νέων. Το αν τις επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά πιστεύω πως εξαρτάται από τη χρήση τους. Θεωρώ πως η σωστή χρήση της τεχνολογίας μπορεί να είναι ευεργετική για τον αναγνώστη, γιατί φέρνει το βιβλίο, τη λογοτεχνία και τις βιβλιοθήκες πιο κοντά στο οικείο του περιβάλλον. Οι ιστοσελίδες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα ηλεκτρονικά φόρα για τα βιβλία μπορούν να προωθήσουν την ανάγνωση, καθώς και τη συγγραφή, αρκεί να υπάρχει η πρόθεση από την πλευρά του αναγνώστη να τα αναζητήσει.

Η ανάγκη για έκφραση και δημιουργία μέσω της εμπειρίας της συγγραφής

Πώς διαγράφεται η πορεία από τα νεανικά σας χρόνια μέχρι σήμερα στην ανάγνωση, καθώς και τα πρόσφατα συγγραφικά σας εγχειρήματα; Έχουν κυκλοφορήσει οι συλλογές διηγημάτων σας «Τερματικός σταθμός» και το «Σημάδι».

Το διάβασμα έχει ξεχωριστό ρόλο στη ζωή μου. Ήταν και είναι μια ξεχωριστή συντροφιά στο προσωπικό μου χρόνο, που πάντα μου εξασφαλίζει στιγμές διαφυγής, απόλαυσης, συγκίνησης, αλλά και συγκέντρωσης, περίσκεψης, προβληματισμού. Διαβάζω από παιδί. Ακόμα θυμάμαι τη χαρά μου να πηγαίνω στα κεντρικά βιβλιοπωλεία με τις οικονομίες από το χαρτζιλίκι μου ή με τα χρήματα από τα κάλαντα για να αγοράσω βιβλία.

Η προσωπική επιλογή του βιβλίου που θα διαβάσεις όταν είσαι παιδί, εκτός από τα βιβλία-δώρα που σου κάνουν οι άλλοι, θεωρώ πως σου προσφέρει μια ιδιαίτερη χαρά και εξασφαλίζει μια προσωπική σχέση με το βιβλίο που θα επιλέξεις, γι’ αυτό κι εγώ προσπάθησα να δώσω αυτή τη δυνατότητα και στα δικά μου παιδιά. Οι σπουδές μου στη φιλολογία ενίσχυσαν την αγάπη μου για τα λογοτεχνικά κείμενα και η θεωρητική γνώση με βοήθησε να κατανοήσω καλύτερα την τέχνη του λόγου.

Στη συνέχεια, οι σπουδές και η ενασχόλησή μου με τη μετάφραση αγγλόφωνης λογοτεχνίας ήταν η ευκαιρία για μια στενότερη επαφή με το λογοτεχνικό κείμενο. Η ευθύνη της μεταφοράς ενός λογοτεχνικού κειμένου σε μια άλλη γλώσσα, χωρίς να αλλοιωθεί το ύφος και το περιεχόμενο του πρωτοτύπου, καθώς και η αναζήτηση της καταλληλότερης επιλογής ακόμα και σε επίπεδο λέξης, σε υποχρεώνει να εγκύψεις στο κείμενο και να συνομιλήσεις με τον συγγραφέα του. Ταυτόχρονα, σου δίνει την ευκαιρία να μελετήσεις σε βάθος την τέχνη του λόγου και να εκφραστείς δημιουργικά.

Η μεταφραστική διαδικασία σε συνδυασμό με τη διδασκαλία της δημιουργικής γραφής στους μαθητές μου ήταν τα βήματα που με οδήγησαν στη συγγραφή. Το πέρασμα από τη θέση του αναγνώστη σε εκείνη του δημιουργού δεν είναι καθόλου εύκολο. Ωστόσο προέκυψε ως ανάγκη. Ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας. Η Κλαρίσε Λισπεκτόρ, αγαπημένη συγγραφέας, στο βιβλίο της «Η ώρα του αστεριού» γράφει: «Όχι, δεν είναι εύκολο να γράφεις. Είναι σκληρό σαν να σπας βράχους. Αλλά πετάγονται σπίθες και σχίζες σαν ατσάλι που λαμποκοπά» και νομίζω πως αυτό τα λέει όλα για την εμπειρία της συγγραφής.

* * *

Ευχαριστούμε τη Βάνια Σύρμου. Όσα μας είπε φανερώνουν την έγνοια της για τους μαθητές της που την ωθεί να τους δείξει δρόμους καλύτερους. Η ανάγνωση των βιβλίων δεν έχει από μόνη της τη δυνατότητα να κάνει τους ανθρώπους ενάρετους, ούτε να τους θεραπεύσει από τα πάθη. Αυτό είναι άλλης φύσεως εργασία. Μας δείχνει ωστόσο μέσα από τις ζωές των άλλων, την θέση μας στην κοινωνία. Οπωσδήποτε δεν είναι καθόλου μικρή υπόθεση να μπορεί έτσι κανείς να ανιχνεύσει τα λάθη και να τα αποφύγει.

_________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

Ορθόδοξη Αλήθεια, 02.09.2021