Η άσκηση είναι απαραίτητο στοιχείο, όχι μόνο για εμάς τους μοναχούς | π. Δαμασκηνός Νεοσκητιώτης ___

Συνομιλήσαμε με τον γέροντα π. Δαμασκηνό της Ιεράς Καλύβης Αγίων Αναργύρων στην Ιερά Σκήτη Γενεσίου της Θεοτόκου, τη Νέα Σκήτη,           όπως την ονομάζουν, που ανήκει διοικητικά στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου του Αγίου Όρους

Υπάρχουν άνθρωποι της προσευχής που από γνήσιο ενθουσιασμό, έρωτα και κλίση μοναχική, μπήκαν ηθελημένα σε μια περιπέτεια μυστική μέχρι το τέλος της ζωής τους. Τα πνευματικά τους ταξίδια, οι ανηφόρες και τα στενά περάσματα, οι τυφώνες στο δρόμο δεν αποτελούν τουριστικά στιγμιότυπα και δεν είναι δυνατόν να φωτογραφίζονται για να επιδεικνύονται στους φίλους. Το ταξίδι είναι μοναχικό. Σιωπηλό. Η συνηθισμένη φλυαρία της κοινωνίας εμποδίζει τους λαϊκούς να νιώσουν τη σιωπή αυτών των παιδιών του Θεού. Κάποτε όμως κάποιοι μοναχοί διακόπτουν για λίγο αυτή τη σιωπηλή στάση και μιλούν από αγάπη και τρυφερό ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους. Σε μια τέτοια συγκυρία, συνομιλήσαμε με τον γέροντα Δαμασκηνό της ιεράς καλύβης Αγίων Αναργύρων στην ιερά σκήτη Γενεσίου της Θεοτόκου. Την ονομάζουν Νέα σκήτη και ανήκει διοικητικά στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου, του Αγίου Όρους.

Μετά τον αρχικό χαιρετισμό με τον γέροντα Δαμασκηνό, ο ίδιος ένιωσε την ανάγκη να εξηγήσει τη συγκατάβαση που έκανε για τη συνέντευξη: «Eπιλέξαμε τη σιωπή, την απομάκρυνση από τον κόσμο σε αυτή την ευλογημένη γωνιά που λέγεται Άγιον Όρος και Νέα σκήτη αλλά προφανώς ο Θεός τα έφερε έτσι ώστε να δώσουμε απαντήσεις ή ερμηνείες στις ερωτήσεις σας για να ωφεληθούν ψυχικά οι αναγνώστες της Ο.Α.

Του ζητήσαμε να προσδιορίσει τι είναι σκήτη, αλλά και ιερά καλύβη και να διευκρινίσει τη διαφορά της πρώτης με το μοναστήρι:

«Διαφορά λοιπόν σκήτης και μοναστηριού. Η σκήτη βγαίνει από την ελληνική λέξη “ασκούμαι” και κατ’ επέκταση “ασκητεύω” όταν αφαιρέσουμε το “α” παραμένει το “σκητεύω”. Στον ορθόδοξο μοναχισμό γνωρίζουμε εξαρχής ότι οι σκήτες ήταν ο πρώτος τρόπος μοναχικής βιωτής των πρώτων μοναχών. Και αυτό το διαβάζουμε στο βίο του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου, στην έρημο εκεί της Αιγύπτου, όπου προσήλθε σε μία σκήτη. Οι σκήτες σε εκείνη την περιοχή ήταν πάρα πολλές και γι’ αυτό λοιπόν ο πρώτος τρόπος μοναχικής ζωής ονομαζόταν σκητιωτικός.

Αργότερα ιδρύθηκαν τα μοναστήρια και αυτό από μία ανάγκη. Επειδή οι σκήτες ήταν πιο ευάλωτες στους διάφορους επιδρομείς εκείνων των περιοχών γι’ αυτό και οι Πατέρες αναγκάστηκαν να φτιάξουν τα μοναστήρια τα οποία ήταν με τοίχους όπως ήταν οι πόλεις τότε καθώς και με πύργους ώστε να μπορέσουν να προστατευθούν. Η σκήτη δεν είχε τοίχους, δεν ήταν περιορισμένων ορίων. Ήταν μία καλύβη για κάθε μοναχό, φτιάχνοντας έτσι μία κοινωνία μοναχών, οι οποίοι απάρτιζαν ένα είδος χωριού, την Ιερά σκήτη, λόγω των ιερών αγώνων που εκείνοι οι μοναχοί προσπαθούσαν να κάνουν.

Υπάρχουν όμως μέχρι και σήμερα οι σκήτες, παρόλο που ο μοναχισμός εδώ και περίπου 1700 χρόνια από την περιοχή της Αιγύπτου έφτασε στα μέρη μας και προχώρησε και υψηλότερα στους σλαβικούς λαούς και σε όλη την υφήλιο. Στο Άγιον Όρος παρέμειναν 12 σκήτες μαζί με τα 20 μοναστήρια και τα εκατοντάδες κελιά που είναι κατάσπαρτα σε όλο τον Άγιον Όρος στο περιβόλι της Παναγίας.

Τα κελιά είναι μεμονωμένα οικήματα. Το μοναστήρι είναι ένα τετράγωνο οίκημα, το οποίο ονομάζεται Ιερά Μονή. Μία σκήτη είναι ένα είδος χωριού που έχει κελιά, αρχονταρίκια, μικρή εκκλησία αλλά δεν είναι σε στυλ μάντρας, τετράγωνο όπως ένα μοναστήρι. Και επειδή πολλές από αυτές τις ιερές καλύβες είναι διάσπαρτες γύρω από μία περιοχή που στο κέντρο έχουν μία εκκλησία, την ονομάζουμε Κυριακό επειδή τις Κυριακές συναζόμεθα εκεί. Στα μοναστήρια λέγεται καθολικό αυτό, γι’ αυτό και η σκήτη δεν έχει όρια, δεν έχει κτίρια ή τοίχους που να την περιορίζουν.»

Στο ερώτημά μας “Για ποιο λόγο να επιλέξει ένας νέος μοναχός σήμερα μία σκήτη από ένα μοναστήρι;” ο υπεύθυνος της Ιεράς καλύβης αγίων Αναργύρων μάς κάνει γνωστό ότι:

«Ένα μοναστήρι έχει τον Ηγούμενό του, τη σύναξή του και είναι διοικητικά οργανωμένο. Και για τη σκήτη ισχύει το ίδιο, έχει δηλαδή τον Δικαίο, που βγαίνει από τη λέξη δίκαιος, και τη σύναξή της και είναι οργανωμένη. Τα κελιά δεν λειτουργούν με αυτό το σύστημα, υπάγονται κατευθείαν σε ένα μοναστήρι, όπως οι σκήτες υπάγονται σε ένα μοναστήρι.

Η επιλογή του νέου μοναχού ξεκινάει πρωτίστως από μία επίσκεψη που κάνει στο Άγιον Όρος, επισκέπτεται ένα μοναστήρι, μια σκήτη καθώς και κάποια κελιά, και εκεί ο ίδιος, με τον δικό του χαρακτήρα και τη δική του θέληση επιλέγει. Το μοναστήρι καθώς είναι μία πιο οργανωμένη κοινωνία είναι για αυτούς που επιζητούν κάτι ανάλογο. Κάποιοι άλλοι όμως στους οποίους αρέσει περισσότερο έτσι όπως είναι οι σκήτες, και θέλουν μικρότερες αδελφότητες επιλέγουν αυτές. Στις σκήτες οι ιερές καλύβες αποτελούνται από ένα έως δέκα μέλη της συνοδείας άρα είναι μικρότερες από ενός μοναστηριού (πιο οικογενειακό περιβάλλον).Τα κελιά δε, ακόμα μικρότερες.

Πολλές φορές η επιλογή γίνεται και ανάλογα με τις γνωριμίες του νέου μοναχού.»

Στην απορία μας αν ο μοναχός είναι ελεύθερος να αλλάξει γνώμη και να εγκαταλείψει το μοναστήρι της επιλογής του για να εγκατασταθεί σε μια σκήτη ή το αντίστροφο, η απάντηση του γέροντα δεν μπορούσε παρά να έχει πνευματικό χαρακτήρα:

«Καλό είναι ο μοναχός να μην αλλάζει τόπο (από κελί σε σκήτη κλπ.). Είναι όπως ένα δέντρο το οποίο φυτεύουμε κάπου. Αν το μεταφυτεύσουμε, θα ζοριστεί. Αν το ξανά μεταφυτεύσουμε ίσως ξεραθεί. Γι’ αυτό είναι καλό να παραμένει στο ίδιο μέρος μέχρι το τέλος της ζωής του. Παρόλα αυτά είναι ελεύθερος, δεν είναι δεσμευμένος.»

«Παρά τον σωματικό πόνο που μπορεί να έχει ένας μεγαλύτερος στην ηλικία, μέσα στην εκκλησία είναι η κατάπαυσίς του!»

Όσον αφορά τις διαφορές του καθημερινού προγράμματος από μοναστήρι σε σκήτη, ο γέροντας Δαμασκηνός απαντά με νηφαλιότητα και σεβασμό στην επιλογή του καθενός αγιορείτη:

«Δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές. Σε ένα μοναστήρι τηρείται αυστηρά το πρόγραμμα της μονής με τις καθημερινές ακολουθίες, το ωράριο, και το διακόνημα το οποίο έχει ο κάθε μοναχός. Στις σκήτες, που είναι πιο οικογενειακά, είναι μικρότερη η αυστηρότητα, τηρείται το ίδιο ωράριο ακολουθιών και διακονημάτων, αλλά πολλές φορές επειδή είμαστε λιγότεροι ενδεχομένως να είναι και περισσότερα τα διακονήματα.»

Ο αγώνας της στερήσεως και τα διακονήματα σώματος και πνεύματος οδηγούν στην πρόοδο

Η απειρία στα πνευματικά πράγματα μας δίνει το θάρρος να ρωτήσουμε για τη σημασία της άσκησης και ποια άλλη μορφή έχουν οι ασκήσεις ενός μοναχού μέσα σε μία σκήτη ή ένα μοναστήρι. Ο γέροντας Δαμασκηνός παραβλέποντας τη νηπιακή γνώση μας, μας μιλά σαν σε ενήλικες:

«Η άσκηση είναι απαραίτητο στοιχείο για κάθε ορθόδοξο χριστιανό, όχι μόνο για εμάς τους μοναχούς. Χωρίς αυτή δεν προοδεύουμε. Και εννοώ και την πνευματική αλλά και τη σωματική άσκηση. Η σωματική επιτελείται με τις εργασίες, τα διακονήματα και η πνευματική με την προσωπική προσευχή αλλά και την παρουσία του στην εκκλησία. Οπότε μέσα στην ακολουθία, ο μοναχός ασκείται στην εγρήγορση, στην ανάγνωση των διαφόρων ακολουθιών, τροπαρίων και προσευχών, στην προσευχή την προσωπική από μέσα του, στην ψαλμωδία και σε όλα αυτά που απαρτίζουν μία ακολουθία. Ασκείται λοιπόν με το να στερείται τον ύπνο του, να προσεύχεται με πολύ ζήλο αφού ακούσει το τάλαντο, να παραμένει ξάγρυπνος, να συμψάλλει και να συμπροσευχηθεί, είτε βρίσκεται σε κελί, είτε σε μοναστήρι, είτε σε σκήτη. Στα κελιά ωστόσο είναι πιο δύσκολο να κάνεις όλες αυτές τις ακολουθίες (μεσονυκτικό, όρθρο, ώρες, θεία λειτουργία, εσπερινό, απόδειπνο). Αλλά αυτός ο αγώνας στερήσεως του ύπνου, της προσωπικής ξεκούρασης και η προσέλευση στις ακολουθίες είναι ένας τρόπος ασκήσεως που βοηθά τον μοναχό να καλλιεργεί την αγάπη προς τον Θεό αλλά και τους αδελφούς και να βρίσκεται σε μία νηφαλιότητα εφόσον θα πρέπει να παρακολουθεί τα λεγόμενα και να συμμετέχει σε αυτά με το νου, την καρδιά και έτσι να προοδεύει και να ανέρχεται πνευματικά.»

«Όσοι έχουν καταλάβει ότι η ακολουθία είναι επικοινωνία με τον Θεό, το ζητάνε, το λαχταρούν, το επιθυμούν και το επιδιώκουν διακαώς»

Τολμάμε και την ερώτηση, αν “Έρχονται στιγμές που κουράζoνται ο ίδιος και οι συνασκητές του από την επανάληψη των ακολουθιών τόσα μερόνυχτα και για τόσα χρόνια”. Ο πατήρ Δαμασκηνός απαντά χωρίς παύση, αλλά και με την παιδεία του ανθρώπου που έχει περάσει πολλά στην πάλη του στον αγώνα της συνάντησης με τον Θεό:

«Όχι, καμία κούραση, γιατί μας γεμίζουν αυτές οι ακολουθίες. Υπάρχουν βέβαια κάποιες που επαναλαμβάνονται, αλλά υπάρχουν και τα τροπάρια καθημερινά των αγίων και των διαφόρων περιόδων όπως της αγίας Τεσσαρακοστής, τα οποία αλλάζουν. Όταν όμως κανείς έχει συναίσθηση του τι διαβάζει, τότε νομίζω ότι όχι μόνο δεν κουράζεται αλλά μέσα από αυτά αναπαύεται. Δεν παίζει ρόλο η ηλικία του μοναχού. Όσοι έχουν καταλάβει ότι η ακολουθία είναι επικοινωνία με τον Θεό, το ζητάνε, το λαχταρούν, το επιθυμούν, το επιδιώκουν διακαώς. Άρα λοιπόν παρά τον σωματικό πόνο που μπορεί να έχει ένας μεγαλύτερος σε ηλικία, παρά ταύτα μέσα στην εκκλησία είναι η κατάπαυσίς του. Και οι προσευχές γίνονται με τέτοιο τρόπο που ξεχνάει κανείς τον σωματικό του κόπο.»

Κατά τη διάρκεια της συζήτησης με τον πατέρα Δαμασκηνό βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα ότι οι μοναχοί παλεύουν να αποδεσμευθούν απ’ όλες τις άλλες ‘αναγνωρίσεις’ της κοσμικής ζωής: Δόξα, δύναμη, χρήματα, το παιχνίδι της κυριαρχίας.

Η ζωή τους δείχνει πως όποιος κατορθώνει την παραίτηση των παραπάνω και ασκητεύει στην αγάπη μπορεί να ζήσει την καθαρή χαρά.

__________

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 20.05.2020