ΑΠΑΝΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ: Φύλο καί σεξουαλικότητα: Βιο/ψυχοτεχνολογίες τοῦ ὑποκειμένου στήν ἐποχή τοῦ μετα-διαφωτισμοῦ από π. Νικόλαος Λουδοβίκος

1. Μεταβαίνοντας ἀπὸ τὸ νεκρὸ στὸ ζωντανὸ σῶμα: οἱ νεωτερικὲς διαπλοκὲς Ὀντολογίας, Ψυχολογίας καὶ Ἠθικῆς

Ὁ νεωτερικὸς ἄνθρωπος δὲν ἔχει σῶμα, φύλο ἢ σεξουαλικότητα, ὅπως ὁ ἀρχαῖος, ἀλλὰ εἶναι τὸ σῶμα, τὸ φύλο καὶ ἡ σεξουαλικότητά του, ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι ἡ σωματικότητά του καὶ ὁ ἐρωτισμός της συμμετέχουν ἀνυπερθέτως στὸ ἐρώτημα γιὰ τὴν ἀλήθεια τοῦ ὑποκειμένου: τὸ σῶμα εἶναι ζωντανὸ στὸν κόσμο τῆς σημασίας, μετὰ τὴν παρεμβολὴ εἰδικὰ τῆς Βιβλικο-Πατερικῆς Χριστιανικῆς ἐμπειρίας ποὺ τὸ καθιστᾶ στοιχεῖο ἀκριβὸ καὶ ἀπαρασάλευτο τῆς ταυτότητας τοῦ ὑποκειμένου, νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας. Τοῦτο οὐσιαστικὰ σημαίνει ὅτι τὸ σῶμα παρουσιάζεται τώρα στὸν κόσμο τοῦ Εἶναι ὡς διαιωνίζον στοιχεῖο του καὶ ὄχι ὡς ἡ Πλατωνική του ἀντιπολίτευση ἢ ἡ Ἁριστοτελική του ματαίωση ἢ ἡ Στωικο-Κυνική του προσγείωση.

Ἔτσι τὸ ἀνεπίστροφα νεκρὸ Ὀρφικὸ σῶμα ποὺ στοιχειώνει τὴν ἑλληνικὴ σκέψη, ἀπὸ τοὺς Προσωκρατικοὺς ὣς τὸν ὕστατο Νεοπλατωνισμό, ἐκλιπαρώντας γιὰ σταγόνες ὑποβαθμισμένων ἐλλάμψεων καὶ ὑπομένοντας τὴν αἰώνια ἔλλειψη θεωρίας τοῦ Ἑνὸς ποὺ τὸ μηδενίζει, γίνεται κι αὐτὸ ἕνα πεπραγμένο τῆς Θείας εὐδοκίας, μὲ ἐλπίδες καὶ ἀξιώσεις αἰωνιότητας ταυτόσημες μὲ αὐτὲς τῆς ψυχῆς, ἐφ’ ὅσον μάλιστα καὶ ἡ τελευταία αὐτὴ εἶναι ἀπολύτως κτιστὴ ὅπως καὶ τοῦτο, καὶ ἡ ζωή της ἐναποτίθεται παρομοίως στὴν ζωοποιὸ καὶ θεοποιὸ δράση καὶ μόνον τοῦ Θεοῦ[1] .

Ἁπὸ τὴν ἄλλη, εἶναι σημαντικὸ νὰ ὑπογραμμίσουμε τοῦτο τὸ παράδοξο: παρὰ τὸ ὅτι τὸ Ἁρχαῖο σῶμα αὐτὸ δὲν ἔχει καμμιὰν αἰώνια ἐλπίδα, ἀπορρέει ὡστόσο ἀπὸ μιὰ κοσμολογικὰ δεδομένη καὶ πανίσχυρη φύσιν, τῆς ὁποίας τυγχάνει ἔκφραση, φορέας καὶ συγκεφαλαίωση. Εἶναι, ὡς τοιοῦτο, τὸ ὄργανο τῆς ψυχῆς γιὰ τὴν ἐνδοκοσμικὴ ἢ ἐξωκοσμική της λύτρωση καὶ συνεπῶς ὀφείλει νὰ εἰκονίζει, νὰ ἐκφράζει καὶ νὰ ὑπηρετεῖ τὸν συμπαντικὸν αὐτὸ Λόγο, ὁ ὁποῖος τὸ χρησιμοποιεῖ καὶ ταυτόχρονα τὸ συντρίβει. Ἡ φύση του εἶναι τὸ περιέχον τοῦ παντὸς καί, συνεπῶς, ὀφείλει νὰ παιδαγωγεῖται, οὕτως ὥστε νὰ ὑπακούει στὸν κοσμικὸ τοῦτο Λόγο (ἐκφραζόμενον, συνήθως, μέσω τοῦ ἀνθρώπινου λόγου/νοῦ) καὶ τὴν ἀφανῆ του Ἁρμονίην, διότι ἀλλιῶς θὰ περιπέσει σὲ Ὕβριν, παγιδεύοντας καὶ τὴν ψυχὴ στὴν ἀλογία του. Ἐὰν ὅμως ἡ ἀνυπακοὴ διὰ τῆς φιλοσοφίας καὶ τῆς παιδείας ἀποφευχθεῖ, ἡ φύση του θὰ γνωρίσει, μὲ τὸ μέτρον καὶ τὴν ἐγκράτειαν, κάτι ἀπὸ τὸν παγκόσμιο Νοῦν.

Παρὰ ταῦτα, οὔτε ἡ παιδεία οὔτε ἡ πλήρης ὑποταγὴ στὸν Λόγο εἶναι δυνατὸν νὰ ἀπαλλάξουν τὸ σῶμα ἀπὸ τὴν τελική του καταδίκη σὲ τελεσίδικη φθορά. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Βιβλικὴ παρεμβολὴ τῆς ἐνσώματης δημιουργίας καὶ ἀφθαρσίας ὑπῆρξε ἐξαιρετικὰ σοκαριστικὴ γιὰ τὸν ἀρχαῖο κόσμο. Αὐτὴ δὲ ἡ ἀλλαγὴ δὲν συνέβη οὔτε ἄμεσα οὔτε ἄκοπα. Χρειάσθηκε αἰῶνες γιὰ νὰ ἀφομοιωθεῖ καὶ στὴν πραγματικότητα ἡ ἀφομοίωσή της συντελεῖται ἀκόμη σὲ ἐκτεταμένους χώρους τῆς Φιλοσοφίας, τῆς Θεολογίας, τῆς Ψυχολογίας καὶ τῶν Νευροεπιστημῶν. Τώρα γνωρίζουμε πὼς ὁ ἄνθρωπος σκέπτεται μὲ τὸ σῶμα του καὶ κανένα ἄυλο Cogito δὲν προσφέρεται γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ δημιουργημένου ὄντος. Ἐπιπλέον, μιὰ ἐκτεταμένη μεταβολὴ στὸν ὁρισμὸ τῆς ἀνθρώπινης ταυτότητας συντελεῖται ἔτσι, ὀφειλόμενη ἀκριβῶς καταρχὰς στὴν παρεμβολὴ τῆς Θεολογίας, μεταβολὴ τῆς ὁποίας οἱ ὁρίζουσες δὲν ἔχουν πλήρως ἀκόμη ἀποκαλυφθεῖ καὶ ἡ ἐξερεύνηση κάθε ἄλλο παρὰ συντελεσθεῖσα μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ[2].

Ὅσο γιὰ τὴν ἔννοια τῆς φύσεως, ὑπέστη καὶ αὐτὴ μεγάλη ἀλλαγή, ὄχι ὅμως ὡς πρὸς τὴν ἀρχαία συμπάγεια καὶ τὴν γενική της θετικότητα, ὅσο ὡς πρὸς τὸν νέον, διαλογικὸν τώρα, τρόπον τῆς ὑπάρξεώς της – ἀλλὰ περὶ αὐτοῦ στὰ ἑπόμενα.

Ὅλα αὐτὰ ὅμως σημαίνουν τὴν εἴσοδο τοῦ σώματος καὶ τῶν σωματικῶν πραγμάτων στὴν κυρίως ὀντολογία. Ἡ ὁποία ἀναζητᾶ ἀπαραιτήτως ἀρχὲς καὶ σκοπό (τέλος), στὶς δὲ πιὸ ἄξιες λόγου μετανεωτερικὲς ἐκδοχὲς τῆς ἄμεσης μεταφυσικῆς (ὅπως ἀγαπῶ νὰ τὴν ἀποκαλῶ), νόημα, τὸ ὁποῖο μάλιστα νὰ μὴν λειτουργεῖ, εἰ δυνατόν, ἁπλὰ ως ἰδιωτικὴ γλώσσα. Βεβαίως, ἡ γενικὴ κριτικὴ τῆς ὀντολογίας, ὡς σύνολο ὀρθολογιστικῶν μεταφυσικῶν συστημάτων, τόσο στὴν πρώιμη, ἀντινοησιαρχικὴ φάση τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὅσο καὶ στὴν Καντιανή, ὕστερη συστηματικὴ ἐκδοχή της (σὲ μιὰ χώρα ὅπου ὁ μεταφυσικὸς «δογματισμὸς» μεσουρανοῦσε καὶ ἐπέμενε, ἐλέῳ C. Wolff), δὲν ἀπέτρεπε μόνον ἀπὸ τὴν γνώση τοῦ «πράγματος καθαυτό», ἀλλὰ καὶ μετέφραζε, εἰδικὰ μάλιστα στὸν χῶρο τοῦ Γερμανικοῦ Διαφωτισμοῦ, τὴν θρησκευτικὴ σκέψη σὲ γλώσσα ἄθρησκου ἀνθρωπισμοῦ, τοποθετώντας μάλιστα τὸν δεύτερο στὴ θέση τῆς πρώτης ἢ συγχωνεύοντάς την μ’ αὐτόν[3]. Ἔτσι, ἡ ἀπόρριψη τῆς μεταφυσικῆς ὀντολογίας, μαζὶ μὲ τὴν ἠθικὴ κανονιστικότητα ποὺ ἀπορρέει φυσιολογικὰ ἀπὸ αὐτήν, δὲν ἄφησαν τὴν τελευταία στὸ κενό. Ἁντίθετα, μὲ τὴν αἰσιόδοξη ἀποκοπὴ ἀπὸ τὴν μεταφυσικὴ τοῦ «θρησκευτικοῦ συναισθήματος», ἀπὸ τὴ μιὰ καὶ τὴν νοησιαρχικὴ ὀντολογία (τοῦ Descartes συμπεριλαμβανομένου) ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὁ ἠθικὸς μηδενισμὸς ἐπιχειρεῖται νὰ ἀποφευχθεῖ καταρχὴν μὲ τὴν ἀνθρωπιστικὴ ἀποκατάσταση τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου καὶ τῆς ἀνθρώπινης φύσης, εἰς τρόπον ὥστε τὰ τελευταῖα νὰ ἐκπνευματώνονται καὶ ἐξιδανικεύονται, οὕτως ὥστε νὰ ἀποτελέσουν τὴν ἄμεση πηγὴ ἠθικῶν-κανονιστικῶν ἰδεωδῶν, ἡ ὁποία θὰ ἀντικαταστήσει τὴν ἀπώλεια μιᾶς καθαυτὸ ὀντολογικῆς πηγῆς γιὰ τὴν Ἠθική. Ὅταν ὅμως ὀνομάζουμε τὴν «ἀποκατάσταση» αὐτὴν ἀνθρωπιστική, ἐννοοῦμε ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο ἀπὸ ὅ,τι θὰ ἐννοοῦσε, γιὰ παράδειγμα, ἡ ἀριστοτελικὴ παράδοση, μιλώντας γιὰ τὴν φύση αὐτή: δὲν εἶναι πλέον ἡ φύση ἀντικειμενικὸ καὶ δεδομένο Εἶναι, ὡς ὁλιστικὸ σύστημα μὲ ἀντικειμενικὲς ἀρχές, δραστηριότητες καὶ ἰδιότητες, τὸ ὁποῖο μάλιστα τυχὸν καταστρέφεται ἀπὸ μὴ φυσικὲς χρήσεις τῶν φυσικῶν τοῦ ἰδιοτήτων [4], ἀλλὰ εἶναι μόνον ἡ ἀνθρώπινη (καὶ δὴ ὑποκειμενική του) ἑρμηνεία, κατανόηση καὶ χρήση.

Εἶναι λοιπόν, γιὰ νὰ συνεχίσουμε, αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ ἀντιορθολογικὴ ἀνθρωπιστικὴ τάση (ἡ ὁποία ἄλλωστε ἐπέτρεψε τὴν ἔναρξη τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ ἐν συνεχείᾳ λογοκρίθηκε ἢ καὶ ἀπορρίφθηκε ἀπὸ αὐτόν), ποὺ ἔφερε, ἐπιπλέον, τὴν νεώτερη Ψυχολογία (καὶ εἰδικὰ τὴν Ψυχανάλυση) στὸ προσκήνιο. Τὸ ζήτημα εἶναι βεβαίως ἀδύνατον νὰ ἀναπτυχθεῖ στὰ ὅρια αὐτῆς τῆς ἐργασίας καὶ τὸ πραγματεύομαι ἀλλοῦ, ἀλλὰ ἀναφέρεται ἐδῶ γιὰ νὰ στηρίξει περαιτέρω τὸν ἰσχυρισμὸ πὼς ἡ ὑπονόμευση τῆς ὀντολογίας εὑρίσκεται στὰ ἴδια τὰ θεμέλια τῆς Ψυχολογίας τοῦ Βάθους καὶ εἶναι ἁπλῶς ἀδύνατο νὰ καταλάβει κανεὶς τὴν τελευταία, ἢ ἀκόμη καὶ μόνη τὴν ἰδέα τοῦ Ἁσυνείδητου, ἀπὸ τὸν Freud ὣς τὸν Lacan ἢ τὸν Winnicott καὶ τὸν Kohut, χωρὶς τὴν συνειδητοποίηση αὐτή. Ἡ δὲ ἄμεση συνέπεια αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι τὸ ὅτι, σὲ κάποια στιγμή, ὑπῆρξε ἀκριβῶς ἡ Ψυχολογία αὐτὴ ποὺ ἀντικατέστησε τὴν καταρρεύσασα μεταφυσικὴν ὀντολογία, ὡς σύγχρονη πηγὴ ἠθικῶν ἰδεωδῶν, συνεχίζοντας μάλιστα τὴν ἐξιδανικευτικὴ ὑπερύψωση τοῦ φυσικοῦ ποὺ ἐπεχείρησε ὁ Διαφωτισμός.

Διότι τὴν ἴδια στιγμὴ καὶ λόγω ἀκριβῶς τῆς κατάρρευσης τῆς ὀντολογίας, εἶχε ἤδη ἀρχίσει καὶ ἡ κατάρρευση τῆς Ἁρετολογικῆς Ἠθικῆς. Εἶναι στὰ νεώτερα χρόνια πολὺ σημαντικὸ τὸ ἐρώτημα ποὺ σχετίζεται μὲ τὸ ἀδιέξοδο τῶν ἠθικῶν ἀναζητήσεων. Καὶ βεβαίως θὰ ἀναφερθῶ ἐδῶ στὸ κλασικὸ σύγχρονο ἔργο τὸ ὁποῖο περιγράφει αὐτὸ τὸ ἀδιέξοδο: πρόκειται γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Alasdair MacIntyre After Virtue[5] . Στὰ Ἁγγλικὰ αὐτὸ τὸ «after virtue» σημαίνει δύο πράγματα βεβαίως: μετὰ τὴν ἀρετή, ἀλλὰ καὶ ἀναζητώντας τὴν ἀρετή. Σηματοδοτεῖται λοιπόν, στὸ ἔργο αὐτό, κατ’ ἀρχὰς τὸ τέλος ἀκριβῶς, ὅπως εἴπαμε, τῆς ἀρετολογικῆς Ἠθικῆς, τῆς Ἠθικῆς ποὺ ἀναγνωρίζει τὴν ὕπαρξη τῶν ἀρετῶν ὡς πράξεων καὶ πρακτικῶν ποὺ ἀπορρέουν ἀπὸ καὶ προάγουν μιὰ δεδομένη καὶ ὑπάρχουσα ἀντικειμενικὰ ἀνθρώπινη φύση. Ἡ νεώτερη Ἠθική, λοιπόν, εἰδικὰ ἀπὸ τὸν Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο καὶ μετὰ δὲν συζητᾶ οὐσιαστικὰ πλέον γιὰ τέτοιες ἀρετές. Εἶναι ἡ θεωρία ποὺ στὰ Ἁγγλικὰ ὀνομάστηκε «emotivism» (στὰ δὲ Ἑλληνικὰ ἀποδόθηκε ὡς συγκινησιοκρατία) καὶ ποὺ ξεκινᾶ μὲ τὴν ἐπίγνωση πὼς φιλόσοφοι σὰν τὸν Stevenson καὶ τὸν Ayer μὲ σημαντικά τους ἔργα σταμάτησαν οὐσιαστικὰ τὴν παραδοσιακὴ συζήτηση γιὰ τὴν Ἠθική, διατυπώνοντας τὴν ἄποψη, κατὰ τὸν McIntyre, πὼς κάθε ἠθικὴ κρίση δὲν εἶναι τίποτα ἄλλο ἀπὸ ἐκφράσεις προτίμησης, συμπεριφορᾶς, γούστου, αἰσθημάτων, κι ἔτσι οἱ κρίσεις αὐτὲς δὲν εἶναι οὔτε σωστὲς οὔτε λάθος. Κατὰ λογικὴ συνέπεια, αὐτὲς οἱ θέσεις ὁδήγησαν τὴν φιλοσοφικὴ Ἠθικὴ σὲ κατάρρευση, ἀφοῦ μάλιστα δὲν ὑπάρχει πλέον συγκεκριμένη καὶ ἀποδεκτὴ ἀπὸ ὅλους σταθερὴ ἔννοια τῆς ἀνθρώπινης φύσης, μιὰ δηλαδὴ ὀντολογία ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ὑπαγορεύσει ὁποιοδήποτε πιθανῶς κοινὰ ἀποδεκτὸ ἠθικὸ κανόνα.

Ὁ MacIntyre λοιπόν, ἐνώπιον τοῦ ἀδιεξόδου, συνιστᾶ τὴν ἐπιστροφὴ στὸν Ἁριστοτέλη καὶ μάλιστα, ἐντέλει, στὴν νεώτερη Θωμιστική του ἐπαναπρόσληψη καὶ ἑπομένως στὴν ἀρετολογικὴ ἠθική, πέρα ἀπὸ τὴ σχετικοκρατία, τὴν ἠθικὴ τοῦ γούστου δηλαδή, ποὺ δημιούργησε ἡ νεώτερη οὐσιαστικὴ κατάρρευση κάθε κοινὰ ἀποδεκτῆς ἔννοιας ἀνθρώπινης φύσης. Τὰ τελευταῖα ἀπορρέουν ἀπὸ μιὰ νέα ἀντίληψη γιὰ τὴν Ἠθικὴ ὅπου δὲν ὑπάρχει, αὐτὸ εἶναι τὸ σημαντικό, κανένας ποὺ νὰ τὴν ὑπαγορεύει: οὔτε Θεὸς ἀλλὰ οὔτε κὰν ἡ ἀνθρώπινη φύση ἡ ἴδια, ἀφοῦ ἡ τελευταία δὲν ὑπάρχει ὡς δεδομένη, παρὰ εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο κατασκευάζουμε ἐμεῖς κατὰ βούληση. Ὁ McIntyre συνδέει αὐτὸ τὸ ‘κατὰ βούληση’ ἄμεσα βεβαίως μὲ τὸν Nietzsche, ἀφοῦ, ἐὰν εἶναι θέμα γούστου ἡ Ἠθική, ἂν δηλαδὴ ἡ Ἠθικὴ ἔχει ὡς σκοπὸ νὰ προβάλει αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἐγὼ προτιμῶ, εἶναι ἀναγκαστικὰ μιὰ θέληση γιὰ ἐπιβολὴ αὐτοῦ τοῦ ὁποίου προτιμῶ, εἶναι μιὰ θέληση γιὰ δύναμη, καὶ ἠθικῶς σωστὸ εἶναι αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἐκφράζει τὴν πληρότητα τῆς ἐπιθυμίας μου καὶ μόνον. Βεβαίως τίθεται ἐδῶ καὶ κάποιο θέμα πολιτικο-νομικό, ἐφ’ ὅσον αὐτὴ ἡ ἐπιθυμία μου ὀφείλει νὰ μὴν καταπνίγει τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἄλλου. Αὐτὸ ὡστόσο ποὺ φαίνεται νὰ ἔχει χαθεῖ γιὰ πάντα εἶναι, ὅπως τὸ λέγει ὁ McIntyre, μιὰ Ἁριστοτελικῆς ἔμπνευσης ἠθική, ὡς μεταφυσικὴ βιολογία ποὺ καταλήγει σὲ μιὰ τελεολογία ἀποσκοποῦσα στὴν καλλιέργεια ἀρετῶν ὡς ἀναγκαίων ποιοτήτων προκειμένου νὰ προαχθεῖ ἡ ἄνθηση καὶ τὸ εὖ εἶναι τῆς ἀνθρώπινης φύσης[6]. Καί, γιὰ νὰ ἐπιστρέψουμε, παρὰ τὶς ἐπίμονες προσπάθειες κάποιων σύγχρονων βιολόγων, ἀπὸ τὸν J. Monod ὣς τὸν J. P. Changeux, νὰ ἐπαναφέρουν στὸ προσκήνιο μιὰ κάποια ἔννοια ἀνθρώπινης φύσης μέσω τῆς σύγχρονης Βιολογίας, εἶναι ἡ Ψυχολογία σήμερα ποὺ φαίνεται νὰ ὑπαγορεύει κάποια ἠθική, ἀκριβῶς ἐπειδὴ τὸ πρόταγμά της εἶναι μιὰ ἑρμηνευτικὴ πολλαπλότητα τῆς ἀνθρώπινης φύσης σὲ σχέση μὲ τὴν οἱαδήποτε δεδομένη ἐκδοχή της.

Ὅλα αὐτὰ συνδέονται ἀμεσότατα μὲ τὸ θέμα μας. Ὅταν ὑπῆρχε ἀκόμη μία, συνδεδεμένη μὲ τὴν ἀνθρωπολογία, ὀντολογία, εἴτε στὴν ἀρχαία ἐλλιπῆ ἐκδοχή της, εἴτε στὴν Βιβλικο-πατερική της προκλητικὴ πληρότητα, ὑπῆρχαν ἀκόμη σταθεροὶ ὁρισμοὶ τοῦ σώματος, τοῦ φύλου καὶ τῆς σεξουαλικότητας καὶ ἀνάλογες ἀπορρέουσες ἠθικὲς στάσεις. Ὅταν ἡ ὀντολογία αὐτή (σχεδόν) κατέρρευσε, μὲ τὴν Ψυχολογία στὴ θέση της, ἡ Ἠθικὴ συνήφθη μὲ τὴν τελευταία καὶ πέρασε εὔκολα, μὲ τὴν παλίρροια τῆς ἐκκοσμίκευσης, στὴν πλήρη «πλουραλιστικὴ» συγκινησιοκρατία καὶ τὴν καταναγκαστική της ἐπιτρεπτικότητα. Καὶ νὰ προσθέσω κάτι πολὺ σημαντικὸ στὸ σημεῖο αὐτό: ὅταν μιλοῦμε γιὰ ὀντολογία ἢ ψυχολογία, δὲν ἐννοοῦμε ἀναγκαστικὰ πὼς οἱ πολλοὶ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ παραπάνω καὶ τὰ μελετοῦν ἐπιστημονικά – ἂν καὶ οἱ ἐπιστημονικὰ ἐπίσης μελετῶντες ὑπάγονται καὶ αὐτοὶ σὲ παρεμφερεῖς διαπιστώσεις. Ἐννοοῦμε στάσεις πνευματικὲς καὶ νοοτροπίες ποὺ χαρακτηρίζουν ἐποχὲς καὶ ὁμάδες. Συνεπῶς, πρόκειται μᾶλλον γιὰ τὴν γενικὴ ὑποχώρηση τοῦ Εἶναι ἐνώπιον τῆς συγκινησιακῆς καὶ μή, καί, πάντως, «ὑπαρξιακῆς» καὶ «προσωπικῆς», ψυχολογικῆς κατὰ βάση ἑρμηνευτικῆς του, στὴν μετανεωτερική μας νοοτροπία. Σπεύδω νὰ διευκρινίσω ἐπιμόνως πὼς ἡ τοιαύτη ἀνάδυση τῆς Ψυχολογίας τοῦ Βάθους ἔχει πολλὰ θετικὰ ὑπὲρ αὐτῆς, ὡς διόρθωση κυρίως κάποιων μεταφυσικῶν ὑπερβολῶν, πλὴν ὅμως γίνεται πρόβλημα ὅταν ὑποκαθιστᾶ τὴν ὀντολογία.

Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ σημερινὸς διάλογος μεταξὺ τῶν ἀγρίως ἐπαναστατημένων διεκδικητῶν τοῦ «κοινωνικοῦ φύλου» (τὸ ὁποῖο στὴν πραγματικότητα εἶναι τὸ ψυχολογικὸ φύλο) καὶ τῶν πνευστιώντων θεολόγων (τόσον τῶν «ὑπέρ», ὅσον καὶ τῶν «κατά») εἶναι στὴν πραγματικότητα διάλογος κουφῶν. Ἡ Ἠθικὴ τῶν πρώτων πηγάζει ἀπὸ μία ἐντελῶς διαφορετικὴ πηγὴ ἀπὸ αὐτὴν τῶν δεύτερων, ὁπότε, στὴν πραγματικότητα, εἴτε οἱ δεύτεροι πρέπει ἀπεμπολώντας τὴν ὀντολογική τους πηγὴ νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν πηγὴ τῶν πρώτων, ἢ τὸ ἀντίστροφο.

Τί ἐλπίδες ὑπάρχουν γιὰ συνεννόηση;

2. Ἁρχαῖες δυσανεξίες καὶ νεωτερικὲς βιο/ψυχοτεχνολογίες

Οὐδεὶς ποτὲ στὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα ἀμφέβαλλε πὼς τὰ ἀνθρώπινα φύλα εἶναι δύο καὶ μόνον. Τὰ πρὸς τοῦτο ἐπιχειρήματα εἶναι συνήθως δύο εἰδῶν: καθαρῶς ὀντολογικὰ ἢ ἐξελικτικά-ὀντολογικά. Τῶν πρώτων παράδειγμα εἶναι οἱ Πυθαγόρειες διδασκαλίες καὶ τῶν δεύτερων ὁ Ἐμπεδοκλῆς, λιγότερο ὁ Παρμενίδης, καὶ βεβαίως ὁ Πλάτων. Ὅσον ἀφορᾶ στοὺς Πυθαγόρειους, ὁ πρῶτος ὀντολογικὸς συμβολισμὸς ποὺ ὁρίζει τὴν ὕπαρξη τῶν δύο φύλων, εἶναι ἡ σύζευξη καὶ διάζευξη περιττοῦ-ἀρτίου στὴν ἀριθμολογία τους· ἔτσι ὁ ἀριθμὸς πέντε θεωρεῖται καὶ ὁ ἀριθμὸς τοῦ γάμου, ἐπειδὴ ἐκφράζει τὴν ἕνωση τοῦ περιττοῦ τρία μὲ τὸ ἄρτιο δύο[7] . Ὁ Ἁριστοτέλης μᾶς παραδίδει περαιτέρω τὰ δέκα ζεύγη τῶν ὀντολογικῶν δυάδων, κατὰ τοὺς Πυθαγόρειους:

πέρας καὶ ἄπειρον, περιττὸν καὶ ἄρτιον, ἓν καὶ πλῆθος, δεξιὸν καὶ ἀριστερόν, ἄρρεν καὶ θῆλυ, ἠρεμοῦν καὶ κινούμενον, εὐθὺ καὶ καμπύλον, φῶς καὶ σκότος, ἀγαθὸν καὶ κακόν, τετράγωνον καὶ ἑτερόμηκες[8].

Ἡ ἀπόλυτα δυαδικὴ φυλετικὴ διαφοροποίηση εἶναι ἐδῶ σαφῶς καὶ πρωτογενῶς ὀντολογικοῦ καὶ κοσμολογικοῦ χαρακτήρα. Ἐξελικτικοῦ- ὀντολογικοῦ χαρακτήρα εἶναι ἡ δυο-φυλετικὴ διαφοροποίηση στὴν ἐμβρυολογία τοῦ Παρμενίδη[9], καὶ κυρίως καὶ θεμελιωδῶς στὸν Ἐμπεδοκλῆ, στὴν Ζωογονία τοῦ ὁποίου, καταρχὰς καὶ μέσω μιᾶς πρωταρχικῆς δημιουργικῆς περιστροφῆς, παράγονται ἀναμὶξ μέλη καὶ ὄργανα ζώων ἄσχετα μεταξύ τους δημιουργώντας ἀρχικὰ τερατώδεις καὶ παράλογες ἑνώσεις ζωωδῶν, ἀνθρώπινων καὶ φυλετικῶν χαρακτηριστικῶν[10]. Τέλος καὶ στὴν κορυφὴ τῆς ἐξέλιξης, ὅπου αὐτὴ λογικοποιεῖται πλήρως, ἐμφανίζονται τὰ δύο καὶ μόνον φύλα, οἱ ἄνδρες καὶ οἱ γυναῖκες[11] . Στὸ Πλατωνικὸ Συμπόσιον τέλος, ὁ ἐκτιθέμενος ἀπὸ τὸν Ἁριστοφάνη ἐξελικτικὸς φυλογονικὸς μύθος[12] ποὺ καταλήγει στὴν δημιουργία τῶν δύο φύλων, περιλαμβάνει, ἐπιδιώκοντας νὰ ἐξηγήσει τὴν ὁμοφυλοφιλία, μιὰ μυθικὴ πρωταρχικὴ φάση, ὅπου τὰ ἀνθρώπινα ὄντα εἶναι διπλὰ καὶ πανίσχυρα, τὰ δὲ φύλα εἶναι τότε τρία, τὸ ἄρρεν, τὸ θῆλυ καὶ τὸ ἀνδρόγυνον, ἀποτελούμενα ἀπὸ διπλὰ μέλη, ἀλλὰ καὶ γεννητικὰ ὄργανα εἴτε ὅμοια, εἴτε ἀνόμοια. Ὅταν ὁ Δίας ἀποφασίζει νὰ διχοτομήσει τὰ ὄντα αὐτά, γιὰ νὰ μὴν κινδυνεύει ἀπὸ τὴν ἰσχύ τους, τότε οἱ μὲν διαθέτοντες διπλὰ ὅμοια γεννητικὰ ὄργανα ἀναζητοῦν ὁμόφυλους ἐρωτικοὺς συντρόφους, οἱ δὲ διαθέτοντες ἀνόμοια ἑτερόφυλους. Σὲ κάθε ὅμως περίπτωση τὰ γνωστὰ στὴν ἀνθρώπινη πραγματικότητα φύλα παραμένουν τελικῶς ὀντολογικὰ δύο.

Ἡ ἴδια ἡ σεξουαλικότητα ἄλλωστε θεωρήθηκε ἄκρως ἐπικίνδυνη γιὰ τὸν θεωρητικὸν βίον ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους φιλοσόφους. Ὅταν ὁ Πυθαγόρας ρωτήθηκε «περὶ ἀφροδισίων», ἀπάντησε ὅτι αὐτά (ἡ σεξουαλικὴ πράξη δηλαδή) εἶναι «βαρέα δὲ πᾶσαν ὥρην καὶ ἐς ὑγίην οὐκ ἀγαθά»· ὅταν δὲ ρωτήθηκε πότε πρέπει κανεὶς νὰ συνουσιάζεται, ἀπάντησε «ὅταν βούλῃ γενέσθαι αὑτοῦ ἀσθενέστερος»[13] . Ὁ ἴδιος «οὐδέποτε ἐγνώσθη ἀφροδισιάζων»[14]. Ὅσο γιὰ τὸν Ἁντισθένη, εἶναι γνωστὴ ἡ ρήση του «μανείην μᾶλλον ἢ ἡσθείην»[15], ὅπως καὶ ἡ προτροπὴ τοῦ Διογένη πρὸς τὴν «ἡδυτάτη» καταφρόνηση τῶν ἡδονῶν: «καὶ γὰρ αὐτῆς τῆς ἡδονῆς ἡ καταφρόνησις ἡδυτάτη προμελετηθεῖσα, καὶ ὥσπερ οἱ συνεθισθέντες ἡδέως ζῆν, ἀηδῶς ἐπὶ τοὐναντίον μετίασιν, οὕτως οἱ τοὐναντίον ἀσκηθέντες ἥδιον αὐτῶν τῶν ἡδονῶν καταφρονοῦσι»[16] – πρόκειται γιὰ τὸν ἴδιο πού, μαθαίνοντας πὼς ἡ γνωστὴ ἑταίρα Φρύνη ἀφιέρωσε χρυσὸ ἀγαλμάτιο τῆς Ἁφροδίτης στοὺς Δελφούς, πρότεινε γιὰ ἐπιγραφή: «ἀπὸ τῆς τῶν Ἑλλήνων ἀκρασίας»[17] καὶ «ἰδών ποτε νεανίσκον θηλυνόμενον (θηλυπρεπῆ), “οὐκ αἰσχύνῃ”, ἔφη, “χείρονα τῆς φύσεως περὶ σεαυτοῦ βουλευόμενος; Ἡ μὲν γάρ σε ἄνδρα ἐποίησε,σὺδὲσε αυτὸν βιάζῃ γυναῖκα εἶναι”»[18] .Ὁ Ἐπίκτητος ἄλλωστε προτείνει: «Περὶ ἀφροδίσια εἰς δύναμιν πρὸ γάμου καθαρευτέον· ἁπτομένῳ δὲ ὧν νόμιμόν ἐστι μεταληπτέον (νὰ συνουσιάζεσαι μόνον νομίμως). Μὴ μέντοι ἐπαχθὴς γίνου τοῖς χρωμένοις μηδὲ ἐλεγκτικός· μηδὲ πολλαχοῦ τὸ ὅτι αὐτὸς οὐ χρῇ, παράφερε» (ἐπιπλέον μὴ γίνεσαι φορτικὸς σὲ ὅσους κάνουν χρήση τῶν ἀπολαύσεων αὐτῶν καὶ μὴν τοὺς ἐλέγχεις, οὔτε νὰ ὑπενθυμίζεις συνεχῶς πὼς ἐσὺ δὲν κάνεις χρήση)[19] .

Παρεμφερῶς ὁ Ἐπίκουρος θεωρεῖ πὼς ἡ συνουσία «δὲν ὠφελεῖ ποτὲ σὲ τίποτε, μακάρι καὶ νὰ μὴν βλάπτει κιόλας»[20] Ὁ Πλάτων ἄλλωστε, ὅπως μαθαίνουμε ἀπὸ τὴν Σούδα, «ἀνθρωπίνου σώματος οὐχ ἥψατο»[21], κάτι ποὺ συστοιχεῖ μὲ τὴν παρατήρησή του στὴν Ἑβδόμη Ἐπιστολὴ πὼς εἶναι ἀδύνατο νὰ κάνει φιλοσοφία κανείς, ἐὰν τρώγει δύο φορὲς τὴν ἡμέρα καὶ δὲν κοιμᾶται μόνος τὸ βράδυ – ὅσο γιὰ τὴν παιδεραστία, ἡ πρότασή του εἶναι τὸ ἀποκλειστικὰ φιλοσοφικῶς παιδεραστεῖν [22]

Κάποιος ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ προσφάτως πρόσεξαν τὴν βαθιὰ δυσανεξία τῶν Ἁρχαίων καταρχὰς πρὸς τὴν ἴδια τὴν σεξουαλικὴ πράξη, ὡς συγγένεια μὲ τὸν θάνατο, ἀπουσία σκέψης καὶ μνήμης καὶ ἀποκλεισμὸ ἀπὸ τὴν ἀλήθεια, ἐφόσον «γιὰ τοὺς Ἕλληνες, ἡ σεξουαλικὴ δραστηριότητα (τὰ ἀφροδίσια) ἔκανε τὸ ἄτομο ἀνίκανο νὰ ἔχει πρόσβαση, τουλάχιστον προσωρινά, ἂν ὄχι ὁριστικά, στὴν ἀλήθεια», εἶναι ὁ Michel Foucault στὶς παραδόσεις του στὸ Κολλέγιο τῆς Γαλλίας τοῦ 1980-81, μὲ τίτλο Subjectivité et verité, ποὺ ἐκδόθηκαν πρόσφατα [23]. Συνεπῶς «δὲν πρέπει νὰ ἀναζητοῦμε πίσω ἀπὸ τὸν Χριστιανισμό, στὸν μύθο τῆς κλασικῆς Ἑλλάδας, μιὰ ὁρισμένη χρυσὴ ἐποχὴ τῆς σεξουαλικῆς ἐλευθερίας, ὅπου θὰ δινόταν ἀξία σ’αὐτὸ τὸ ὁποῖο θὰ ἔριχνε κατόπιν σὲ ἀνυποληψία ὁ Χριστιανισμὸς ἢ ἐκείνη ἡ περίφημη καὶ πλασματικὴ Ἰουδαιο-χριστιανικὴ παράδοση ποὺ ἐνίοτε ἐπικαλούμαστε. Στὴν κλασικὴ Ἑλλάδα ἀντιλαμβανόμαστε λοιπὸν [… ] μιὰ ριζικὴ δυσπιστία ἔναντι τῶν σεξουαλικῶν πράξεων»[24]. Ἁντιθέτως καὶ παραδόξως γιὰ τοὺς τόσους καὶ τόσους ποὺ ἀπὸ ἄγνοια τῶν κειμένων πιστεύουν ἀλλιῶς, «δὲν δηλώνεται πλέον, ἐντὸς τῆς Χριστιανικῆς ἐμπειρίας τῆς σάρκας, ὅτι ἡ σεξουαλικὴ πράξη, ἡ σεξουαλικὴ ἐπιθυμία εἶναι ἀσύμβατη μὲ τὴν ἀλήθεια»[25] . Εἶναι σαφὲς μάλιστα πὼς ἡ Χριστιανικὴ θεολογία τῆς Ἐνσάρκωσης ἐπέτρεψε μιὰ σαφῆ ἀνατίμηση τῆς σεξουαλικότητας.

Βεβαίως, καὶ ἀφοῦ πρῶτα ἡ Ἁρχαία σκέψη ἔφθασε, μὲ τὸν Ἱπποκράτη καὶ τὸν Δημόκριτο, νὰ συγκρίνει τὴν σεξουαλικὴ πράξη ὡς καὶ μὲ τὴν ἐπιληψία[26], κατέληξε, μὲ τὸν Στωικισμὸ βασικά, ὁ ὁποῖος καταρχὴν στηρίζει ἀπόλυτα τὴν ἀγαμία, μὲ τὸν Πλούταρχο κυρίως, σὲ μιὰ ἀποδοχὴ τοῦ γάμου καὶ τῆς σεξουαλικότητας ἐντός του καὶ μόνον καὶ ὑπὸ ὅρους, σημαντικότεροι τῶν ὁποίων εἶναι ἡ ἀπουσία ἡδονῆς καὶ ὑπερβολικῆς ἀπόλαυσης, ἡ κατεύθυνση πρὸς τὴν παιδοποιία καὶ ἡ φιλία καὶ χάρις ἀπὸ μέρους ἀντίστοιχα ἀνδρὸς καὶ γυναικός[27] – καὶ εἶναι βεβαίως, ξανά, ἐκπληκτικὸ ποὺ τὰ παραπάνω ἰδιώματα τοῦ γάμου θεωροῦνται καὶ αὐτὰ ὡς Χριστιανικὸ εὕρημα. Στὴν πραγματικότητα ἡ Χριστιανικὴ θεολογία εἰσήγαγε νέες διαστάσεις στὴν θεωρία γιὰ τὸν γάμο, τὸ φύλο καὶ τὴν σεξουαλικότητα, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω.

Ἐκεῖνο ὅμως τὸ ὁποῖο θεωρῶ πὼς ὑπῆρξε ἡ σημαντικότερη συμβολὴ τοῦ Foucault στὴ συζήτησή μας εἶναι τὸ ὅτι καταδεικνύει τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους οἱ Ἕλληνες ἀπέρριψαν τελικὰ τὴν ὁμοφυλοφιλία, λόγους ποὺ συνδέονται ἀπολύτως μὲ τὴν ἐμμονή τους στὴν ὀντολογικο-βιολογικὴ κατανόηση τῶν (αὐστηρὰ δύο καὶ μόνον) φύλων. Πράγματι, χρησιμοποιώντας κάποια σημαντικὰ κείμενα, ποὺ ἀρχίζουν μὲ τὰ Ὀνειροκριτικὰ τοῦ Στωικοῦ Ἁρτεμίδωρου, δείχνει ὁ Foucault πὼς οἱ Ἁρχαῖοι ἀπέρριψαν τελικὰ τὴν ἀνδρικὴ ὁμοφυλοφιλία ὡς ἀντιποίηση τῆς θηλυκῆς παθητικότητας καὶ τὴν γυναικεία ὁμοφυλοφιλία ὡς ἀντιποίηση τῆς ἀρσενικῆς διείσδυσης[28]. Τὸ πρόβλημα δηλαδὴ μὲ τὴν παιδεραστία, κατὰ τὸν κορυφαῖο Γάλλο στοχαστή (ποὺ ὑπῆρξε ὡς γνωστὸν ὁμοφυλόφιλος ὁ ἴδιος), εἶναι πὼς ὑφίσταται μιὰ ἰσχυρὴ ἀντίφαση, κατὰ τοὺς Ἕλληνες, μεταξὺ τῆς ἐνεργῆς ὑποκειμενοποίησης τοῦ νεαροῦ ἄνδρα καὶ τῆς παθητικῆς του αὐτοδιάθεσης στὶς ὀρέξεις ἑνὸς ἄλλου μεγαλύτερου ἄνδρα: «Ἐξ οὗ ἡ ἀντίφαση, ἐξ οὗ ἡ ἔνταση μεταξὺ τῶν δύο, καὶ ἐξ οὗ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνει δεκτὴ ἡ σχέση αὐτή [ἡ παιδεραστική-ὁμοφυλοφιλική] ὡς κάτι ἄμεσο. Οἱ Ἕλληνες τελικὰ δὲν τὴν ἀποδέχθηκαν. Δὲν τὴν ἀποδέχθηκαν, ἐπειδὴ δὲν μποροῦσαν νὰ τὴν ἀποδεχθοῦν, διότι ἐντὸς τοῦ συστήματος, ἐντὸς τοῦ παιχνιδιοῦ μεταξὺ τῶν δύο μειζόνων ἀρχῶν τῆς ὀργάνωσης, τῆς ἠθικῆς ἀντίληψης, τοῦτες οἱ ἀρχὲς ἀποδείχτηκαν ἀσύμβατες ἔτειναν σὲ διαφορετικοὺς στόχους»[29]. Αὐτὸ ποὺ εἶναι ὡστόσο ἐξίσου σημαντικὸ εἶναι τὸ γεγονὸς πὼς πίσω ἀπὸ αὐτὲς τὶς διαδικασίες ὑποκειμενοποίησης εὑρίσκεται μιὰ ἰδιαιτέρως συμπαγὴς ἀντίληψη γιὰ τὴν ὀντολογικὴ αὐτοτέλεια καὶ δομὴ τῶν δύο (καὶ μόνον) φύλων, τῶν ὁποίων οἱ τυχὸν ὁμόφυλες περιπέτειες δὲν ἐπαρκοῦν γιὰ νὰ τὴν ἀνατρέψουν.

Εἶναι ἀπίστευτο τὸ πόσο ἀνέτοιμοι εἶναι πολλοὶ σύγχρονοι νὰ δεχθοῦν τὰ παραπάνω – καὶ φαντάζομαι μάλιστα ὅτι ἐὰν δὲν ἦταν ὁ Foucault ποὺ τὰ ὑποστηρίζει, θὰ ἀπορρίπτονταν πάραυτα καὶ μετὰ βδελυγμίας. Ἁλλὰ ἡ μαρτυρία τῶν κειμένων εἶναι συντριπτική. Τί ὅμως ἔχει συμβεῖ στὸ μεταξὺ ποὺ μᾶς ἔχει τόσο ἐξαγριώσει κατὰ τῆς προφανοῦς αὐτῆς μαρτυρίας;

Δύο σημαντικὰ βιβλία θὰ μᾶς βοηθήσουν νὰ πραγματοποιήσουμε τὴν τελικὴ αὐτὴ συζήτηση. Τὸ πρῶτο εἶναι τὸ ἤδη κλασικὸ ἔργο τοῦ Charles Taylor, Μιὰ κοσμικὴ ἐποχὴ[30] καὶ τὸ δεύτερο εἶναι τὸ σημαντικὸ πρόσφατο ἔργο τοῦ Rémi Brague, Ἡ Βασιλεία τοῦ Ἁνθρώπου, γένεση καὶ ἀποτυχία τοῦ νεωτερικοῦ ἐγχειρήματος[31], τὸ ὁποῖο θεωρῶ ὅτι συνεχίζει κατὰ κάποιον τρόπο τὸ πρῶτο. Ὁ Taylor ὁρίζει τὸν σύγχρονο ἑαυτὸ ὡς ὁριοθετημένο ἢ καλύτερα θωρακισμένο ἑαυτό (“buffered self”), ἐνάντια στὸν πορώδη ἑαυτό (“porous” self) τοῦ παλαιότερου μαγεμένου (enchanted) κόσμου[32]. Ὁ πορώδης ἑαυτὸς εἶναι διαπερατὸς ἀπὸ τὶς δαιμονικὲς ἢ θεῖες δυνάμεις ποὺ ἔρχονται ἔξωθεν, ἐνῶ ὁ θωρακισμένος ἑαυτὸς μπορεῖ νὰ λογίζεται τὸν ἑαυτό του ἄτρωτο, κύριο τῶν νοημάτων ποὺ ἀφοροῦν στὰ πράγματα.

Ὁ πρῶτος ἀπόστολος τοῦ ἀπομαγευμένου αὐτοῦ, ὀρθολογικοποιημένου, ὀχυρωμένου ἑαυτοῦ ἦταν ἡ Μεταρρύθμιση ποὺ προετοίμασε τὸν δρόμο γιὰ τὴν ὑποκατάσταση τῆς πίστης ἀπὸ τὸν ἀνθρωπισμό. Ὁ Ριζοσπαστικὸς Προτεσταντισμός, ἀπορρίπτοντας κάθε ὑψηλότερη, ἀπαρνητικὴ τοῦ ἑαυτοῦ κλήση –διὰ τῆς ἐπιμονῆς σὲ μιὰ ἀπαιτητικὴ καὶ πειθαρχημένη προσωπικὴ ἠθικὴ ποὺ στοχεύει σὲ ἀποτελεσματικὴ ἠθικὴ ἀναδιάταξη τῆς κοινωνίας προετοίμασε τὸν Δυτικὸ κόσμο γιὰ τὴν ἐξορία τοῦ ἱεροῦ ὑπὲρ μιᾶς ἐργαλειακῆς, ἐξορθολογισμένης/χαρακτηρολογικῆς ἠθικῆς: τὸ ὑποκείμενο ἐντέλει μπορεῖ νὰ εἶναι ἠθικὸ ἀπὸ μόνο του[33] . Αὐτὸ ἐπιφέρει τὸν «ἀποκλειστικὸ ἀνθρωπισμό». Ὅπως βεβαιώνει ὁ Taylor, τώρα «πρῶτα ὁ στόχος τῆς τάξης ὁρίζεται ἐκ νέου ὡς ἕνα ζήτημα ἀμιγῶς ἀνθρώπινης εὐδοκίμησης. Δὲν βλέπουμε πλέον τὴν ἐπιδίωξή της ὡς ἕνα τρόπο νὰ ἀκολουθοῦμε τὸν Θεό, πολὺ λιγότερο δὲ νὰ τὸν δοξάζουμε. Τώρα ἐνδιαφερόμαστε γιὰ τὴ φύση χάριν αὐτῆς τῆς ἴδιας: διακρίνοντας ριζικὰ τὸ φυσικὸ ἀπὸ τὸ ὑπερφυσικό, ὁ Θωμᾶς Ἁκινάτης, κατὰ τὸν Taylor, εἶχε ἤδη προετοιμάσει τὴν αὐτόνομη γέννηση τοῦ πρώτου καὶ τὴν ἄρνηση τοῦ δευτέρου[34] . Ἔτσι, διὰ τῆς ἀπομάγευσης ποὺ ἔφερε ἡ Μεταρρύθμιση, φθάνουμε στὴν ἀτομικὴ θρησκεία τῆς ἀτομικῆς ἀρετῆς[35], μαζὶ μὲ μιὰ ἐργαλειακὴ ὀργάνωση τῆς κοινωνίας· αὐτὸ εἶναι ἡ νεωτερικὴ ἀποσταθεροποίηση (dissembedding), ὅπου ἡ κοινότητα παύει νὰ εἶναι ὑπαρξιακὴ καὶ παίρνει τὴ μορφὴ ἑνὸς ἀτομοκεντρισμοῦ τῶν δικαιωμάτων, ἀμοιβαίων ὑπηρεσιῶν καὶ ὀφέλους.

Ἔτσι, οἱ τέσσερις πυλῶνες τῆς νεωτερικῆς ἀνθρωποκεντρικῆς στροφῆς εἶναι, κατὰ τὸν Taylor, ἡ ἔκλειψη κάθε ἀπώτερου σκοποῦ στὴ ζωή, ἡ ἐξαφάνιση τῆς χάριτος, ἡ ἐξασθένιση κάθε ἔννοιας μυστηρίου καί, τέλος, ἡ ἐξαφάνιση κάθε ἔννοιας πιθανῆς μεταμόρφωσης τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Θεό,ἐπέκεινα τῆς ἐγκοσμιότητας[36] .Μιὰ ριζικὰ ἐγκόσμια ἠθικὴ τώρα ἀντιστοιχεῖ σὲ μιὰ γενικὴ κουλτούρα αὐτοεκφραζόμενης «αὐθεντικότητας» καὶ ρωμαλέου ἀτομικισμοῦ, ὅπου καθένας καλεῖται νὰ ἀνακαλύψει τὸν «αὐθεντικὸ» ἑαυτό του καὶ νὰ τὸν χαρεῖ. Ἡ ἔλλειψη ὑπερβατικοῦ νοήματος ἀντικαθίσταται ἀπὸ τὶς προσπάθειες νὰ βρεθεῖ ἕνα ἀνθρωποκεντρικὸ νόημα εἴτε στὴ φύση (Rousseau) εἴτε στὸ κάλλος (Schiller, Göthe, Hölderlin), εἴτε στὴν ἔννοια τῆς γενναιοδωρίας(Shaftesbury)κ.λπ[37]. Ὅπως βεβαιώνει ὁ Taylor, ἡ μόνη ἀποδεκτὴ ὑπερβατικότητα εἶναι ἡ «ὑπερβατικότητα […] ἑνὸς ἐσώτερου καὶ ἀνθρώπινου τύπου», σὰν αὐτὴ τῆς Nussbaum[38] .

Ἂς στραφοῦμε τώρα στὸ ἄλλο βιβλίο. Ὁ Brague, μὲ τὸν δικό του τρόπο, φωτίζει τὴν ἱστορία τοῦ Taylor. Αὐτὸ ποὺ συνιστᾶ τὸν νεωτερικὸ ἄνθρωπο εἶναι, κατ’ αὐτόν, πρῶτα, ἡ «κατασκευὴ ἐννοιῶν» (Kant) καὶ μετὰ ἡ φαντασία (Eriugena, Cusanus, Paracelse)[39] ποὺ ὁδηγεῖ στὴν κυριαρχία ἐπὶ τῆς δημιουργίας[40] ὅπου ὁ ἄνθρωπος γίνεται «Θεὸς ἐπὶ γῆς» (G. Bruno)[41]· ἔχουμε ἔτσι τὴν «βασιλεία τοῦ ἀνθρώπου», κατὰ τὸν Bacon[42], ὅπου ὁ ἄνθρωπος, κατὰ τὸν Descartes, εἶναι ὁ «κύριος καὶ κάτοχος»[43] τῆς φύσης ἐνῶ, κατὰ τὸν Kant, τὸ Ἐγὼ εἶναι ὁ ἰδιοκτήτης τοῦ κόσμου καί, κατὰ τὸν Fichte, ἡ φύση εἶναι ὑπηρέτης του[44]· ἡ πρόοδος εἶναι τὸ θεμελιῶδες δόγμα τοῦ νέου αὐτοῦ ἀνθρώπου, ὡς θεωρητικὴ ὅσο καὶ πρακτικὴ σοφία, στὴν ὁποία τόσο ὁ Δαρβίνος ὅσο καὶ ὁ Μὰρξ[45] ἔδωσαν ἐπιστημονικὴ βάση. Οἱ φιλόσοφοι τοῦ Διαφωτισμοῦ ξεφορτώνονται τὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα, τὴν χάρη καὶ τὴ σωτηρία[46], φθάνοντας ἔτσι στὴν κορύφωση μὲ τὸν Comte καὶ τὴν «θρησκεία τῆς ἀνθρωπότητας»[47] . Ὁ ἀνθρωπισμὸς γίνεται πραγματισμός, ὑλισμός, ἐμπειρισμός, ρεαλισμὸς καὶ ἐντέλει ταυτίζεται μὲ τὸν ἀθεϊσμό[48].

Κατὰ ἀρκετὰ παράδοξο τρόπο, αὐτὸ ὁδηγεῖ, κατὰ τὸν Brague, στὴν αὐτοπεριφρόνηση, τελικά, τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἀτελοῦς ὄντος[49] καὶ ἀφετέρου ἡ ὑποτιθέμενη κυριαρχία ἐπὶ τῆς φύσεως μετατρέπεται σὲ κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου[50] . Αὐτὸ ὁδηγεῖ ἐντέλει σὲ ἕναν «ὑπερανθρωπισμό», τὴν ἀνάγκη δηλαδὴ νὰ ἀναδομηθεῖ ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἔτσι νὰ διορθωθοῦν καὶ ξεπερασθοῦν οἱ ἐγγενεῖς ἀτέλειές της[51]. Τὸ εἶχε ἤδη προείπει ὁ Nietzsche, σὲ κοινωνικὸ ἐπίπεδο ὅμως ξεκίνησε μὲ τὸν Φασισμό, τὸν Ναζισμὸ καὶ τὸν Κομμουνισμὸ[52] καὶ καταλήγει στοὺς πειρασμοὺς τῆς σύγχρονης γενετικῆς τεχνολογίας [53]. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι κάτι ποὺ πρέπει νὰ ὑπερβαθεῖ. Τὸ τελικὸ δράμα τοῦ νεωτερικοῦ Δυτικοῦ ἐκκοσμικευμένου ἀνθρώπου συνίσταται λοιπὸν στὸ ὅτι δὲν παραδέχεται οὔτε μιὰ σοφὴ ἐξωτερικὴ Φύση, ἡ ὁποία θὰ μποροῦσε νὰ ὑπαγορεύσει τὴν σοφία της στὸν ἄνθρωπο, ὅπως συνέβαινε στοὺς ἀρχαίους Ἕλληνες, οὔτε τὸν Θεὸ τῆς Βίβλου, ὁ ὁποῖος ἐνεργεῖ στὴν ἱστορία, μετατρέποντάς την σὲ Βασιλεία του. Ἡ νεωτερικότητα καταστρέφει καὶ τὶς δύο παραπάνω πηγὲς ἀλήθειας, διεκδικώντας μιὰν ἀσύνετη ὀντολογικὴ αὐτονομία γιὰ τὸν ἄνθρωπο ὡς ἀποφασιστικὴ καὶ ὀλέθρια ἀνεξαρτησία καὶ ἀπὸ τὰ δύο [54] .

Τόσο ὁ Taylor ὅσο καὶ ὁ Brague συμφωνοῦν ὅτι τὸ δράμα τοῦ σύγχρονου ἐκκοσμικευμένου Δυτικοῦ ἀνθρώπου συνίσταται στὴν ἔλλειψη μεταμόρφωσης μέσω τῆς μετοχῆς σὲ μιὰ πραγματικότητα ἡ ὁποία ὑπερβαίνει τὴν κτιστότητα καὶ τῆς δίνει αἰώνιο νόημα καὶ ζωή. Καὶ οἱ δύο εἶναι ἐνάντιοι στὸν νεωτερικὸ ἀτομικισμό, παρότι, πιστεύω, δὲν εἶναι αὐτὸ ποὺ βλάπτει τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο, ἀλλὰ μᾶλλον ἕνας συγκεκριμένος τρόπος ἐξατομίκευσης, αὐτὸ πιθανῶς ποὺ ὀνομάζω αὐτοαναφορικὸ ὑποκείμενο, τὸ ὁποῖο ὑποτάσσει τὴν ἑτερότητα τοῦ ἄλλου στὴν δική του ἀντίληψη περὶ αὐτῆς καὶ τὴν χρησιμοποιεῖ ἀναλόγως, δημιουργώντας ἔτσι μὴ πραγματικὲς σχέσεις μὲ τὸν ἄλλον – μὲ πρῶτον ἄλλον τὸν Θεὸ τὸν ἴδιο[55]

Ἔτσι, ἡ ἐκφρασιοκεντρικὴ εὐδοκίμηση τοῦ κυρίου τῶν νοημάτων ἀτόμου δημιουργεῖ τὴν φαντασίωση μιᾶς φύσης à la carte, ἡ ὁποία τρόπον τινὰ ἐπιλέγεται ἀπὸ τὸ ὑποκείμενο ἀντὶ νὰ τὸ ἐπιλέγει – ἡ ἐποχὴ τῆς βιοτεχνολογίας εἶναι χωρὶς ἄλλο, ὁ παράδεισος ἑνὸς τέτοιου μετα-διαφωτιστικοῦ ὑποκειμένου, τοῦ ὁποίου ἡ ἐλευθερία νὰ εἶναι ὁ ἑαυτός του ἔχει μετατραπεῖ στὴν ἐλευθερία νὰ τὸν ἀνακατασκευάζει βιο/ψυχοτεχνολογικά, νατουραλιστικά, φυσικά, καὶ διόλου πλέον ὑπερβατικά. Στὰ μάτια αὐτοῦ τοῦ φαντασιωνόμενου τὴν βιο/ψυχοτεχνολογικὴ ἀνακατασκευὴ τῆς φύσης τοῦ ὑποκειμένου τὰ ἀρχαῖα ὅριά της τοῦ προκαλοῦν φρίκη ἀνεκλάλητη – ὅπως καὶ ἡ πιθανὴ χριστιανική της κατάπαυση στοὺς κόλπους ἑνὸς Θεοῦ ποὺ τὴν προσέλαβε καὶ τὴν διεκδικεῖ ὡς διαλογικὸ νόημα.

3. Κεφάλαιο ὕστατο καὶ θεολογικό: κατά… Ἐναντιοφυσιτῶν

Ἡ εἰκονιστικὴ πλάση τοῦ ἀνθρώπου στὴν Γένεσιν εἶναι ἔμφυλη: «καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς» (στ. 27), καὶ ἐπίσης, κλητική: «καὶ ηὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ Θεὸς λέγων· Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς καὶ ἄρχετε τῶν ἰχθύων τῆς θαλάσσης καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ… καὶ πάσης τῆς γῆς…» (στ. 28) – καλοῦνται νὰ γίνουν ἄνθρωποι, δηλαδή, μέσα σὲ μιὰ διαδικασία ὅπου καὶ τὸ ἴδιο τὸ φύλο ἐκπληρώνεται πνευματικά, διαδραματίζοντας ρόλο ἰδιαίτερο στὴν αὔξηση, τὴν πλήθυνση, τὴν πλήρωση, τὴν κατακυρίευση καὶ τὴν ἀρχή, στὰ ὁποῖα ὁ ἄνθρωπος δὲν ρίπτεται, ὅπως θά ’λεγε ὁ Heidegger, ἀλλὰ καλεῖται εὐλογούμενος, δηλαδὴ διαλογικὰ καὶ προσωπικά.

Ὁ καλύτερος ἴσως τρόπος νὰ διατυπωθεῖ θεολογικὰ αὐτό –δηλαδὴ ἡ περιγραφὴ μιᾶς φύσης ταυτόχρονα δοσμένης καὶ διαλογικῶς ἀφομοιούμενης καὶ ἀπειριζόμενης λόγω τοῦ κατ’ εἰκόνα– εἶναι ἡ θεολογικὴ ὀντολογία τῶν λόγων τῶν ὄντων: ἡ φύση εἶναι προσωπικὴ κλήση καὶ ἀπόκριση, ἀναλογικὴ συνενέργεια, ἐσχατολογική (ὄχι κατάργηση, ἀλλά) χαρίτωση, μέσω τῆς Ἐνσάρκωσης. Ὁ ἄκτιστος λόγος τῆς φύσης τοῦ ἀνθρώπου ἐκπληρώνεται ὡς διαλογικὸς τρόπος ὑπάρξεως, ποὺ ἐὰν εἶναι κατὰ φύσιν, ἐὰν δηλαδὴ ἀκολουθεῖ ὑπαρξιακὰ τὸν λόγο αὐτό, ὡς ἔκφραση τῆς τελικῆς Θείας πρόθεσης γιὰ τὸ συγκεκριμένο ὄν, καθιστᾶ δυνατὴ τὴν ἐσχατολογικὴ ἀφθαρσία καὶ θέωση τῆς φύσης[56]. Πρόκειται γιὰ μιὰ μὴ μεταφυσική/ἐννοιολογικὴ ἀλλὰ ἀποκαλυπτικὴ καὶ ἐσχατολογικὴ ὀντολογία διαλογικῆς ἀμοιβαιότητας, ποὺ στηρίζεται στὴν ἐλεύθερη ἀναλογικὴ συνέργεια μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου· ἐδῶ δὲν προτείνουμε μιὰ νέα φύση στὸν Δημιουργό, ἀλλὰ ἀφομοιώνουμε, περιπετειωδῶς συχνά, τὸ ἄπειρο, κατὰ χάρη, τῆς ἤδη δοσμένης[57]. Σὲ σχέση τώρα μὲ τὸ θέμα μας: τὰ φύλα δὲν εἶναι τρόποι ὑπάρξεως τῆς μιᾶς ἀνθρώπινης φύσης (ὁπότε θὰ ἦταν ἄπειρα)[58] ἀλλὰ οὐσιώδεις μερικοὶ λόγοι, ὡς τὰ δύο «τμήματα», κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο, τοῦ γενικοῦ ἑνὸς λόγου τῆς ἀνθρώπινης φύσης, ὁ ὁποῖος δὲν διχάζεται ὀντολογικὰ «τοῖς νῦν περὶ αὐτὸν οὖσι τμήμασι» παρὰ τὴν πραγματικὴ ὕπαρξη τῶν τελευταίων, ἀλλὰ ἀναμένει τὴν ἑνιαία του φανέρωση μὲ τήν (ἀσύγχυτη) ἕνωση τῶν δύο[59]. Τοῦτο σημαίνει κλήση πρὸς φανέρωση τῆς ἐσχατολογικῆς θεοειδοῦς ἑνοείδειας τοῦ ἀνθρώπου, μιὰ κλήση Ἐκκλησιαστική/Εὐχαριστιακὴ πρὸς πραγμάτωση τοῦ Ὁμοουσίου στὸν ἄνθρωπο, καταρχὰς στὸ διαφυλετικὸ ὀντολογικὸ ἐπίπεδο. Ὑπ’ αὐτὴν τὴν ἔννοια, ἡ νῦν σεξουαλικότητα ἔχει μὲν σημασία γιὰ τὴν διαφυλετικὴ σχέση, ὄχι ὅμως καθοριστικὴ ἢ ἀπόλυτη καί, κυρίως, αἰώνια (ἐνῶ τὰ φύλα καὶ ἡ σωματικὴ μεταξύ τους κοινωνία παραμένουν). Ἔχει σημασία ἄλλωστε μόνον στὴν προοπτικὴ τῆς εὐγνωμοσύνης καὶ τῆς γενικῆς πνευματικῆς προόδου πρὸς τὴν ἑνότητα – τὸ γνωστὸ κείμενο τῆς Πρὸς Ἐφεσίους ποὺ θεωρεῖ τὴν γαμήλια σχέση στὴν προοπτικὴ τῆς σχέσης Χριστοῦ καὶ Ἐκκλησίας, ἑρμηνευμένο στὴν παραπάνω Μαξίμεια προοπτική, συντρίβει παντελῶς κάθε ἀπόπειρα ἐγκλωβισμοῦ τοῦ γάμου σὲ μιὰ ὁριστικὰ ἀποξενωμένη ἀπὸ τὴν χάρη φύση, ὅπως θέλει ἡ θεολογικὴ ὁμὰς τῶν… Ἐναντιοφυσιτῶν σήμερα, παραβλέποντας ὄχι μόνο τὸν Μάξιμο ἀλλὰ καὶ τὸν Ἁκινάτη[60].

Τέλος λόγου: τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι τείνουμε ὅλοι σὲ μιὰν ἀναγκαστικὴ ὑπέρβαση ὄχι τοῦ φύλου, ἀλλὰ τῆς σημερινῆς σεξουαλικῆς του ἐκφραστικῆς, στὰ ἔσχατα, κάτι ποὺ γιὰ τὸν Μοναχισμὸ αἴφνης ἔχει ἤδη ἀρχίσει. Ἡ ὀντολογία τοῦ φύλου ὡς κλητικὴ διαλογικὴ ἀμοιβαιότητα δὲν ἐπιτρέπει τὴν μονολογικὴ ἀνακατασκευή του – ἐπιτρέπει ὅμως τὴν οἰκονομία τῶν ἀστοχιῶν καὶ παραπραξιῶν, ἀκριβῶς ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ διάλογο ἄπειρης ἀγαθότητας.

Σημειώσεις

1. Βλ. ἐπ’ αὐτῶν τὸ βιβλίο μου Ὀρθοδοξία καὶ Ἐκσυγχρονισμός. Βυζαντινὴ ἐξατομίκευση, Κράτος καὶ Ἱστορία στὴν προοπτικὴ τοῦ εὐρωπαϊκοῦ μέλλοντος, Ἁρμός, Ἁθήνα 2006, σσ. 155-210.

2. Βλ. τὸ βιβλίο μου Ἁναλογικὲς ταυτότητες: Πατερικὲς πηγὲς τοῦ Ἑλληνο-δυτικοῦ Ἑαυ- τοῦ, ὑπὸ ἔκδοση ἀπὸ τὴν Ἴνδικτο.

3. Βλ. Π. Κονδύλη, Ὁ Εὐρωπαϊκὸς Διαφωτισμός, Τόμος Β ́, Θεμέλιο, Ἁθήνα 1987, σ. 235. 15

4. Ὅπως τὸ περιγράφει ὁ σημαντικότερος ἱστορικὸς τῆς Ἠθικῆς σήμερα, ὁ Terence Irwin, The Development of Ethics. A Historical and Critical Study, Vol. I: From Socrates to the Reformation, (Oxford Univ. Press, 2007), σ. 141: ‘Something’s function and nature is connected with its essence; the essence of a natural organism is the whole system in which different parts, processes, and activities have functions that promote the maintenance of the whole. States and processes that are in accord with something’s nature as a whole are suitable for the whole system. This holist conception of something’s nature implies that not everything natural accords with a thing’s nature. We have natural tendencies that need to be restrained because they do not accord with our nature as a whole; if we eat or drink too much, or tire too easily, or exert ourselves too much at the wrong times, we may be acting on natural tendencies, but we act against our nature as a whole. We may under- stand Aristotelian naturalism, therefore, as a holist doctrine, treating human nature as a whole and a system’.

5. Duckworth, 1981.

6. Mc Intyre, σ. 162. 18

7. Βλ. C. S. Kirk-J. E. Raven-M. Schofield, Οἱ Προσωκρατικοὶ Φιλόσοφοι, ΜΙΕΤ, Ἁθήνα 1988, σ. 341.

8. Ἁριστοτέλης, Μεταφ. Α 5, 986 α 22.

9. Ἁπόσπ. 17, Γαληνός, Εἰς Ἐπιδ. VI, 48.

10. Βλ. Ἁπόσπ. 59, Σιμπλίκιος, Περὶ Οὐρανοῦ, 587, 20. Ἁπόσπ. 60, Πλούταρχος, Πρὸς Κολώτην 28, 1123b. Ἁριστοτέλης, Φυσικά, Β 8, 198β 29.

11. Ἁπόσπ. 62, Σιμπλίκιος, Εἰς Φυσικά, 381, 31.

12. Συμπόσιον, 189C-191D.

13. Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων καὶ δογμάτων συναγωγή, 8, 9.

14. Ὅ.π., 8, 20.

15. Ὅ.π., 6, 3.

16. Ὅ.π., 6, 71.

17. Ὅ.π., 6, 60.

18. Ὅ.π., 6, 65.

19. Ἐπίκτητος, Ἐγχειρίδιον, 33, 8.

20. Ἐπίκουρος, Προσφώνησις 51: «ἀφροδίσια γὰρ οὐδέποτε ὤνησεν· ἀγαπητὸν δὲ εἰ μὴἔβλαψεν».

21. 28. 6.

22. Πλάτων, Φαῖδρος 249α. 20

23. Seuil/Gallimard, Paris 2014. Ἑλλ. μτφρ. Β. Πατσογιάννης, Ὑποκειμενικότητα καὶ Ἁλή- θεια (Πλέθρον, Ἁθήνα 2015), σσ. 152-153.

24. Ὅ.π., σ. 152.

25. Ὅ.π., σ. 153.

26. Γιὰ τὸν Ἱπποκράτη βλ. Μακρόβιος, Σατουρνάλια, 2, 8. Γιὰ τὸν Δημόκριτο, ἀπόσπ.68 Β 32 (Diels-Kranz).

27. Κυρίως στὰ ἔργα του Γαμικὰ παραγγέλματα καὶ Ἐρωτικός.

28. Foucault, ὅ.π., σσ. 55-99.

29. Ὅ.π., σ. 97.

30. Charles Taylor, A Secular Age (Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard Universi-ty Press, 2007), ἑλληνικὴ μετάφραση Ξενοφώντα Κομνηνοῦ, Μιὰ κοσμικὴ ἐποχή (Ἁθήνα, Ἴνδικτος, 2015). Ἁπὸ δῶ καὶ κάτω ἀναφέρομαι στὸ ἀγγλικὸ πρωτότυπο ὡς ASA, καὶ στὴν ἑλληνικὴ μετάφραση ὡς MKE.

31. Rémi Brague, Le Règne de l’Homme. Genèse et échec du projet moderne (Paris: Gallimard, 2015).

32. ASA, 37-38· MKE, 65 κ.ἑ. 22

33. MKE, 125-135.

34. MKE, 144-5.

35. MKE, 227.

36. MKE, 340-3.

37. MKE, 390, 457, 461, 476ff.

38. ASA, 627.

39. Brague, Le Règne de l’Homme, σσ. 54-5.

40. Ὅ.π., σ. 63

41. Ὅ.π., σ. 71.

42. Ὅ.π., σ. 92.

43. Ὅ.π., σ. 102.

44. Ὅ.π., σσ. 134-6.

45. Ὅ.π., σ. 157.

46. Ὅ.π., σ. 116.

47. Ὅ.π., σ. 120.

48. Ὅ.π., σ. 156.

49. Ὅ.π., σ. 193.

50. Ὅ.π., σ. 203.

51. Ὅ.π., σ. 213.

52. Ὅ.π., σ. 221.

53. Ὅ.π., σ. 237.

54. Ὅ.π., σσ. 267 κ.ἑ.

55. Βλ. Λουδοβίκος, “Being and essence revisited: Reciprocal Logoi and Energies in Maximus the Confessor and Thomas Aquinas, and the genesis of the self-referring subject”, Revista Portu- guesa de Filosofia 72. 1 (2016), 117-146.

56. Βλ. τὸ βιβλίο μου Θεοποιία, Ἁρμός, Ἁθήνα 2007.

57. Ὅ.π.

58. Σὲ αὐτὸ τὸ σφάλμα περιπίπτει ὁ π. Β. Θερμὸς, στὸ Ἕλξη καὶ πάθος (Ἐν πλῷ, 2016), σ. 621, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ θεωρεῖ τὰ δύο φύλα ὡς συμβεβηκότα τῆς φύσης. Στὴν περίπτωση αὐτὴ ἡ ὀντολογία συγχέεται μὲ τὴν ψυχολογία (καὶ αὐτὸ ἄλλωστε ἀποτελεῖ καὶ σὲ ἄλλες περιπτώσεις πρόβλημα τοῦ βιβλίου αὐτοῦ), μιᾶς καὶ τὸ νόημα τοῦ τρόπου ὑπάρξεως σ’ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ κατανοεῖται μᾶλλον ὡς αὐτὸ ἀκριβῶς ποὺ σὲ σύγχρονη γλώσσα θὰ ἀποκαλούσαμε ψυχολογικὴ προσωπικὴ ἐπιλογή (συμβεβηκότων). (Ὀντολογικὰ κατανοούμενος, ὁ τρόπος τῆς ὑπάρξεως συνιστᾶ ἀποκλειστικὰ ἔκφρασή του καὶ ἀπόκριση στὸν ἄκτιστο λόγο καὶ ὄχι σὲ τυχὸν συμβεβηκότα). Συνεπείᾳ αὐτοῦ τὸ βιβλίο δυσκολεύεται νὰ ἀρθρώσει πειστικὰ τὴν θεολογική του πρόταση ὅσον ἀφορᾶ τὸ εἶδος τῆς ἔκπτωσης ποὺ συνιστᾶ ἡ ὁμοφυλοφυλία, ποὺ εἶναι ὄντως ὄχι ψυχολογικὴ ἀλλὰ ὀντολογική, μὲ τὴν παραπάνω ὅμως ἔννοια τῆς ἀποτυχίας κατανόησης τῆς κλήσης πρὸς τὰ ἔσχατα διὰ τοῦ ἀκτίστου μερικοῦ λόγου τῆς φύσης τοῦ φύλου καὶ ὄχι μὲ μιὰ προσωπική, δῆθεν κατὰ συμβεβηκός, μετασκευὴ φύλου αἴφνης, κατὰ τὴν προτίμηση ἑκάστου.

59. Περὶ Διαφόρων ἀποριῶν, PG91, 1305CD. 26

60. Ὁμολογῶ ὅτι δὲν ἔχω διαβάσει χειρότερα γιὰ τὸν γάμο ἀπ’ ὅσα διαλαμβάνει κατ’ αὐτοῦ ὁ π. Μανουσάκης, σὲ ἕνα κείμενο ποὺ ἔχει ψυχαναλυτικὸ μᾶλλον παρὰ θεολογικὸ ἐνδιαφέρον, τὸ «Marriage and sexuality in the light of the Eschaton: A dialogue between Orthodox and Reformed Theology», στὸ Religions 2016, 7, 89; doi: 10. 3390/rel7070089. Ὡς «ἐξ ὁλοκλήρου φυσικὴ διαδικασία, ἐφόσον, μέσω τῆς ἀναπαραγωγῆς, διαιωνίζει τὴ φύση» (σ. 6), ἀποτελεῖ ἕναν «ἐγωισμὸ γιὰ δύο», ἀποτελώντας ἁπλῶς ἕνα μέρος «μιᾶς φυσικῆς θρησκείας» (8), ποὺ «σβήνει τὴ φλόγα τοῦ Χριστιανισμοῦ» (6) – ἐδῶ ὁ Κίρκεγκωρ πιέζεται νὰ πεῖ πράγματα ποὺ δὲν διανοήθηκε. Ὅπως οὐδέποτε διανοήθηκε ὁ Μάξιμος ἢ ὁ Balthasar νὰ ὀνομάσουν τὸν γάμο «μυστήριο τῆς ἀνομίας» (sacrament of sin)(!) (2), ὅπως διατείνεται ὁ Μανουσάκης, παραπέμποντας στὴ σελίδα 199 τοῦ γνωστοῦ βιβλίου τοῦ Balthasar, Cosmic Liturgy (Communio-Ignatius, 2003), ὅπου, ἀντιθέτως, ὁ Balthasar λέγει: «in this perspective, does not the sexual act, even marriage, become a sin· Not at all, Maximus replies». Καὶ παραθέτει πρὸς ἀπόδειξη τὸ κείμενο Περὶ Ἁποριῶν, PG91, 1340B: «εἰ γὰρ κακὸς ὁ γάμος, δηλονότι καὶ ὁ κατὰ φύσιν τῆς γενέσεως νόμος· εἰ δὲ κακὸς ὁ τοιοῦτος τῆς κατὰ φύσιν γενέσεως νόμος, ὁ τὴν φύσιν δηλονότι πεποιηκὼς καὶ δοὺς αὐτῇ νόμον γενέσεως, δικαίως ἂν καθ’ ἡμᾶς αἰτιαθήσεται» – καὶ στὴ συνέχεια ἐξηγεῖ ὁ Μάξιμος πὼς αὐτὴ ἀκριβῶς εἶναι ἡ θέση τῶν Μανιχαίων. Κατόπιν ἐξηγεῖ ὁ Balthasar πὼς ἡ σεξουαλικότητα (ὄχι ὁ γάμος) μπορεῖ νὰ καταστεῖ ἀκόμη καὶ «sacrament of sin», ἐὰν κανεὶς προσκολληθεῖ παραλόγως σ’ αὐτήν. Τὸ σημαντικὸ γιὰ τὸ θέμα μας εἶναι ὅτι ὁ Μανουσάκης θεωρεῖ τὴν σεξουαλικότητα (εἰδικὰ μάλιστα τὴν ὁμοφυλόφιλη – γι’ αὐτὸ καὶ ἀποκρούει τὸν ὁμόφυλο γάμο, γιὰ νὰ μὴν μολυνθεῖ αὐτὴ ἀπὸ τὴν σύμβαση) ὡς μέσο ἀπελευθέρωσης ἀπὸ τὴν φύση καὶ καταλήγει πὼς τὸ σὲξ εἶναι ἁμαρτωλὸ μόνον ὅταν συνδέεται μὲ τὴν ἀναπαραγωγή (11). Καὶ γιὰ τὸν μὲν γάμο δὲν ὑφίσταται καμμιὰ δυνατότης ἐκκλησιασμοῦ καὶ μεταμόρφωσης, ἀφοῦ ἀποτελεῖ «κακὴ φύση», ἡ δὲ λύση, ὅλως παραδόξως, βρίσκεται στὸν ἐξίσου νατουραλιστικὸν αὐτοσκοπὸ τῆς «προσωπικῆς» ἐπιθυμίας – πουθενὰ ἡ χάρη. Πρόκειται, κατὰ Μάξιμο τουλάχιστον, γιὰ Μανιχαϊσμό.

Από το περιδικό Σύναξη τχ 152 σελ. 14-27.

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, γάλλου, Andre Lhote.

https://antifono.gr

ΑΠΑΝΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Δευτέρα 19 Ιουλίου 2021

Φύλο καί σεξουαλικότητα: Βιο/ψυχοτεχνολογίες τοῦ ὑποκειμένου στήν ἐποχή τοῦ μετα-διαφωτισμοῦ από π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Εμφανιζόμενη ανάρτηση

YouTube channel apantaortodoxias - Κανάλι apantaorthodoxias

ΑΛΗΘΕΙΑ FM - Το ορθόδοξο ραδιόφωνο από την Κάλυμνο

Είς κοινήν απάντων των Ορθοδόξων ωφέλειαν

Δημοφιλείς αναρτήσεις της εβδομάδας.

Αρχειοθήκη

Ετικέτες

ΤΡΙΑΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΕΥΣΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ

Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας

Αναγνώστες

Επισκέπτες

Ζωντανή ροή

ON LINE