Οι εικόνες και τα είδωλα των Βυζαντινών.

Οι εικόνες 🎨 και τα είδωλα🗽 των Βυζαντινών.

Σύμφωνα με τους Βυζαντινούς θεολόγους η εικόνα είναι μια αντιγραφή του πρωτότυπου (ιερού προσώπου) δημιουργημένη με γήινα υλικά (κερί, ξύλο, μέταλλο κλπ.). 

Θεωρητικά η εικόνα είχε οντολογική διαφορά με το ιερό πρόσωπο αυτό καθαυτό. Δηλαδή δεν περιβαλλόταν από την “ιερή ενέργεια” που είχε το πρόσωπο. Υπάρχει βέβαια αρκετή διχογνωμία σχετικά με το τελευταίο. 

Η εικόνα θεωρείται σημαντικό κομμάτι της ορθοδοξίας και γί´αυτό το λόγο οι εικόνες αντιγράφονταν με ελάχιστες διαφοροποιήσεις. Δηλαδή δεν ήταν ζήτημα δημιουργικότητας  των Βυζαντινών καλλιτεχνών αλλά θέμα αντιγραφής του ιερού προσώπου.

Από την άλλη είδωλο για τους Βυζαντινούς ήταν μια απεικόνιση στερούμενη πρωτοτύπου. Οι Βυζαντινοί θεολόγοι θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε ούτε Δίας ούτε Ηρακλής ούτε Αφροδίτη. Άρα οι απεικονίσεις τους ήταν είδωλα αφού δεν βασίζονταν σε κάποιο πρωτότυπο (υπαρκτό πρόσωπο).

Αυτός είναι ένας από τους λόγους που δεν υπάρχουν εικόνες της Βυζαντινής εποχής με καθαρά κοσμικό περιεχόμενο. Αντιθέτως το κοσμικό περιεχόμενο της Βυζαντινής τέχνης υπήρχε σε ανάγλυφες αναπαραστάσεις, σε ψηφιδωτά, σε γλυπτά και σε αγάλματα όπου βλέπουμε αρκετές μυθολογικές σκηνές .

Φυσικά όπως και στη σημερινή εποχή που ο κόσμος πιστεύει σε διαφορετικές υπερφυσικές δυνάμεις (αστρολογία, μενταγιόν, φυλαχτά, γούρια κλπ.) έτσι και τότε, για τα αγάλματα της Κωνσταντινούπολης υπήρχαν δοξασίες, δεσιδαιμονίες, προφητείες κλπ. Κάποια αγάλματα της Κωνσταντινούπολης  καταστράφηκαν γι’αυτό τον λόγο και κάποια άλλα πάλι διατηρήθηκαν μέσα στους αιώνες.

Χαρακτηριστική είναι η  συμβολική τελετή όπου ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος ο ιδρυτής της Νέας Ρώμης, έθαψε το Τρωικό παλλάδιο κάτω από την στήλη του στο ομώνυμο φόρουμ στην Κωνσταντινούπολη ώστε να μην κατακτηθεί  ποτέ η πολη. Η πόλη τελικά έπεσε αλλά η στήλη του Κωνσταντίνου στέκει εκεί αγέρωχη.

Το Τρωικό παλλάδιο βρισκόταν προηγουμένως στη παλαιά Ρώμη και υποτίθεται ήταν ίδιο με το περίφημο παλλάδιο που αναφέρεται στον Τρωικό πόλεμο, ένα ξόανο που απεικόνιζε τη θεά Παλλάδα κόρη του Τρίτωνα, το οποίο δημιουργήθηκε από την ίδια τη θεά Αθηνά σύμφωνα με την μυθολογία.

Τα βιβλία βυζαντινής ιστορίας πολλές φορές παραβλέπουν το γεγονός ότι η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ήταν σαν ένα γιγάντιο μουσείο. Είχε μαζέψει τα καλύτερα και ο ομορφότερα αγάλματα του αρχαίου κόσμου. Δυστυχώς τα περισσότερα χάθηκαν εν καιρώ. Για να φανταστούμε λίγο τι έβλεπε ο μέσος Βυζαντινός στην καθημερινότητα του, μπορούμε να κάνουμε εικόνα στο μυαλό μας  την πλατεία του Αγίου Μάρκου στην Βενετία και τα αγάλματά της που βρίσκονται σχεδόν παντού.

Η φωτό είναι από Βυζαντινό χειρόγραφο που βρίσκεται στο Παρίσι. Απεικονίζει έναν Βυζαντινό αγιογράφο να αντιγράφει μια εικόνα. (Parisinus Graecus 923)