Ο ΑΒΒΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ .ΡΩΤΑ ΤΟΝ ΑΒΒΑ ΣΕΡΗΝΟ. ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΟΝΗΡΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ . 1

Ερώτηση για τά διάφορα είδη των πονηρών πνευμάτων.

ΠΑΤΗΡ ΓΕΡΜΑΝΟΣ: Πέστε μας, σάς παρακαλούμε, από που προέρχεται, ή τόσο μεγάλη ποικιλία καί αυτή ή διαφορά τών εναντίων Δυνάμεων πού πολεμούν τον άνθρωπο; Ό απόστολος Παύλος γράφει τό εξής: «Γιατί δεν έχουμε να παλέψουμε μέ ανθρώπους, αλλά μέ αρχές καί εξουσίες, δηλαδή μέ τούς κυρίαρχους του σκοτεινού τούτου κόσμου, τά πονηρά πνεύματα πού βρίσκονται ανάμεσα στη γη καί στον ουρανό» (Έφ. 6, 12). Καί άλλου πάλι λέει: «Ούτε άγγελοι ούτε ουράνιες δυνάμεις ούτε κανένα άλλο δημιούργημα δεν θα μπορέσει ποτέ να μάς χωρίσει από την αγάπη τού Θεού για μάς, όπως αυτή φανερώθηκε στο πρόσωπο τού Ιησού Χριστού, τού Κυρίου μας» (Ρωμ. 8, 38-39). Από που λοιπόν ξεπήδησαν αυτοί οι φθονεροί εχθροί, πού μάς μάχονται μέ τόσο μεγάλη πανουργία; Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ό Κύριος δημιούργησε αυτές τις Δυνάμεις, πού διαφέρουν μεταξύ τους καί ως προς τό βαθμό καί ως προς την τάξη, μέ σκοπό αυτές να πολεμούν τούς ανθρώπους;

ΑΒΒΑΣ ΣΕΡΗΝΟΣ: Ανάμεσα στις αλήθειες πού αναφέρει ή Αγία Γραφή για την παιδαγωγία μας, υπάρχουν μερικές πού έχουν εκφραστεί μέ απόλυτη σαφήνεια καί είναι κατανοητές ακόμα καί από τις διάνοιες πού δεν είναι προικισμένες μέ ευφυΐα. Αυτές οι αλήθειες, όχι μόνο δεν καλύπτονται από τό σκοτεινό πέπλο ενός πιο μυστικού νοήματος, αλλά δεν χρειάζεται γι’ αυτές ούτε καν ή βοήθεια της ερμηνείας. Οι λέξεις, τό «γράμμα», καθώς θα λέγαμε, αποκαλύπτουν από μόνα τους τό όλο νόημα. Αντίθετα, άλλες αλήθειες κρύβονται κάτω από μυστηριώδες σκοτάδι. Έτσι ανοίγεται τεράστιο πεδίο ερευνάς για εκείνους πού θέλουν να τις φέρουν στο φώς καί να τις κατανοήσουν.

Προφανώς, είναι πολλαπλοί οι λόγοι πού έκαναν τον Θεό να διαχωρίσει έτσι τά πράγματα. Ό πρώτος λόγος είναι ότι, αν τά Θεϊκά μυστήρια δεν καλύπτονταν μέ τό αδιόρατο αυτό πέπλο καί αν τό νόημά τους δεν είχε από πνευματικής πλευράς κάποια μυστικότητα, αν δηλαδή ήταν ολοφάνερες στον καθένα, τότε όλοι, πιστοί καί ασεβείς, θα μπορούσαν να τις γνωρίσουν μέ την ίδια ευκολία. Δεν θα υπήρχε τότε καμιά απόσταση ανάμεσα ατούς αδιάφορους καί σ’ εκείνους πού κοπιάζουν στην άσκηση για την απόκτηση της αρετής καί της σύνεσης.

Ή Αγία Γραφή επίσης, κρατώντας ασαφή ορισμένα νοήματα, δίνει την ευκαιρία, ακόμα καί στούς αναγνώστες πού έχουν εδραιωμένη πίστη, να εμβαθύνουν περισσότερο σ’ αυτά. Έτσι δίνεται ή δυνατότητα στούς οκνηρούς να κατανοήσουν την αμέλεια τους, καί συγχρόνως γίνεται φανερή καί ή επιμέλεια αυτών πού έχουν ζήλο. Θα μπορούσε κανείς, πολύ σωστά, να παρομοιάσει την Αγία Γραφή μέ πλούσια καί εύφορη γη. Σ’ αυτή τη γη γεννιούνται καί αναπτύσσονται πολλοί καρποί. Άλλους απ’ αυτούς μπορεί να τούς τρώει ό άνθρωπος ωμούς. Κάποιοι άλλοι επίσης, αν δεν χάσουν μέ τη φωτιά τη φυσική τους σκληρότητα καί αν δεν γίνουν γλυκείς καί μαλακοί, είναι ακατάλληλοι, ή ακόμα καί βλαβεροί, για κατανάλωση. 

Μερικοί είναι από τη φύση τους κατάλληλοι να τρώγονται εξίσου ευχάριστα ώμοι καί βρασμένοι. Αν αυτοί οι καρποί τρώγονται καί ώμοι, τότε δεν είναι δυσάρεστοι στη γεύση, ούτε προκαλούν στον οργανισμό κανένα κακό. Μέ τό ψήσιμο όμως αυξάνονται τά ευεργετικά τους αποτελέσματα. Οι περισσότεροι καρποί, πού προορίζονται για τά άλογα ζώα, για τά υποζύγια, για τά αγρίμια καί για τά πτηνά, δεν θα ήταν κατάλληλοι για τη διατροφή τού ανθρώπου. Μπορούν όμως να κρατήσουν στη ζωή τά υποζύγια, ακόμα καί όταν αυτοί οι καρποί τρώγονται ώμοι, χωρίς να μαγειρευθούν.

Είναι ολοφάνερο ότι καί στον πλούσιο πνευματικό παράδεισο, δηλαδή στις Άγιες Γραφές, υπάρχει μια παρόμοια αντιστοιχία. Ορισμένα χωρία, ακόμα καί μέ την «κατά λέξιν» ερμηνεία τους, είναι απόλυτα σαφή καί δεν έχει κανείς καί πολλή ανάγκη από πρόσθετες επεξηγήσεις.

Αυτά τά χωρία προσφέρουν στους αναγνώστες τους ουσιαστική καί πλούσια πνευματική τροφή, έστω κι αν πάρει κανείς τις λέξεις απλά, όπως ακούγονται. Τέτοια είναι τά παρακάτω λόγια: «Άκου, λαέ του Ισραήλ: Ό Κύριος, ό Θεός μας, είναι ό ένας καί μόνος Κύριος. Να αγαπάς τον Κύριο καί Θεό σου μ’ όλη την καρδιά σου, μ’ όλη την ψυχή σου, καί μ’ όλη τη δύναμή σου» (Δευτ. 6, 4-5). Άλλα χωρία, αντίθετα, αν δεν λεπτυνθούν μέ την αλληγορική ερμηνεία καί δεν δαμαστούν μέ τη δοκιμασία της φωτιάς του πνεύματος, όχι μόνο δεν δίνουν στην ψυχή τού ανθρώπου τροφή, καθαρή από κάθε βλαβερό σπέρμα, αλλά μπορεί καί να συντελέσουν περισσότερο στην καταστροφή του, παρά στην ωφέλεια του.

Τέτοια,  για παράδειγμα, είναι τά χωρία: «Να είστε συνεχώς έτοιμοι μέ δεμένη τη ζώνη στη μέση σας καί μέ αναμμένα τά λυχνάρια σας» (Λουκ. 12, 35). Καί, «όποιος έχει χρήματα, ας τά πάρει• τό ίδιο κι αυτός πού έχει σακίδιο. Όποιος δεν έχει, ας πουλήσει τό πανωφόρι του κι ας αγοράσει μαχαίρι» (Λουκ. 22, 36). Καί πάλι: «Όποιος δεν παίρνει τό σταυρό του καί δεν μέ άκολουθεί, δεν είναι άξιος για μαθητής μου» (Ματθ. 10, 38).

Μερικοί μοναχοί, από τούς πιο αυστηρούς, πού είχαν «ζήλο Θεού, αλλά χωρίς επίγνωση» (Ρωμ. 10,2), πήραν αυτά τά λόγια «κατά γράμμα». Έφτιαξαν ξύλινους σταυρούς καί τούς έφεραν συνεχώς πάνω στούς ώμους τους. Έτσι, αντί να οικοδομούν, προκαλούσαν τό γέλιο σε όλους όσους τούς έβλεπαν.

Μερικά χωρία πάλι λαμβάνονται καί «κατά λέξιν» καί αλληγορικά, μέ τρόπο εξίσου ωφέλιμο καί χρήσιμο. Καί στις δύο περιπτώσεις ή ψυχή αντλεί απ’ αυτά θρεπτικούς πνευματικούς χυμούς. Για παράδειγμα : «Αν κάποιος σε χτυπήσει στο δεξί μάγουλο, γύρισέ του καί τό άλλο» (Ματθ. 5, 39)• καί, «όταν σάς καταδιώκουν σε μία πόλη, φύγετε στην άλλη» (Ματθ. 10, 23)• ή «αν θέλεις να γίνεις τέλειος, πήγαινε πούλησε τά υπάρχοντα σου καί δώσε τά χρήματα στούς φτωχούς, καί θα έχεις θησαυρό στούς ουρανούς• κι έλα να μέ Ακολουθήσεις» (Ματθ. 19, 21).

Ό αγρός παράγει επίσης «χορτάρι για τά ζώα» (Ψαλμ. 103, 14). Απ’ αυτού τού είδους την τροφή ή Αγία Γραφή είναι γεμάτη. Μέ την απλή καί καθαρή διήγηση τού ιστορικού κειμένου, οι απλοϊκές ψυχές δεν μπορούν να συλλάβουν τη διδασκαλία σε όλη την έκταση καί την πληρότητά της. Γι` αυτές τις ψυχές έχει λεχθεί: «Ανθρώπους καί

 κτήνη σώζεις, Κύριε,» (Ψαλμ. 35, 7). Βρίσκουν δηλαδή οι απλοϊκές ψυχές, σ’ αυτά τά αγιογραφικά χωρία, τροφή ανάλογη μέ την περίπτωσή τους καί προσαρμοσμένη στις ανάγκες τους. Έτσι αντλούν σφρίγος καί δύναμη, όση τούς είναι απαραίτητη για τά έργα καί για τούς κόπους της πρακτικής ζωής τους.

Για τη διπλή έννοια των χωρίων της Αγίας Γραφής.

Όταν ή Αγία Γραφή εκφράζεται ξεκάθαρα, δεν φοβόμαστε καί εμείς να είμαστε καταφατικοί ούτε δυσκολευόμαστε να διατυπώνουμε μέ βεβαιότητα τη γνώμη μας. Άλλα όμως χωρία τά άφησε τό Άγιο Πνεύμα πιο καλυμμένα, για να μάς κινήσει σε σκέψη καί σε βαθιά αναζήτηση. Ό Θεός θέλησε να μάς αποκαλύπτει τό νόημα αυτών των αγιογραφικών χωρίων, παρέχοντας μόνο απλές ενδείξεις, ώστε να προσπαθήσουμε μέ τη μελέτη αυτών να συνάγουμε συμπεράσματα. Γι’ αυτό, πρέπει να συζητάμε γι’ αυτά μέ περίσκεψη καί να προχωρούμε στην ερμηνεία τους προσεκτικά, βήμα-βήμα. Έτσι, καθώς ό ομιλητής είναι ελεύθερος να συμφωνεί ή όχι μέ την γνώμη τού ακροατή, έτσι καί ό ακροατής είναι τό ίδιο ελεύθερος να δεχθεί ή όχι τη γνώμη τού ερμηνευτή.

Όταν για τό ίδιο ζήτημα παρουσιάζονται δύο απόψεις, μπορεί καί οι δύο να θεωρηθούν λογικές. Τότε θα είναι επιτρεπτό να καταλήξουμε σε μία άποψη, ή αντίθετα, να κρατήσουμε μια στάση ενδιάμεση, χωρίς αυτό να μάς προξενήσει καμιά βλάβη πάνω στο θέμα της πίστης. Δεν συντασσόμαστε ούτε μέ τη μία, ούτε μέ την άλλη. Ούτε όμως θα απορρίψουμε τη μια ή την άλλη εντελώς. Έτσι ή δεύτερη δεν θα ακυρώνει την πρώτη, εφόσον ούτε ή μία ούτε ή άλλη δεν βρίσκεται σε αντίθεση μέ την πίστη.

Μέ αυτό τό σκεπτικό λέμε ότι ό Ηλίας ήρθε στο πρόσωπο τού Ιωάννη τού Βαπτιστή καί ότι επίσης αυτός θα είναι ό Πρόδρομος της Δευτέρας Παρουσίας τού Κυρίου (Ματθ. 11, 14). Ή βεβήλωση της λεηλασίας έγινε στο Ναό των Ιεροσολύμων μέ τό άγαλμα τού Διός, για τό όποιο διαβάζουμε ότι τοποθετήθηκε μέσα στο Ναό τών Ιεροσολύμων. Λέμε όμως καί ότι αυτό πρόκειται να θρονιαστεί στην Εκκλησία κατά την εποχή τού Αντίχριστου (Δαν. 9, 27• Μακ. 6, 2• Ματθ. 24, 15).

Παρόμοια καί καθετί άλλο σχετικό πού διαβάζουμε μέσα στο Ευαγγέλιο, πρέπει να θεωρηθεί ότι πραγματοποιήθηκε πριν από την άλωση της Ιερουσαλήμ ή ότι θα εκπληρωθεί στο τέλος του κόσμου. Καμία από αυτές τις δύο απόψεις δεν εναντιώνεται στην άλλη καί ό πρώτος τρόπος κατανόησης δεν αποκλείει τό δεύτερο.

Τό θέμα πού αναφέρεται στα πονηρά πνεύματα πρέπει να θεωρηθεί σάν ένα απ' αυτά πού έχουν διπλή ή αμφισβητούμενη ερμηνεία.

Μέ βάση αυτά πού είπαμε προηγουμένως, τό θέμα πού μέ ρωτήσατε δεν φαίνεται ότι απασχόλησε συχνά μέχρι σήμερα τούς ανθρώπους, ούτε πάλι φαίνεται πώς τό θέμα αυτό τό έχει κανείς μελετήσει σε βάθος. Κατά συνέπεια, αυτό παραμένει αρκετά σκοτεινό. Ότι λοιπόν πούμε τώρα εμείς, ενδέχεται να φανεί σε πολλούς ασαφές. Γι’ αυτό θα είμαστε μετριοπαθείς στην κρίση καί στις τοποθετήσεις μας. Ή πίστη μας στην Αγία Τριάδα δεν θα κινδυνεύσει ασφαλώς να αλλοιωθεί, αν ή απάντηση πού θα δώσουμε στο ερώτημα σας έκληφθεί απλώς ως πιθανή. ’Αν καί αυτά πού θα πω, είναι βέβαιο ότι δεν είναι από εκείνα πού στηρίζονται αποκλειστικά σε υποθέσεις καί εικασίες. Αντίθετα, οι θέσεις μου βασίζονται σε πολύ ξεκάθαρες μαρτυρίες της Αγίας Γραφής.

Ό Θεός δεν δημιούργησε τίποτα πού να είναι από τη φύση του κακό.

Ό Θεός να μάς φυλάει από τό να πέσουμε στην αιρετική διδασκαλία καί να πούμε ποτέ ότι δημιουργήθηκε από Εκείνον κάτι «κατ’ ουσίαν» κακό. Γιατί ή Αγία Γραφή λέει: «Ό Θεός είδε τά δημιουργήματα Του καί ήταν όλα πάρα πολύ καλά» (Γεν. 1, 31).

’Άρα, δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι οι δαίμονες δημιουργήθηκαν από τον Θεό τέτοιοι πού είναι τώρα, ούτε ότι ήταν από τη γένεσή τους προορισμένοι να εξαπατούν καί να εξολοθρεύουν τούς ανθρώπους μέ τις ποικίλες πανουργίες τους.

’Αν τό πιστεύαμε αυτό, θα πέφταμε σε αντίφαση μέ τό ρητό της Αγίας Γραφής πού αναφέραμε πιο πάνω. Γιατί έτσι θα επιρρίπταμε στον Θεό τη μομφή, ότι δηλαδή Εκείνος είναι ό δημιουργός καί ό εφευρέτης του κακού. Δεν είναι όμως δυνατόν να έχει ό Θεός δημιουργήσει αυτές τις πονηρές δυνάμεις, αυτά τά τόσο μοχθηρά πλάσματα, πού εμμένουν στην πανουργία τους, χωρίς να μπορούν ποτέ να αποκτήσουν αγαθή βούληση. Γιατί αυτή, δηλαδή ή διεστραμμένη προαίρεση, είναι ή αιτία της κακίας τους, όπως ή παράδοση των Πατέρων μάς δίδαξε, καί όπως την ανακαλύπτουμε μέσα στην Αγία Γραφή.

Ή προέλευση τών αγγελικών δυνάμεων.

Πριν δημιουργήσει ό Θεός τον ορατό κόσμο, έπλασε τις ουράνιες πνευματικές Δυνάμεις, τούς Αγίους Αγγέλους. Ή γνώση καί ή αίσθηση ότι αυτοί έχουν παραχθεί από τό μηδέν, δηλαδή από την πλήρη ανυπαρξία καί έχουν κληθεί να συμμετέχουν σε τέτοια δόξα καί μακαριότητα -κι αυτό όχι από κάποια ανάγκη τού Δημιουργού, αλλά από τη Θεϊκή Του αγάπη καί μόνο- δημιουργούσε στους Αγγέλους την ευχαριστιακή καί δοξολογική τάση, ώστε να Τού ανταποδίδουν «εις τό διηνεκές» εκφράσεις ευγνωμοσύνης καί να αναπέμπουν σ’ Αυτόν ατέρμονη δοξολογία. Κανείς από τούς πιστούς δεν αμφιβάλλει γι’ αυτό. Δεν πρέπει ασφαλώς να νομίζουμε ότι ό Θεός άρχισε τό δημιουργικό έργο Του μέ τη σύσταση αυτού τού ορατού κόσμου. Ότι δηλαδή ή Θεία Πρόνοια, πού κυβερνά τά πάντα, παρέμεινε αδρανής κατά τη διάρκεια των αναρίθμητων αιώνων πού προηγήθηκαν της δημιουργίας τού κόσμου, καί ότι ό Θεός ήταν κλεισμένος στην πληρότητα της Θεϊκής Του ύπαρξης.

Δεν είναι σωστό να πιστεύουμε ότι ό Θεός τότε δεν μπορούσε να «εκχύσει» τό αγαθό, επειδή δήθεν ή αγαθότητα Του δεν είχε αποδέκτες των δωρεών Του. Μια τέτοια πίστη θα σήμαινε ότι τρέφουμε χαμηλά καί ανάρμοστα βιώματα γι’ αυτή την άπειρη, αιώνια καί ακατάληπτη Θεία Μεγαλειότητα.

Ό Ίδιος ό Κύριος μάς λέει γι’ αυτές τις ουράνιες αγγελικές δυνάμεις : «Τότε όλα τ’ άστρα της αυγής μαζί τραγουδούσαν καί σκόρπιζαν κραυγές χαράς όλα τά ουράνια όντα» (Ίώβ 38, 7). ’Αν οι ουράνιες Δυνάμεις ήταν παρούσες κατά την γέννηση τών άστρων, αν, βλέποντας όλα τά δημιουργήματα να προβάλλουν από τό μηδέν, ξέσπασαν σε κραυγές θαυμασμού καί αίνων, αυτό είναι μια περίτρανη απόδειξη ότι αυτές δημιουργήθηκαν πριν από την εποχή πού λέγεται ότι έγινε ό ουρανός καί ή γη. Πριν δηλαδή από την αρχή των αιώνων, για την όποια μιλάει ό προφήτης Μωυσής καί ή όποια, σύμφωνα μέ την «κατά γράμμα» ερμηνεία τού χωρίου, δηλώνει την ηλικία τού κόσμου. Αυτό τό λέμε βέβαια, μέ την προϋπόθεση πάντα, ότι ό Χριστός είναι ή Αρχή τού παντός, «διά τού Όποιου» ό Πατήρ δημιούργησε τά πάντα, σύμφωνα μέ αυτό πού λέει ό Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Τά πάντα δι Αυτού δημιουργήθηκαν κι άπ’ όσα έγιναν τίποτα χωρίς Αυτόν δεν έγινε» (Ίωάν. 1, 3). Δεν υπάρχει, νομίζω, καμία αμφιβολία ότι ό Θεός δημιούργησε τά πάντα, όλες τις ουράνιες Δυνάμεις καί Εξουσίες, πριν από την αρχή των αιώνων,γιά τούς όποιους μιλάει τό βιβλίο της Γένεσης. Ό απόστολος Παύλος απαριθμεί τις ουράνιες Δυνάμεις κατά σειρά καί λέει: «Γιατί τά πάντα δι Αυτού ήρθαν στην ύπαρξη, όσα στον ουρανό κι όσα στη γη, τά ορατά καί τά αόρατα, Θρόνοι καί Κυριότητες, Αρχές καί Εξουσίες. Ότι υπάρχει είναι πλασμένο δι Αυτού καί δί Αυτού θα τελειοποιηθεί» (Κολ. 1,16).

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΒΒΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΣ. ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ. ΤΟΜΟΣ Α ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ.