Η αγιοκατάταξη του Αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ – ο Φιλάγιος Ηγεμόνας, Άγιος βασιλομάρτυς Νικόλαος

Η Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού Κύπρου φέρνει στο φως νέα στοιχεία από το ημερολόγιο του Αγ. Νικολάου των Ρομάνοφ του έτους 1903

Έπειτα από έρευνα, η Ιερά μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού της Κύπρου, έφερε στο φως καινούργια στοιχεία που αποδεικνύουν, για άλλη μια φορά, την πνευματική κατάσταση του αγίου Νικολάου και της βασιλικής Τσαρικής οικογένειας, μέσω των καταχωρήσεων στο ημερολόγιο του αγίου βασιλομάρτυρος Νικολάου. Η έρευνα επεκτείνεται και σε άλλα επίπεδα, ωστόσο για τις ανάγκες του άρθρου η μονή μας παραχώρησε τη συγκεκριμένη μαρτυρία: Το ημερολόγιο γράφτηκε το έτος 1903, περίοδος τελετών αγιοκατάταξης του οσίου Σεραφείμ του Σαρόφ. Στο ημερολόγιο παρακολουθούμε την οικογένεια να ταξιδεύει στο μοναστήρι του Οσίου Σεραφείμ για να συμμετάσχει στην τελετή της αγιοκατάταξης του.

Η θρησκευτικότητα και ευλάβεια τόσο του αυτοκράτορα όσο και της συζύγου του, η οποία συνιστούσε τον πυρήνα και το απόλυτο κέντρο της ζωής τους, υπήρξε ευεργετική για την Εκκλησία της Ρωσίας. Αν ο τσάρος Πέτρος και η Αικατερίνα έλαβαν τον τίτλο του «Μεγάλου» για την οικοδόμηση του ρωσικού πολιτισμού βάσει των δυτικών προτύπων, ο Νικόλαος πρέπει να ονομαστεί Μέγας για την αποκατάσταση του ορθόδοξου χαρακτήρα της Ρωσίας.

Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Νικολάου, οι ναοί αυξήθηκαν κατά 10.000, τα μοναστήρια από 775 έφθασαν τα 1.025 και πλήθος παλαιών ναών ανακαινίστηκε. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις φρόντιζε να παρίσταται ο ίδιος στην τελετή έναρξης των εργασιών και τοποθετούσε τον θεμέλιο λίθο. Επιπλέον, ανέλαβε ο ίδιος τα έξοδα για την φιλοτέχνηση αμέτρητων εικόνων σύμφωνα με την βυζαντινή και παλαιά ρωσική τεχνοτροπία. Τέλος, κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο Νικόλαος ασχολήθηκε και με το θέμα της επανίδρυσης του Πατριαρχείου της Ρωσίας, το οποίο είχε καταργήσει ο Μέγας Πέτρος πριν από τριακόσια σχεδόν χρόνια.

Ο Νικόλαος κατέχει και έναν ακόμη τίτλο. Υπήρξε ο τσάρος ο οποίος προώθησε και ενέκρινε τις περισσότερες αγιοκατατάξεις στην ιστορία της Ρωσίας. Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές φορές, δυστυχώς, ο Νικόλαος έβρισκε δυσκολία εκ μέρους της Συνόδου της Ρωσικής Εκκλησίας στο σημείο αυτό. Σε κάποιες δηλαδή περιπτώσεις, παρά την γενική λαϊκή αναγνώριση της αγιότητας κάποιας οσίας μορφής, η Σύνοδος αντιδρούσε στην επίσημη πράξη αγιοκατάταξης του εν λόγω αγίου. Από αυτές τις περιπτώσεις είναι γνωστές τουλάχιστον δύο. Η μία αφορούσε την αγιοκατάταξη του αγίου Ιωάννη του Τομπόλσκ, προγόνου του γνωστού συγχρόνου αγίου Ιωάννη Μαξιμόβιτς, την οποία ο Νικόλαος αγωνίστηκε να προωθήσει.

Η δεύτερη αγιοκατάταξη την οποία ο Νικόλαος προσπάθησε, συναντώντας μεγάλη δυσκολία, να προωθήσει, και τελικά το κατόρθωσε, ήταν ενός από τους πιο αγαπημένους αγίους του λαού της Ρωσίας, του οσίου Σεραφείμ του Σαρόφ, τον οποίο ο τσάρος και η οικογένειά του τιμούσε ιδιαίτερα. Ο Νικόλαος διατηρούσε στο γραφείο του ένα πορτραίτο του οσίου και πολύ πριν από το γεγονός της αγιοκατάταξης εξέφραζε την βεβαιότητά του για την αγιότητά του. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Είμαι ήδη τόσο πεπεισμένος για την αγιότητα και την θαυματουργική χάρη του οσίου Σεραφείμ, που κανείς δεν θα μπορέσει να κλονίσει ποτέ την πίστη μου. Έχω αδιάσειστες αποδείξεις γι’ αυτό»¹.  Ο ίδιος ο όσιος Σεραφείμ είχε αναφέρει προφητικά το γεγονός της αγιοκατάταξής του στον Νικόλαο Μοτοβίλοφ, το γνωστό πνευματικό του τέκνο που συνέγραψε την περίφημη συνομιλία του με τον όσιο σχετικά με την απόκτηση του Αγίου Πνεύματος. Αναφερόμενος μάλιστα ο όσιος στην ανακομιδή του «σαρκίου» του –δεν χρησιμοποιούσε τον όρο «λείψανα» για τα οστά του– συνέδεε το γεγονός με την επίσκεψη του τσάρου Νικολάου, της συζύγου του Αλεξάνδρας Φεόντοροβνα και της χήρας μητέρας του Μαρίας Φεόντοροβνα. Μιλώντας για τον τσάρο αυτόν, ο όσιος έλεγε: «Θα είναι χριστιανός μέχρι τα βάθη του».

Από τις καταχωρήσεις στο προσωπικό ημερολόγιο του Μοτοβίλοφ, την αλληλογραφία του και άλλες σημειώσεις του, γίνεται φανερό ότι ο ίδιος ανέμενε και παράλληλα προωθούσε το θέμα της αγιοκατάταξης του οσίου Σεραφείμ κατά την διάρκεια της βασιλείας του Νικολάου Α΄. Ωστόσο, οι προσπάθειες του Μοτοβίλοφ παρέμειναν άκαρπες και ο ίδιος πικράθηκε πολύ, διότι θεώρησε ότι η σχετική προφητεία του οσίου δεν εκπληρώθηκε. Ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος μπορούσε να φανταστεί ότι πενήντα χρόνια αργότερα στον θρόνο της Ρωσίας θα εμφανίζονταν ακριβώς τα ίδια ονόματα με αυτά που ανέφερε ο όσιος στην προφητεία του: τσάρος Νικόλαος Β, τσαρίνα Αλεξάνδρα Φεόντοροβνα και χήρα βασιλομήτωρ Μαρία Φεόντοροβνα!

Ο Νικόλαος Μοτοβίλοφ κοιμήθηκε το 1879, αλλά η σύζυγός του Γιελένα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα, η οποία ήταν πολύ πιο μικρή στην ηλικία από τον σύζυγό της, έζησε μέχρι την αγιοκατάταξη του οσίου Σεραφείμ, το 1903. Τότε επαληθεύθηκαν και τα εξής λόγια του οσίου: «Ο τσάρος θα μας επισκεφθεί με όλη του την οικογένεια. Τι χαρά θα γίνει τότε! Θα εορταστεί το Πάσχα μέσα στο καλοκαίρι!».

Οι εορταστικές ακολουθίες είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Ιουλίου. Καθημερινά, μετά την πρωινή ακολουθία, οι χιλιάδες των προσκυνητών, που είχαν καταφθάσει από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας για το μεγάλο γεγονός, αποσύρονταν για λίγο στα παραπήγματα. Στις 18 Ιουλίου όμως, μαθαίνοντας για την επικείμενη άφιξη της αυτοκρατορικής οικογένειας στην παραπλήσια πόλη Αρζαμάς, οι προσκυνητές παρέμειναν για την μεγάλη υποδοχή. Έφθαναν το μισό σχεδόν εκατομμύριο. Σαν δύο ζωντανά τείχη κατά μήκος των δύο πλευρών του δρόμου, τα πλήθη των πιστών είχαν στραμμένα τα βλέμματά τους στο δάσος του Σαρόφ, από όπου θα πρόβαλλε η βασιλική πομπή. Στις 5 το απόγευμα άρχισε η τριπλή κωδωνοκρουσία όλων των καμπάνων της μονής και σε λίγο εμφανίστηκε η πρώτη άμαξα, μεταφέροντας τον αυτοκράτορα Νικόλαο με την σύζυγό του. Ακολουθούσε η άμαξα της χήρας βασιλομήτορος Μαρίας και τέλος οι άμαξες με τους μεγάλους δούκες και δούκισσες του οίκου των Ρομάνοφ.

Η υποδοχή στη μονή, η λαμπρή δοξολογία, οι χιλιάδες πιστοί και η θαυματουργή πηγή

Κατεβαίνοντας από τις άμαξές τους, ο Νικόλαος και η Αλεξάνδρα διένυσαν το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής προς την μονή με τα πόδια, μαζί με τις χιλιάδες των προσκυνητών. Στην πύλη της μονής τους υποδέχθηκε ο μητροπολίτης και, μετά τον λόγο υποδοχής, μπήκαν στον ναό όπου εψάλη δοξολογία. Αργότερα αποσύρθηκαν στα ιδιαίτερα καταλύματα που ετοιμάστηκαν ειδικά για το αυτοκρατορικό ζεύγος. Η Αλεξάνδρα, κατά την διάρκεια της παραμονής τους στο Σαρόφ, λούστηκε στην θαυματουργή πηγή του οσίου Σεραφείμ, με την βαθιά πίστη και ελπίδα της γέννησης του πολυπόθητου διαδόχου του θρόνου.

Η κατανυχτική συμμετοχή του αυτοκρατορικού ζεύγους στις τελετές για τον Άγιο και οι προφητείες της μοναχής Παρασκευής του Ντιβέγιεβο

Την επομένη, στην πρωινή θεία Λειτουργία, το αυτοκρατορικό ζεύγος μετέλαβε των αχράντων μυστηρίων και ακολούθησε η τελετή της αγιοκατάταξης του οσίου Σεραφείμ, με την ανάγνωση των ευχών για τον αγιασμό των εικόνων του. Το απόγευμα τελέσθηκε η ακολουθία του μεγάλου εσπερινού και του όρθρου, όπου για πρώτη φορά ο όσιος Σεραφείμ τιμήθηκε επίσημα ως άγιος. Στην συνέχεια, ο μητροπολίτης με το ιερατείο και την βασιλική οικογένεια γονάτισαν στο κέντρο του ναού, μπροστά από τα άγια λείψανα, και κατόπιν ο τσάρος με άλλους πέντε μεγάλους δούκες σήκωσαν την λάρνακα στους ώμους τους και εξήλθαν του ναού για την λιτανεία των λειψάνων. Κατά την διάρκεια της λιτανείας έγιναν πολλά και μεγάλα θαύματα ιάσεων, από αναβλέψεις τυφλών μέχρι ανορθώσεις παραλύτων. Όταν η λιτανεία ολοκληρώθηκε και η πομπή με την λάρνακα επέστρεψε στον ναό, τα λείψανα του οσίου τοποθετήθηκαν σε μια νέα μεγαλοπρεπή λάρνακα, αφιέρωμα του τσάρου και της οικογένειάς του.

Το υλικό που ακολουθεί είναι ανέκδοτο και αποτελεί αποσπάσματα από το ημερολόγιο του αγίου Νικολάου κατά τη διάρκεια των τελετών της αγιοκατάταξης του οσίου Σεραφείμ αλλά και της συνάντησής του με την οσία Παρασκευή του Ντιβέγιεβο, τη διά Χριστόν Σαλή.

«15 Ιουλίου: Αποχαιρετίσαμε τα παιδιά και ξεκινήσαμε για τον σταθμό του τραίνου στις 7:00 μ.μ. Στις 7.15 ήμασταν ήδη καθοδόν για το προσκύνημα στο μοναστήρι του Σαρόφ. Ταξιδεύουμε με την μητέρα, την [αδελφή μου] Όλγα και τον [σύζυγό της] Πέτυα.

«16 Ιουλίου: Το πρωί, ο θείος Σέργιος και η Έλλα επιβιβάστηκαν στο τραίνο μας. Ο καιρός ήταν υπέροχος, πολύ ζεστά μέσα στα βαγόνια του τραίνου αλλά υποφερτά.

«17 Ιουλίου: Στις 11.00 π.μ. φθάσαμε στην πόλη Αρζαμάς. Μας υποδέχθηκαν οι ευγενείς, το ζέμστβο [τοπικό διοικητικό συμβούλιο], λαϊκή αντιπροσωπεία και οι αγρότες της επαρχίας του Νίζνι Νόβγκοροντ. Ανεβήκαμε σε άμαξες και συνεχίσαμε το ταξίδι σε ένα καλό αλλά χωματένιο δρόμο. Περάσαμε μέσα από μεγάλα χωριά· οι αγρότες μας περίμεναν στέκοντας σε σειρές κατά μήκος του δρόμου. Στην επαρχία του Ταμπόφ μας υποδέχθηκε και πάλι ένα μεγάλο πλήθος από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Η εμφάνιση των αγροτών ήταν πολύ γραφική με τις ενδυμασίες τους. Στις 6.00 μ.μ. φθάσαμε στο μοναστήρι του Σαρόφ. Μία ιδιαίτερη χάρη ήταν αισθητή κατά την είσοδο στον καθεδρικό ναό της Αναλήψεως, όπως επίσης και μέσα στον ναό των αγίων Ζωσιμά και Σαββατίου, όπου προσκυνήσαμε τα λείψανα του οσίου πατρός Σεραφείμ. Στις 6.30 μας οδήγησαν εκεί που θα μέναμε. Η μητέρα μένει απέναντι από μας. Ολόκληρη η αυλή ήταν γεμάτη από ένα τεράστιο πλήθος προσκυνητών. Πήραμε δείπνο στο κατάλυμα της μητέρας μαζί με όλη την οικογένεια. [Εγώ και η Άλιξ] το βράδυ εξομολογηθήκαμε στο κελί του οσίου Σεραφείμ, μέσα στον νέο καθεδρικό ναό, στον μεγαλόσχημο ιερομόναχο Συμεών, πρώην αξιωματικό. Αργότερα, φέραμε και την μητέρα εδώ. Πήγαμε για ύπνο με ένα αίσθημα πληρότητας και όχι κουρασμένοι.

«18 Ιουλίου: Στις 5.30 π.μ. ήμασταν στο πόδι και πήγαμε μαζί με την μητέρα στην πρωινή Λειτουργία. Μεταλάβαμε των αχράντων μυστηρίων. Η Λειτουργία τελείωσε στις 9.00 μ.μ. Από τις 9.00 μέχρι τις 10:30 επισκεφθήκαμε τους ναούς και κατεβήκαμε μέσα στις σπηλιές κάτω από τον λόφο. Στις 11:15 πήγαμε στον καθεδρικό ναό της Αναλήψεως για το τελευταίο ιερό μνημόσυνο του στάρετς Σεραφείμ. Μετά πήραμε γεύμα στο κατάλυμα της μητέρας. Μέσα στην μεγάλη ζέστη, ο θείος Σέργιος, ο Νικολάσα, ο Πετυούσα, ο Γιούρι και εγώ πήγαμε με τα πόδια στα μικρά ερημητήρια κατά μήκος του ποταμού Σαρόφ. Η μητέρα, η Άλιξ και οι υπόλοιποι ήλθαν με άμαξες. Ο διαδρομή διαμέσου του δάσους ήταν απίστευτα όμορφη. Επιστρέψαμε πίσω [και πάλι] με τα πόδια. Το πλήθος ήταν συγκινητικό και τήρησε αξιοθαύμαστη τάξη. Στις 6.30 άρχισε ο εσπερινός. Κατά την λιτάνευση των λειψάνων του [οσίου Σεραφείμ] μεταφέραμε την λάρνακα έξω από τον ναό των οσίων Ζωσιμά και Σαββατίου πάνω σε ένα φορείο. Ήταν απίστευτα εντυπωσιακό το πώς οι άνθρωποι, ιδιαίτερα οι ασθενείς, οι παράλυτοι και οι πονεμένοι, συμμετείχαν στην λιτανεία. Η στιγμή κατά την οποία άρχισε η τελετή της αγιοκατάταξης είχε ιδιαίτερη ιερότητα. Στην συνέχεια ακολούθησε η προσκύνηση των λειψάνων.

«19 Ιουλίου: Στις 7.30 ήμασταν στο πόδι και εντός μίας ώρας πήγαμε στο κατάλυμα της μητέρας και στην συνέχεια στην Λειτουργία, η οποία, διήρκησε από τις 9.30 μέχρι τις 12.30. Η λιτανεία με τα άγια λείψανα ήταν το ίδιο συγκινητική όπως χθες, αλλά σήμερα η λάρνακα παρέμεινε ανοικτή. Η πνευματική εξύψωση που ένοιωθε κανείς ήταν ιδιαίτερα έντονη τόσο από την ιερότητα του γεγονότος [της αγιοκατάταξης] όσο και από την θαυμαστή ευλάβεια των ανθρώπων … Στις 7.30 μ.μ. πήραμε δείπνο στο κατάλυμα της μητέρας. Αργότερα, ανά δύο και ανά τρεις πήγαμε στην πηγή [του οσίου Σεραφείμ], όπου, με την αίσθηση ιδιαίτερης χάρης, λουστήκαμε μέσα στο παγωμένο νερό. Επιστρέψαμε ήσυχα, χωρίς κανένα επεισόδιο [λαϊκού ενθουσιασμού] – κανείς δεν μας αναγνώρισε μέσα στο σκοτάδι. Ακούσαμε για πολλές θεραπείες [από τα λείψανα του οσίου Σεραφείμ] χθες και σήμερα. Μέσα στον καθεδρικό ναό, κατά την περιφορά των λειψάνων γύρω από την αγία Τράπεζα, έλαβε χώρα άλλο ένα θαύμα. Θαυμαστός ο Θεός εν τοις αγίοις Αυτού! Μεγάλο είναι το ανέκφραστο έλεός Του προς την αγαπημένη μας Ρωσία. Η παρηγορητική μαρτυρία της νέας αυτής εμφάνειας της χάριτος του Κυρίου προς όλους μας είναι απερίγραπτη. Δώσε μας να θέσουμε όλη μας την ελπίδα σε Σένα, Κύριε, και ας μη καταισχυνθούμε εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν!

«20 Ιουλίου: Στις 8.00 π.μ. αναχωρήσαμε από το κατάλυμά μας και πήγαμε στην ακολουθία στον καθεδρικό ναό της Αναλήψεως, όπου προσκυνήσαμε τα λείψανα του οσίου Σεραφείμ. Ήταν μεγάλη η λύπη μας που έπρεπε να αναχωρήσουμε από το μοναστήρι του Σαρόφ … Στις 10.30 φθάσαμε στην Ι. Μονή του Ντιβέγιεβο. Συμμετείχαμε στην ακολουθία με τις αδελφές μέσα στον εσωτερικό ναό. Στην συνέχεια καθίσαμε όλοι για γεύμα, εγώ όμως με την Άλιξ πήγαμε να συναντήσουμε την ευλογημένη Παρασκευή Ιβάνοβνα. Ήταν ασυνήθιστη η συνάντηση μαζί της…»².

Επιστρέφοντας από το Σαρόφ, η βασιλική οικογένεια επισκέφθηκε την γυναικεία Ι. Μονή του Ντιβέγιεβο, για να συναντήσουν την οσία Παρασκευή, την δια Χριστόν σαλή.³  Η οσία Παρασκευή είχε την συνήθεια να κάνει γνωστές τις προφητείες της χρησιμοποιώντας κούκλες! Γνωρίζοντας τον πόθο του αυτοκρατορικού ζεύγους για την γέννηση ενός διαδόχου, μία δύο ημέρες πριν από την επίσκεψή τους πήρε το ομοίωμα ενός μικρού αγοριού, έφτιαξε ένα μικρό αφράτο κρεβατάκι από φουλάρια και ξάπλωσε το αγοράκι μέσα σ’ αυτό. Μετά είπε: «Ησυχία! Ησυχία! Κοιμάται…».

Οι υποτακτικές της οσίας, μόλις έμαθαν ότι θα ερχόταν ο τσάρος, θέλησαν να συμμαζέψουν λίγο το κελί της, διότι ήταν δραματικά ακατάστατο. Η οσία Παρασκευή, όμως, δεν τους το επέτρεψε. Καθώς προσπαθούσαν να την πείσουν να αλλάξει γνώμη, κτύπησε η πόρτα. Ήταν το βασιλικό ζεύγος. Όταν μπήκαν, οι υπόλοιποι αναχώρησαν για να τους αφήσουν μόνους με την οσία. Κάποια στιγμή, όμως, ο Νικόλαος άνοιξε την πόρτα και ζήτησε να περάσει κάποιος μέσα που θα μπορούσε να τους βοηθήσει, διότι δυσκολεύονταν να καταλάβουν τι έλεγε η οσία. Μίλησαν για αρκετές ώρες.

Το θαύμα στο Σαρόφ και η συνάντηση με την δια Χριστόν σαλή Οσία

Κάποια στιγμή, κατά την πορεία της συζήτησης, η οσία είπε στον Νικόλαο: «Μεγαλειότατε, κατέβα μόνος σου από τον θρόνο». Όταν θα έφευγαν, η οσία άνοιξε ένα καινούργιο τραπεζομάντιλο στο τραπέζι και τοποθέτησε πάνω του διάφορα μικρά δώρα: ένα κομμάτι από λινό ύφασμα που έφτιαξε η ίδια, έναν σβώλο ζάχαρης, βαμμένα αυγά και μερικά ακόμη κομμάτια ζάχαρης. Στο τέλος, αφού το έδεσε σφικτά, κάνοντας αρκετούς κόμπους, κάθισε κάτω κουρασμένη από την εργασία αυτήν και είπε στον Νικόλαο: «Τσάρε, να το μεταφέρεις μόνος». Δίνοντάς του τον μπόγο, πρόσθεσε: «Και δώσε μας λίγα χρήματα, χρειαζόμαστε να κτίσουμε ένα νέο καλύβι!», εννοώντας τον νέο καθεδρικό ναό. Ο Νικόλαος δεν κρατούσε πάνω του χρήματα, αλλά ζήτησε να του φέρουν άμεσα από την συνοδεία του και έτσι έδωσε στην οσία ένα πουγκί γεμάτο χρυσά νομίσματα. Στην συνέχεια αποχαιρετίστηκαν, φιλώντας ο ένας το χέρι του άλλου. Από τότε άρχισε μια στενή σχέση του αυτοκράτορα με την οσία Παρασκευή. Επανειλημμένα ο Νικόλαος έστελνε απεσταλμένους του στο Ντιβέγιεβο, για να του μεταφέρουν τις συμβουλές και τις νουθεσίες της οσίας.

Μέχρι την κοίμησή της, το 1915, η οσία συνήθιζε να κάνει μετάνοιες στο πορτραίτο του τσάρου. Και όταν ακόμη είχε γεράσει και δεν μπορούσε πια μόνη της, ζητούσε από τις υποτακτικές της να την βοηθούν να γονατίζει και να την ανασηκώνουν. Τότε την ρωτούσαν: «Μητερούλα, γιατί προσεύχεσαι στον τσάρο;». «Ανόητες! Θα γίνει ανώτερος από όλους τους τσάρους. Δεν ξέρω… Ίσως όσιος μοναχός… Ίσως μάρτυρας». Λίγο πριν από την κοίμησή της, η οσία πήρε το πορτραίτο του τσάρου και ασπάσθηκε τα πόδια του λέγοντας: «Ο αγαπημένος μου βρίσκεται ήδη κοντά στο τέλος».

Φεύγοντας από την οσία Παρασκευή, πήγαν να συναντήσουν την Γιελένα Ιβάνοβνα, σύζυγο του ήδη μακαριστού Νικολάου Μοτοβίλοφ. Ο τσάρος γνώριζε ότι η Γιελένα φύλασσε μία επιστολή που είχε συντάξει ο ίδιος ο όσιος Σεραφείμ λίγο πριν από την κοίμησή του, το 1833. Πάνω στον φάκελο ο άγιος έγραφε τον παραλήπτη: «Για τον τσάρο Νικόλαο», και τον είχε σφραγίσει με μαλακό ψωμί. Στην συνέχεια τον παρέδωσε στον Μοτοβίλοφ με την υπόδειξη να δοθεί στον τσάρο όταν θα επισκεπτόταν το Ντιβέγιεβο. Μετά τον θάνατο του Μοτοβίλοφ, την επιστολή διατήρησε η σύζυγός του Γιελένα, για να την επιδώσει εκείνη στον τσάρο.

Αφού άκουσε την διήγηση της Γιελένας, ο Νικόλαος πήρε την επιστολή και την τοποθέτησε με ευλάβεια στην τσέπη του στήθους του, λέγοντας ότι θα την διάβαζε αργότερα. Ευρισκόμενος στην ηγουμενική κατοικία, η οποία του παραχωρήθηκε για την διαμονή του, ο Νικόλαος διάβασε το γράμμα. Άρχισε τότε να κλαίει πικρά. Οι συνοδοί του, κατανοώντας ότι το περιεχόμενο της επιστολής ήταν προφανώς ιδιαίτερα δυσάρεστο, προσπάθησαν να τον παρηγορήσουν λέγοντάς του ότι ακόμη και οι μεγάλοι άγιοι είναι δυνατό να κάνουν κάποτε λάθη. Ο τσάρος όμως συνέχισε να θρηνεί απαρηγόρητα. Το περιεχόμενο της επιστολής παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο. Εύκολα όμως μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ο άγιος προετοίμασε τον Νικόλαο για τα επερχόμενα δεινά της Ρωσσίας.

Ένδεκα ακριβώς χρόνια μετά, στις 19 Ιουλίου 1914, κατά την επέτειο της αγιοκατάταξης του οσίου Σεραφείμ, ο άγιος βασιλομάρτυς Νικόλαος βρισκόταν στα πρόθυρα ενός πολέμου, ο οποίος θα είχε αναπόφευκτα κοσμοϊστορικές συνέπειες και φοβερές καταστροφές, και στον οποίο ο ίδιος δεν ήθελε να εμπλακεί: τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνη την ίδια ημέρα, στο μετόχιο της Ι. Μονής του Ντιβέγιεβο στο Πετερχόφ, έλαβε χώρα ένα περιστατικό το οποίο εύκολα μπορεί κανείς να συνδέσει με την επιστολή που άφησε για τον άγιο βασιλομάρτυρα Νικόλαο ο όσιος Σεραφείμ του Σαρόφ. Η διήγηση που ακολουθεί εκδίδεται για πρώτη φορά στην ελληνική.

Το βράδυ της 18ης Ιουλίου,⁴  η τσαρίνα Αλεξάνδρα, σύζυγος του βασιλομάρτυρος Νικολάου, με τις τέσσερις κόρες της πήγαν στο μετόχιο της Ι. Μονής του Ντιβέγιεβο, στο Πετερχόφ. Η Τατιάνα κόρη του αγίου Νικολάου έγραψε στο ημερολόγιό της: «[Εμείς οι] 4 με την μαμά πήγαμε στο μετόχιο. Αύριο είναι η εορτή του οσίου Σεραφείμ [του Σαρόφ]».⁵  Εκεί, οι γυναίκες παρέμειναν στην αγρυπνία για την μνήμη του οσίου Σεραφείμ και προσευχήθηκαν θερμά στον όσιο για την Ρωσία. Την επομένη, μαζί με την Αλεξάνδρα, επισκέφθηκε το μετόχιο και ο Νικόλαος, για να προσευχηθεί στον όσιο Σεραφείμ. Μία από τις μοναχές του μετοχίου διηγήθηκε το γεγονός: «Η Λειτουργία τελείωσε και [οι αδελφές] είχαν μόλις ξεπροβοδίσει τους επισκέπτες, όταν άρχισαν να καλούν από τον ναό: “Ο αυτοκράτορας είναι μέσα στην εκκλησία”. Φορούσε την στολή ενός απλού στρατιώτη, και η αδελφή που διακονούσε στον ναό τον αναγνώρισε μόνο από το ότι προχωρούσε μπροστά από την αυτοκράτειρα. Οι αδελφές άρπαξαν στα γρήγορα τα ράσα και τους σκούφους τους και έτρεξαν στην εκκλησία. Ο αυτοκράτορας στεκόταν μπροστά από την εικόνα του οσίου Σεραφείμ. Ο ιερέας έσπευσε επίσης μέσα στον ναό. Άρχισαν να ψάλλουν “Σώσον, Κύριε, τον λαόν σου” … Όταν οι αδελφές έτρεξαν στον ναό, είδαν τον αυτοκράτορα να κλαίει έντονα μπροστά στην εικόνα του οσίου Σεραφείμ».⁶

Δικαιολογημένα αναρωτιέται κανείς: άραγε εκείνη την ώρα δεν αντηχούσε στην ψυχή του αγίου Νικολάου το περιεχόμενο της επιστολής του οσίου Σεραφείμ, όποιο ακριβώς και αν ήταν; Τα καυτά δάκρυα που έχυσε όταν την διάβασε για πρώτη φορά πριν από 11 χρόνια χάραζαν και πάλι τώρα το πρόσωπο, αλλά και την καρδιά του.

Στο ημερολόγιό του, αποκρύβοντας πάντοτε τα προσωπικά του συναισθήματα, ο Νικόλαος έγραψε εκείνη την ημέρα: «Πήγαμε με την Άλιξ στο μετόχιο του Ντιβέγιεβο. Κάναμε ένα περίπατο με τα παιδιά. Στις 6.30 μ.μ. πήγαμε στον εσπερινό».⁷  Στον εσπερινό, όμως, ήταν παρών και ο Πιέρ Ζιλιάρ, ο οποίος, βλέποντας τον Νικόλαο εκείνο το βράδυ, αποκάλυψε την ψυχική κατάσταση του βασιλομάρτυρος τσάρου. Έγραψε ο Ζιλιάρ: «Οι σακουλωτοί κύκλοι που εμφανίζονταν κάτω από τα μάτια του τσάρου, όταν ήταν υπερβολικά κουρασμένος, αυτήν την φορά ξεπερνούσαν κάθε προηγούμενο. Βρισκόταν σε βαθιά κατάσταση προσευχής με όλο του το είναι. Προσευχόταν στον Θεό να αποτρέψει τον πόλεμο, που φαινόταν αναπόφευκτος. Δίπλα του ήταν η τσαρίνα, της οποίας το βασανισμένο πρόσωπο είχε εκείνη την έκφραση της βίωσης ενός μαρτυρίου, έκφραση την οποία είδα τόσες φορές όταν βρισκόταν στο πλευρό του παιδιού της [κατά τις ώρες της ασθένειάς του]. Προσευχόταν και αυτή με μεγάλη επίσης θέρμη εκείνη την νύκτα, λες και προσπαθούσε να διώξει έναν φρικτό εφιάλτη».⁸  Την ίδια ακριβώς ώρα που ο Νικόλαος και η Αλεξάνδρα με τις κόρες τους βρίσκονταν στον ναό και προσεύχονταν, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας στο γραφείο του παραλάμβανε την κήρυξη πολέμου από την Γερμανία.

Η μνήμη τους

Στις 17 Ιουλίου η Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει την μνήμη των Βασιλομαρτύρων Ρομάνοφ. Ο άγιος Νικόλαος αποκάλυψε τον άγιο Σεραφείμ του Σαρόφ. Εκείνον που τον διαλέγει ο Θεός για μια αποκάλυψη, οφείλει να την διακηρύξει και τότε ο Θεός τον προορίζει για απόστολο. Τον συγκεκριμένο τον προόριζε και για μάρτυρα.

[Το παραπάνω υλικό θα συμπεριληφθεί προσεχώς στην β΄ έκδοση του βιβλίου για τους Βασιλομάρτυρες Ρομάνοφ από τις εκδόσεις Άθως.]

¹ Saint Herman of Alaska Brotherhood, The Royal Passion-bearers of Russia, σ. 10.

² Angelis, Steven de, (transl. and ed.), The Diaries of Nicholas II: 1901-1905, Vol. II: Part Β, Entries of July 15-20, 1903.

³ Για την επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους στην οσία Παρασκευή του Ντιβέγιεβο, βλ. Damascene (Orlovsky), Archimandrite, “Blessed Prascovia Ivanovna of Sarov”, New Confessors of Russia, Vol. 1, Platina, California: Saint Herman of Alaska Brotherhood, 1998, σσ. 261-262.

⁴ Σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο ήταν η 30ή Ιουλίου.

⁵ Azar, Helen, Nicholas Nicholson, (transl. and ed.), Tatiana Romanov, Daughter of the Last Tsar: Diaries and Letters 1913-1918. Pensylvania: Westholme, 2015, σ. 32.

⁶ Kontzevitch, H., Saint Seraphim Wonderworker of Sarov, Wildwood: Saint Xenia Skete, 2004, σ. 235.

⁷ Angelis, Steven de, (transl. and ed.), The Diaries of Nicholas II: The War Years, Vol. IV, Entry of July 19, 1914.

⁸ Gilliard, Pierre, Thirteen Years at the Russian Court. New York: George H. Doran, 1923, σ. 105.

___________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 25.07.2018