Το εντόπισε ο καθηγητής Ευγένιος Ματθιόπουλος. Ένα έργο του Φώτη Κόντογλου το οποίο δημοπρατείται online στους Sotheby’s. To έργο λέγεται «Οι πρόσφυγες ή η κοιλάδα του Κλαυθμώνος».

Το εντόπισε ο καθηγητής Ευγένιος Ματθιόπουλος. Ένα έργο του Φώτη Κόντογλου το οποίο δημοπρατείται online στους Sotheby’s. To έργο λέγεται «Οι πρόσφυγες ή η κοιλάδα του Κλαυθμώνος». Είναι ζωγραφισμένο γύρω στο 1930. Όπως σε όλο το πρώιμο έργο του Κόντογλου, η ορθόδοξη εικονογραφική και αφηγηματική παράδοση, όπου ο θάνατος είναι η κοινή μοίρα, συναντά το δέος του νεωτερικού ανθρώπου μπροστά στον εξατομικευμένο θάνατο, τον θάνατο μέσα στην ιστορία. Τα σώματα των προσφύγων σχηματίζουν ένα καράβι που διασχίζει ορμητικά κύματα ή μήπως οργωμένη γη; Ο βυθός ή ο πυθμένας είναι σπαρμένος κόκκαλα. Στο κέντρο του έργου δύο πρεσβύτεροι άντρες φροντίζουν το νεκρό σώμα ενός νεότερου συντρόφου τους. Είναι οι μόνες δύο μορφές που κοιτούν προς τα κάτω. Οι υπόλοιπες στρέφουν το βλέμμα είτε στους συντρόφους τους είτε προς τον ουρανό. Η κοιλάδα του κλαυθμώνος ή κοιλάδα του Ιωσαφάτ ήταν σύμφωνα με τις Άγιες Γραφές «το κοινό κοιμητήριο του λαού» αλλά και ο τόπος της τελικής κρίσεως. Αυτό το ορθόδοξο αφηγηματικό και θεολογικό μοτίβο, ο τόπος του πόνου που θα μεταστοιχειωθεί σε τόπο λύτρωσης, το έδαφος του πένθους από το οποίο θα αναδυθεί η ζωή, μεταφέρεται από τον Κόντογλου στο τόσο πρόσφατο ακόμη ιστορικό τραύμα της Μικρασιατικής καταστροφής. Ταυτόχρονα βέβαια, όπως πάλι είναι χαρακτηριστικό του Κόντογλου, η ιστορικοποίηση της ορθόδοξης παράδοσης ολοκληρώνεται σε μια δεύτερη, αντίστροφη κίνηση, όπου η ιστορία πάλι διαλύεται, γίνεται ένα συμβεβηκός της ανθρώπινης μοίρας. Οι πρόσφυγες δεν είναι υποκείμενα, είναι άχρονοι ανθρώπινοι τύποι, όλοι ημίγυμνοι οστεώδεις άρρενες. Και αυτό το ορθόδοξο εικονογραφικό μοτίβο, όπου ο αποσκελετωμένος άνθρωπος πάνω από το έδαφος συνυπάρχει με τα οστά του υπεδάφους, το συναντάμε συχνά στον Κόντογλου, ας πούμε στο «Μοναστήρι του Θεού Κόνανου το λεγόμενον Καταβύθιση», το οποίο, αν δεν κάνω λάθος, έχει γραφτεί την ίδια περίπου περίοδο: «Κατὰ τὸ λόγο ποὺ λέγει ὁ θεὸς Κόνανος: «Ἂν θέλεις νὰ μὴν καταποντιστεῖς, πρέπει νὰ ξεραθοῦνε τὰ κρέατα τοῦ κορμιοῦ σου· τὰ κόκκαλά σου νὰ μικρύνουνε καὶ νὰ γίνουνε σὰν ἀλαφρόπετρα».

Ο Ευγένιος Ματθιόπουλος προτείνει να αποκτηθεί το έργο από κάποιον δημόσιο φορέα, εν όψει μάλιστα της επικείμενης επετείου των εκατό χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή. Ο δημοτικός σύμβουλος του Δήμου της Αθήνας Κυριάκος Αγγελάκος έχει ήδη προσπαθήσει να κινητοποιήσει προσωπικά τον Δήμαρχο Κώστα Μπακογιάννη για την απόκτησή του. Δεν είμαι ειδικός στον Κόντογλου, και τα περισσότερα που έγραψα πιο πάνω είναι αυθόρμητες σκέψεις και αναλύσεις της στιγμής. Ούτε έχω ιδιαίτερη άποψη για την ενδεδειγμένη εθνική πολιτιστική πολιτική, για τις εθνικές συλλογές τέχνης, ούτε καν, εδώ που τα λέμε, για το επίσημο κάθε φορά ιστορικό αφήγημα. Η παλαιότερη εθνική αφήγηση της νεώτερης ελληνικής ιστορίας ως μια διαρκούς αναμέτρησης με το ανολοκλήρωτο, ως ενός ανεπούλωτου τραύματος, μου φαίνεται πάντα πληκτική και άγονη. Έχω όμως την αίσθηση πως αυτή εδώ η καινούργια, δηλαδή η Ελλάδα ως μια πορεία σταθερής αυτοβελτίωσης, ως τα διαδοχικά στάδια κατάκτησης του σύγχρονου και του οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά ανθηρού, χρειάζεται πού και πού ορισμένες μικρές υπενθυμίσεις του επώδυνου, του χθόνιου, του αλυσιτελούς. Ειδάλλως, θα καταλήγει μόνον με Λαϊκές Αγορές και με κακόφωνες σοπράνο. Μακάρι να μπορούσαν να βρεθούν τα χρήματα για να αγοραστεί και να εκτεθεί δημοσίως το έργο. Τα χρήματα δεν είναι πολλά, από 80 έως 120 χιλιάδες υπολογίζει ο Sotheby’s και η δημοπρασία ολοκληρώνεται στις 30 Μαρτίου. Αν υπάρχει κάποιος να το κάνει πρέπει να βιαστεί (https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2021/art-impressionniste-et-moderne-day-sale/the-refugees-or-the-valley-of-lamentation?fbclid=IwAR0ocBd1eyON09cAXvUy6kiMn2n22sYkIycolKkDXXZQtF3A3edaQkqa55E)