Καλό Παράδεισο Πιοτρ Μαμόνωφ!

 

Σήμερα πέταξε για την αιωνιότητα σε ηλικία 70 ετών, χτυπημένος από κορωνοϊό ο ηθοποιός και μουσικός Πιοτρ Μαμόνωφ, γνωστός από τους πρωταγωνιστικούς του ρόλους στις ταινίες-ορόσημα «Το νησί» (εδώ με ελληνικούς υπότιτλους) και «Ο Τσάρος».

Ας θυμηθούμε δυο λόγια δικά του το καλοκαίρι του 2006, αμέσως μετά την πρεμιέρα της ταινίας «Το νησί».

***

Πόσο διεστραμμένα είναι όλα σήμερα! Οι κριτικοί συζητούσαν πρόσφατα για την ταινία “Ostrov” του Pavel Lunghin και μιλούσαν για την εκκλησία σαν να είναι κάτι μυθικό, σαν να είναι ο Ilya Murometz (πρόσωπο της παλαιάς ρωσικής παράδοσης σ.σ.)

Πώς να ζήσεις εάν δεν πιστεύεις τίποτα; Τριγυρίζω συγχυσμένος δεξιά και αριστερά.

Ενώ όταν έχεις πίστη, όσο κουρασμένος και να είσαι, θα δώσεις τη θέση σου σε μια γριούλα στο λεωφορείο. Κι αυτό είναι χριστιανισμός. Τρέχεις να πλύνεις τα πιάτα χωρίς να σου το ζητήσουν. Είναι αυτό μια χριστιανική πράξη; Είναι.

Μην επιμένεις συνεχώς ότι έχεις δίκιο. Μη φωνάζεις “Το φαγητό είναι κρύο”. Κάνε υπομονή δύο λεπτά να στο ξαναζεστάνουν. Η καημένη η γυναίκα σου θα το κάνει γρήγορα. Είναι και αυτή κουρασμένη. Ο καθένας με το ρυθμό του και τις έννοιες του. Γιατί όλο επιμένετε, «η γυναίκα είναι υποχρεωμένη…», «ο άντρας πρέπει…» κ.τ.λ.

Αγάπη είναι να πορεύεσαι με κάποιον και να τον υποφέρεις. Να, βλέπεις κάποιον πεσμένο με τα μούτρα στο χιόνι (συνηθισμένο στη Ρωσία σ.σ.). Εμείς γρήγορα θα σκεφτούμε ότι είναι μεθυσμένος. Κι αν έχει πάθει ανακοπή καρδιάς; Τι κι αν είναι μεθυσμένος. Βοήθησέ τον να σηκωθεί, βάλε τον σ’ ένα παραπέτο να μην παγώσει. Αλλά όχι. Εμείς συνεχίζουμε το δρόμο μας. Ξεφεύγουμε από τον ίδιο τον εαυτό μας. Πρέπει να ζούμε όχι λέγοντας: “Δώσε μου”, αλλά “πάρε από εμένα”. Πολλοί δεν καταλαβαίνουν πως είναι να δώσεις το πουκάμισο που φοράς. Έχουμε συνηθίσει να ζούμε ανάποδα».

 Όσα είναι ευάρεστα στον Θεό, τα απορρίπτουμε.

Το κυριότερο, μη διστάζεις να βοηθήσεις τον αδύνατο. Για μας ισχύει το αντίθετο – “κατάπιε τον”. Ο πλούσιος παίρνει από το φτωχό κι αυτό το λίγο. Κλέβει όσο πιο πολύ γίνεται και μετά κρύβεται πίσω από ψηλούς φράχτες, για να μην του τα πάρουν άλλοι.

Έχουμε μια στρεβλή αντίληψη για τον χριστιανισμό. Αλλά τα πράγματα είναι απλά. Πόσο αίμα μπορείς να δώσεις στον άλλο; Είναι γραμμένο: “όσα κάνεις για τους αδελφούς μου τους ελαχίστους, σ’Εμένα το κάνεις”.

Να μπορείς να καθίσεις όσο πιο πολύ μπορείς στο προσκέφαλο της μάνας του, που υποφέρει από τα χρόνια και τις αρρώστιες. Να πού και πώς πρέπει να πεθαίνουμε κάθε μέρα!

Όπως τα παιδιά που έστειλαν στην Τσετσενία. Ένας κρετίνος πετάει μια χειροβομβίδα και ένας αντισυνταγματάρχης έπεσε πάνω της. Δε δίστασε και σκοτώθηκε. Έσωσε οχτώ άτομα. Ήταν κομμουνιστής. Αβάπτιστος. Σκέφτηκε όμως χριστιανικά.

Γιατί τι σου χρησιμεύει να πηγαίνεις στην εκκλησία και η καρδιά σου να είναι άδεια; Χωρίς μια χριστιανική πράξη. Μπορείς εσύ να επισκεφτείς όλα τα Άγια Όρη και να προσκυνήσεις όλα τα λείψανα. Τσάμπα. Βλέπεις ένα φτωχό, κακομοίρη και σκέφτεσαι “θα είναι από εκείνους τους απατεώνες που δείχνει η τηλεόραση”. – “Δώσε του 50 καπίκια. Δε θα φτωχύνεις”. Η αληθινή μαφία είναι αυτοί οι πέντε-έξι που χειραγωγούν τα πλήθη από την τηλεόραση….

«Δε διακόπτω τους άλλους όταν μιλούν. Οι Άγιοι Πατέρες μας μαθαίνουν να στεκόμαστε μπροστά στους άλλους σαν να είμαστε μπροστά σε μια παλιά εικόνα. Τι σημαίνει να μην κρίνεις; Να μη βγάζεις καταδικαστικές αποφάσεις. Γνώμη είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε. Ο Χριστός προσπάθησε να κάνει κάποιες διευκρινίσεις στους Φαρισαίους, ενώ ο θυμός του ήταν δίκαιος. Έχεις δίκιο όταν θυμώνεις με τον εαυτό σου επειδή π.χ. χτες βράδυ μέθυσες. Να μισείς την αμαρτία σου, τα πάθη σου, αυτά που σε βασανίζουν και δε βρίσκεις γιατρικό. Μόνο αν μισήσεις την αμαρτία βαθιά θα γευτείς το άρωμα της νίκης. Αν και μεγάλος, κάθε μέρα προσπαθώ να μαθαίνω.

Να, πηγαίνω συχνά με το λεωφορείο μέχρι την Μόσχα. Δύο ώρες χωρίς στάση. Μπροστά μου κάθονταν δύο νεαροί, μεθυσμένοι. Έβριζαν, μιλούσαν πάρα πολύ άσχημα. Έτρεμα και μόνο στην σκέψη ότι πρέπει να τους υποστώ για δύο ώρες. Μετά όμως σκέφτηκα. Για να δούμε. Ποιοι είναι αυτοί οι νεαροί; Μεγάλωσαν σε χωριό. Τι είδαν εκεί; Τον πατέρα μεθυσμένο, τη μάνα να τους δίνει σφαλιάρες, βρισιές. Η τηλεόραση συνεχώς ανοιχτή. Αυτή είναι η νέα γενιά. Τι να τους ζητήσεις. Εγώ προσωπικά τους έμαθα κάτι; Πέρασα το κατώφλι του σπιτιού τους; Τους διάβασα κάποιο βιβλίο; Βγαίνω από το λαβύρινθο των σκέψεών μου και διαπιστώνω ότι φθάσαμε…

 «Όλα είναι στα χέρια μας: το πώς ακούμε, το αν τα μάτια μας είναι καθαρά, το εάν τα αυτιά μας είναι κλεισμένα, το εάν η ψυχή μας είναι ξεκλειδωμένη, το αν η συνείδησή μας είναι καθαρή. Με αυτά τα πράγματα πρέπει να ασχοληθούμε. Οι άγιοι μας μαθαίνουν: σώσου και είναι αρκετό για μια ζωή. Τρόπος δράσης; Φτιάξε τον εαυτό σου. Ένα χιλιοστόμετρο. Αλλά αυτό το χιλιοστόμετρο θα φέρει πιο πολύ φως. Εάν μείνουμε όμως μόνο σε διαπιστώσεις…. τίποτα δε θ’ αλλάξει. Μόνο το κακό, από το οποίο έχουμε αρκετό, θα πολλαπλασιαστεί. Να ελαττώσουμε την κακία. Αυτό προσπαθήσαμε και με την ταπεινή ταινία μας το “Ostrov”. Ίσως κάποιοι κριτικοί έχουν δίκιο. Ίσως υπάρχει πολύ “φλυαρία” στις κινήσεις. Προσπάθησα να τις εξηγήσω. Βρισκόμασταν σε μια περίεργη κατάσταση, μια αδυναμία από την οποία προσπαθήσαμε μ’ όλες μας τις δυνάμεις να βγούμε. Όπως τα παιδιά,δεν προσπαθούσαμε να καταλάβουμε, αλλά να συγκρατήσουμε τι συμβαίνει με τον άνθρωπο που αρχίζει να πιστεύει, και προσπαθεί να γνωρίσει το Θεό, όπως ήταν ο ήρωάς μου…..

Επειδή ξεχνάμε ότι η αμαρτία είναι έλλειψη φωτός. Εμείς της δίνουμε μορφή, την κάνουμε χειροπιαστή…Με τους ερεθισμούς μας. Με την έλλειψη σεβασμού στον άλλο…Τι είναι παράδεισος και τι είναι κόλαση; Οι Πατέρες μας μαθαίνουν ότι παντού υπάρχει ένας ωκεανός θεϊκής αγάπης. Όσους λαθεύουν τους τιμωρεί με το μαστίγιο της αγάπης. Σκεφτείτε – έναν ωκεανό αγάπης, όπου όλος ο κόσμος αγαπιέται. Αυτό μας λείπει σ’ αυτή τη ζωή, η αγάπη. Να λοιπόν η κόλαση, η έλλειψη αγάπης. Και αν το σκοτάδι είναι έλλειψη φωτός, η σκοτεινή ψυχή, όταν βγαίνει στο φως, λειώνει.

[…]

Το μόνο που θέλω είναι να μεταδώσω κάτι από την προσωπική μου εμπειρία. Είμαι σαν όλους τους άλλους – αδύνατος. Αλλά αισθάνθηκα μια ανάγκη. Αισθάνομαι την Αλήθεια σαν κάτι το επείγον, σαν έναν κόμπο στο λαιμό. Μια από τις ονομασίες του Χριστού είναι ο Ήλιος της Αλήθειας. Προς αυτόν τον ήλιο κατευθύνομαι μ’ όλες μου τις πενιχρές δυνάμεις.

Διαβάζω: «Δε ζούμε ποτέ τη στιγμή. Ακόμη και τότε που καθόμαστε στο τραπέζι οι σκέψεις μας πετάνε, πότε στα αγγουράκια, πότε στο κβας, πότε στη σούπα. Δοκιμάστε έστω ανά λεπτό την ημέρα, όταν δεν έχετε κάτι να κάνετε, να συγκεντρωθείτε στον εαυτό σας, για να ζήσετε το τώρα. Σ’ εκείνο ακριβώς το λεπτό. Είναι πολύ δύσκολο. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας θα είναι να αισθανθείτε την παρουσία του Θεού».

Αισθάνομαι ηθοποιός; Εγώ είμαι ο Μαμόνωφ Πέτρος Νικολάεβιτς. Προσπαθώ να κάνω τη δουλειά μου όσο καλύτερα μπορώ. Δίνω κάθε στιγμή όλες μου τις δυνάμεις. Όταν μετά από πέντε χρόνια θα κοιτάξω πίσω και θα πω: «Πως μπόρεσες να παίξεις τόσο χάλια;» Θα έχω τη συνείδησή μου ήσυχη, επειδή εκείνη τη στιγμή έκανα ότι μπορούσα.

Έτσι ήταν και με την ταινία “Ostrov”. Πέτυχε έτσι; Θα εντυπωσιάσει. Προσπάθησα να βοηθήσω τον εαυτό μου και τους γύρω μου. Όταν ο Χριστός μπήκε στην Ιερουσαλήμ επί πώλου όνου, τον έραναν με λουλούδια και τον υποδέχθηκαν με επευφημίες. Το ζωάκι πίστευε ότι σ’ αυτό, απευθύνονται όλα αυτά. Έτσι είμαστε και εμείς σαν τον όνο που έφερε το Χριστό. Εγώ έχω πολλά ταλέντα, αλλά τα έχω με την αξία μου; Ένα γενναιόδωρο χέρι τα έσπειρε… Ζω μ’ αυτά. Προσπαθώ να μην τα διαψεύσω, να μην τα προδώσω. Δεν έχω οργασμούς με το “εγώ” μου. Καταλαβαίνω ότι εγώ, ο Πέτρος Μαμόνωφ δεν έκανα κάτι με την αξία μου. Έχω με τι να περηφανευτώ; Σ’ όσους ο Θεός δίνει, τους το ζητάει. Πρέπει να ζήσουμε όσο πιο καθαρά μπορούμε. Όλα είναι τόσο εύθραυστα, απροστάτευτα…»

***

Το Νησί (Ostrov)

Γιώργος Πισσαλίδης, κριτικός κινηματογράφου

Μια ρώσικη ταινία κυκλοφορεί από χέρι σε χέρι στους εκκλησιαστικούς κύκλους και προβάλλεται σε πολλές ενορίες. Πρόκειται για το πολυβραβευμένο «Το Νησί» (Ostrov) του Πάβελ Λουνγκίν, την μοναδική ταινία που καταγράφει στο σελιλόϊντ την Ορθόδοξη πνευματικότητα, άλλα που οι Έλληνες διανομείς απαξίωσαν να το διανείμουν. Και αυτό παρόλο που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 2006.

Γραμμένο από τον Ντμίτρι Σομπόλεβ, έναν θρησκευόμενο μαθητή σχολής κινηματογράφου, «Το Νησί» είναι μια παραβολή για την αμαρτία, την Πίστη και την λύτρωση στην ζωή ενός μοναχού που ζει στην Λευκή Θάλασσα. Η ταινία ξεκινά στην διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Ναζί συλλαμβάνουν τον Ανατόλι, ναύτη ενός ρυμουλκού μέσα σε μια μαούνα που μεταφέρει κάρβουνο. Υπό την απειλή του όπλου ο δειλός Ανατόλι θα αναγκαστεί πρώτα να προδώσει την κρυψώνα του καπετάνιου του και μετά να τον σκοτώσει με αντάλλαγμα την ζωή του. Τότε οι Γερμανοί θα ανατινάξουν το πλοίο και ο Ανατόλι θα λιποθυμήσει από τον φόβο του. Την άλλη μέρα θα τον βρουν μοναχοί από ένα κοντινό μοναστήρι και θα γίνει ο θερμαστής του μοναστηριού.

Μετά η δράση μεταφέρεται στο 1976. Τώρα ο Ανατόλι είναι μοναχός, η καλύτερα ένας στάρετς. Οι απλοί άνθρωποι τον θεωρούν άγιο (ιδιότητα που ο ίδιος αρνείται) και έρχονται να του ζητήσουν την συμβουλή του για πνευματικά θέματα. Μια νεαρή ανύπαντρη κοπέλα (Γιάνα Εσίποβιτς) έρχεται να του ζητήσει συμβουλή για μία έκτρωση. Εκείνος πριν καν του πει τίποτα της φωνάζει και της λέει να μην σκεφτεί καν να διαπράξει τέτοιο φόνο. Μια χήρα (Νίνα Ουσάτοβα) έρχεται να τον ρωτήσει για τον άνδρα της που χάθηκε πριν τριάντα χρόνια στον πόλεμο. Πιο σημαντική είναι η σκηνή του θαύματος όπου μια μητέρα φέρνει τον παράλυτο γιο της και εκείνος με την προσευχή και την Θεία Χάρι τον θεραπεύει. Ενώ θα μαλώσει την μητέρα όταν θα προτιμήσει να γυρίσει τρομοκρατημένη στην δουλειά, αντί να κάτσει στο μοναστήρι για να γίνει τελείως καλά ο γιός της.

Παρ' όλη την αγιότητα του, ο Ανατόλι νοιώθει συντετριμμένος από την αμαρτία του φόνου που διέπραξε στην διάρκεια του πολέμου. Γι' αυτό και σε όλη την διάρκεια του έργου ψέλνει την Νοερά Προσευχή: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον εμέ, τον αμαρτωλό». Ενώ δηλώνει στον Πατέρα Φιλάρετο (Βίκτορ Σουκορούκωφ), ηγούμενο της μονής: «Οι αρετές μου; Οι αρετές μου βρωμάνε».

Σε αυτήν την προσωπική συντριβή ο λέβητας που ο Ανατόλι εφοδιάζει με κάρβουνο γίνεται σύμβολο της θρησκευτικής και της προσωπικής Κόλασης. Οι τύψεις του έχουν τρελάνει τον Ανατόλι και συμπεριφέρεται περίεργα. Τραγουδά δυνατά στο καμπαναριό, δεν κάνει μπάνιο, κάνει πλάκες στους μοναχούς. Ενώ προσεύχεται προς την αντίθετη κατεύθυνση από τους υπόλοιπους μοναχούς. Αυτή η συμπεριφορά του προβληματίζει τους υπόλοιπους μοναχούς, που αναρωτιούνται αν ο Ανατόλι είναι τρελός, αντί για άγιος. Ενώ υπάρχει και ο πάτερ Ιώβ (Ντμίτρι Ντιούζεφ), δεξί χέρι του ηγούμενου, που ζηλεύει το μεγαλείο του Ανατόλι.

Όμως ο Ανατόλι δεν είναι τρελός. Είναι μια κλασσική περίπτωση ενός «δια Χριστόν σαλού» […]. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς στην ταινία, είναι όταν καίγεται το κελί του Πατέρα Φιλάρετου και έρχεται να ζήσει μαζί με τον Ανατόλι. Εκείνος θα τον κλειδώσει στο καλύβι που είναι αποπνικτικό εξαιτίας του λέβητα. Ενώ θα πετάξει στην φωτιά τις αγαπημένες του μπότες και στην θάλασσα την αγαπημένη κουβέρτα του ηγούμενου. Όμως εξαιτίας αυτού του συμβάντος ο πατήρ Φιλάρετος θα καταλάβει πόσο λίγη πίστη έχει ο ίδιος και θα ευχαριστήσει τον Ανατόλι που τον αποδέσμευσε από τα υλικά αγαθά. H όλη συμπεριφορά του Ανατόλι φέρνει στον νου τον Πατέρα Ζωσιμά από τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» του Ντοστογιέφσκι. Και εδώ βρίσκεται και ένα από τα θεολογικά μηνύματα του έργου: ότι η Πίστη πάει πέρα από συμβάσεις και τυπολατρία.

Μια μέρα ένας ναύαρχος τον επισκέπτεται με την δαιμονισμένη κόρη του και εκείνος την απολυτρώνει. Ο ναύαρχος αποδεικνύεται ότι είναι ο Τιχόνωφ, που είχε μόνο τραυματιστεί και του λέει ότι τον έχει συγχωρήσει προ πολλού. Τώρα ο Ανατόλι μπορεί να πεθάνει επιτέλους ήρεμος. Πριν όμως γίνει αυτό, θα κάνει ειρήνη με τον Πατέρα Ιώβ με ένα συγκλονιστικό τρόπο.

Πρέπει να πούμε ότι ο Πάβλεφ Λουντίν δεν θεωρεί τον ήρωα του έξυπνο ή πνευματικό αλλά «ευλογημένο με την έννοια ότι είναι ένα γυμνό νεύρο που συνδέεται με τον πόνο του κόσμου. Η απόλυτη δύναμη του είναι η αντίδραση του στον πόνο των ανθρώπων που τον επισκέπτονται. Όταν όμως το θαύμα συμβαίνει, οι λαϊκοί άνθρωποι που αποζητούν το θαύμα δεν είναι ικανοποιημένοι, γιατί ο κόσμος δεν ανέχεται την ύπαρξη καθημερινών θαυμάτων» Ο Ντμίτρι Σομπόλεβ εξηγεί «όταν οι άνθρωποι ζητούν κάτι από τον Θεό κάνουν λάθος γιατί ο Θεός ξέρει καλύτερα τι έχει ανάγκη ο άνθρωπος την συγκεκριμένη στιγμή».

Ενώ το νόημα όμως όλου του έργου υπάρχει σε μια σύντομη σκηνή, όπου ο μειλίχιος ηγούμενος καθαρίζει με την βοήθεια του κρόκου του αυγού την καπνιά που καλύπτει την Άγια Εικόνα του Ιησού. Συνδεδεμένο με την Κόλαση, το κάρβουνο συμβολίζει τις αμαρτίες που πρέπει να ξεπεράσει ο άνθρωπος για να επιτύχει την Θέωση, την ένωση με τον Χριστό.

Πρόκειται για μια ταινία όπου η απλότητα και η ταπεινότητα του ήρωα, η απόμακρη θέση του μοναστηριού και η ύπαρξη θαυμάτων δημιουργούν μια διαχρονική εικόνα της Ορθοδοξίας. Ενώ οι μονόχρωμοι τόνοι του άσπρου του χιονιού και του γαλακτερού μπλε φέρνουν στον νου την μυστικιστική ατμόσφαιρα του «Αντρέϊ Ρουμπλιώφ» του Ταρκόφσκι ή της «Επιστροφής» του Αλεξάντρε Ζεβίντσγιεφ.

Προσωπικά πιστεύουμε ότι «Το Νησί» είναι το Ορθόδοξο αντίστοιχο του «Άνοιξη, Καλοκαίρι, Φθινόπωρο Χειμώνας ... και Άνοιξη» του Κιμ Κι Ντουκ. Όπως και εδώ, έτσι και εκεί υπήρχε ένα απομονωμένο νησί, που συμβόλιζε την πνευματικότητα και που αντιπαρατίθετο στον έξω κόσμο της αμαρτίας και των παθών. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο έξω κόσμος ταυτίζεται με την αθεϊα και τον υλισμό του Κομμουνισμού, με τον οποίο έρχεται σε σύγκρουση η Ορθόδοξη πνευματικότητα.

«Το Νησί» κέρδισε το 2006 έξι Χρυσούς Αετούς (τα αντίστοιχα Ρώσικα Όσκαρ) ανάμεσα τους ,αυτά της καλύτερης σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας ( Αλεξάντερ Ζεγκάνωφ) και Πρώτου Ανδρικού Ρόλου. Εδώ πρέπει να πούμε ότι ο Πιοτρ Μαμόνωφ, που υποδύεται τον πατέρα Ανατόλι, υπήρξε ένας ροκ σταρ, ο οποίος όταν ανακάλυψε την Ορθοδοξία εγκατέλειψε την μουσική και απομονώθηκε σε ένα χωριό έξω από την Μόσχα. Όπως είπε και ο βαθιά θρησκευόμενος Λουγκίν, ο Μαμόνωφ έπαιξε τον εαυτό του.

Η ταινία προβλήθηκε επίσης στα Φεστιβάλ της Βενετίας και του Σάντανς, δημιουργώντας φοβερή αίσθηση. Μάλιστα ο Πατριάρχης Αλέξεϊ ο Β' εξύμνησε το «Νησί» για την απεικόνιση της Πίστης και της μοναστικής ζωής και το αποκάλεσε «ένα ζωντανό παράδειγμα που προσπαθεί να φέρει μια Χριστιανική προσέγγιση στην Τέχνη».

Αυτή λοιπόν την ταινία, που απεικονίζει με τον καλύτερο τρόπο την Ρώσικη Ψυχή, έτσι όπως αναδύεται καθάρια μετά από 70 χρόνια τυραννίας, οι Έλληνες διανομείς και τα ελληνικά κανάλια την αγνοήσανε επιδεικτικά. Ίσως τους φάνηκε «σκοταδιστική». Ίσως υπακούν στην ιδεολογική τρομοκρατία των αριστερών κριτικών που πολεμούν την Ορθοδοξία. Υπ' όψιν ότι την ίδια τύχη είχε και το συγκλονιστικό Into The Great Silence του Πήτερ Γκέρινγκ για την ζωή σε ένα καθολικό μοναστήρι, που είχε κερδίσει το βραβείο καλύτερου Ευρωπαϊκού Ντοκυμανταίρ για το 2006 . Ας ελπίσουμε ότι δεν είναι αργά για κάποιους να αλλάξουν άποψη για τέτοιες πνευματικές ταινίες.