Σκέψεις για τη χρήση της Λαβίδας στη Θεία Μετάληψη .

Σκέψεις για τη χρήση της Λαβίδας στη Θεία Μετάληψη

(Μια απάντηση)

Αυτή η ιστορία του κορονοϊού, ανακάτεψε τα λιμνάζοντα ύδατα σε πολλούς χώρους. Έφερε στην επιφάνεια όλους μας τους φόβους. Ανέσυρε στην επιφάνεια τον "παλαιό άνθρωπο", που η σχετική νηνεμία είχε παραχώσει στον πάτο της ''πεντακάθαρης'' εικόνας μας, βαθιά στο υποσυνείδητο.

Από την αρχή, όταν ο κορονοϊός ήταν ακόμα μακριά, οι εν εγρηγόρσει χριστιανοί κατάλαβαν, ότι ήταν θέμα χρόνου, να τεθεί ζήτημα τρόπου Θείας Μετάληψης των ορθοδόξων.

Και οι φόβοι δεν άργησαν να επαληθευτούν.

Κάποιοι θεολόγοι, λαϊκοί και κληρικοί, φάνηκαν εξαιρετικά πρόθυμοι να δώσουν λύση στο επικείμενο ''πρόβλημα''.  Με άρθρα και συνεντεύξεις, προτείνουν εναλλακτικές μεθόδους ''ασφαλούς'' Θείας Μετάληψης.

Δεν αργήσαμε να φτάσουμε στο σημείο, ορθόδοξοι ιεράρχες (προς το παρόν του εξωτερικού), να εφαρμόσουν για τις μητροπόλεις τους την πρακτική των πολλαπλών λαβίδων (κουταλάκια) και μάκτρων (ύφασμα για σκούπισμα στόματος).

Όλη αυτή η πρακτική στηρίχθηκε θεολογικά, από την ιστορική πραγματικότητα των πρώτων έντεκα αιώνων όπου κλήρος και λαός ελάμβαναν τα Τίμια Δώρα χωριστά, όπως κάνουν σήμερα μόνον οι κληρικοί. Όταν πλησίαζαν οι πιστοί, άπλωναν τα χέρια τους, το δεξί πάνω από το αριστερό με ανοικτές τις παλάμες, όπου ο ιερέας τοποθετούσε μία μερίδα του Σώματος Χριστού (καθαγιασμένου άρτου). Μετά τη μετάληψη του Σώματος, ο διάκονος προσέφερε το ποτήριο στους μεταλαμβάνοντες.

Και πάλι δηλαδή οι πιστοί κοινωνούσαν από κοινό ποτήριο.

Σχόλιο 1ο:

Πάνω στη βιασύνη μας να αναθεωρήσουμε τον τρόπο πρόσληψης του Σώματος και Αίματος του Χριστού, παραθεωρήσαμε ότι, το ουσιώδες γεγονός του κοινού ποτηρίου. Η χρήση δηλαδή του κοινού ποτηρίου, υφίστατο και στους έντεκα πρώτους αιώνες.

(Δεν είναι του παρόντος μια εκτενής αναφορά στη θεμελιώδη σημασία του κοινού ποτηρίου για μας τους ορθοδόξους. Άλλωστε, όποιος δεν είναι εξοικειωμένος με αυτή τη θεολογία είτε βιωματικώς είτε θεολογικώς, έχει έλλειμμα κατήχησης, το οποίο δεν είναι δυνατό να καλυφθεί σε αυτό το κείμενο).

Δηλαδή, το ουσιώδες επιχείρημα των ''μεταρρυθμιστών'', επικεντρώνεται τεχνηέντως ή ασυνειδήτως στην πρακτική της κοινής λαβίδας (ως μη αρχαία πρακτική) και αφήνει έξω την αρχαία πρακτική του κοινού ποτηρίου.

Πρέπει να κατανοήσουμε πως, η κοινή λαβίδα δεν είναι το πρόβλημα, διότι καταργούμενης της κοινής λαβίδας, παραμένει ως ''πρόβλημα'' το κοινό ποτήριο, που ως πρακτική, έχει δισχιλιετή ιστορία.

Κι αν η μετοχή σε κάτι ''κοινό'' είναι το  πρόβλημα, τότε γιατί τόσος θόρυβος για τη λαβίδα;

Σχόλιο 2ο:

Αφού λοιπόν το ''πρόβλημα'' παραμένει με τη χρήση του κοινού ποτηρίου, αντί να επικεντρωθούμε στις διαφορετικές λαβίδες, πιο φυσιολογικό και πρακτικό θα ήταν να αλλάξουμε όλο τον τρόπο μετοχής στη Θεία Μετάληψη. Θα μπορούσε να προσφέρεται το Σώμα Χριστού τεμαχισμένο σε δίσκο όπου κάθε πιστός θα έπαιρνε τη μερίδα του και το Αίμα Χριστού, σε μικρά ποτήρια με τα οποία κάθε πιστός θα αυτοεξυπηρετούνταν. Υπάρχει βέβαια και η πρόταση προσφοράς τεμαχίων εμβαπτισμένου Σώματος σε Αίμα και παραλαβή τους από τους μεταλαμβάνοντες.

Όμως όλα αυτά αυτομάτως θα υπονόμευαν τη θεολογία της μετοχής σε κάτι ''κοινό''.

Βέβαια, θα μου πείτε ότι το ''κοινό'' στην περίπτωση αυτή, θα ήταν ο άρτος που τεμαχίστηκε και η φιάλη οίνου που διαμοιράστηκε.

Μπορούμε να το δεχτούμε κι αυτό, αν και όλα αυτά που αποτελούν την καρδιά της πίστης μας, πρέπει να γίνονται αποδεκτά από το σώμα της Εκκλησίας. Από σύνοδο και όχι από μεμονωμένα πρόσωπα.

Σχόλιο 3ο:

Ας εξετάσουμε και μια άλλη παράμετρο του ζητήματος, που ουδόλως απασχόλησε το χριστεπώνυμο πλήρωμα.

Δεχόμαστε ότι η παράδοση μέχρι τον ενδέκατο αιώνα δεν συμπεριλαμβάνει κοινή λαβίδα. Επίσης θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε και το γεγονός της αλλαγής αυτής της παράδοσης, ως "νεωτερισμό" όπως κάποιοι χαρακτηρίζουν.

Όμως δεν μπορούμε να μην αποδεχθούμε και το γεγονός ότι, επί μια σχεδόν χιλιετία μια άλλη παράδοση έχει πλέον εδραιωθεί.

Ίσως όχι τόσο ουσιώδης θεολογικώς, αλλά σίγουρα ούτε προβληματική, αφού επί χίλια χρόνια δεν δημιούργησε πρόβλημα.

Εκτός τούτου, η "νέα" αυτή παράδοση, ανέδειξε ένα καθημερινό απτό θαύμα, εξέχουσας σημασίας εάν θέλετε, για τους "ασθενείς τη πίστη" που τόσο κοπτόμεθα. Επί χίλια χρόνια η ορθόδοξη Εκκλησία ισχυρίζεται (όχι αφελώς), ότι η μετοχή στο Κοινό Ποτήριο" (μέσω της κοινής λαβίδας), δεν μεταδίδει νόσους. Αναδεικνύοντας έτσι ένα επαναλαμβανόμενο απτό θαυματουργικό γεγονός.

Θαύμα, μη επιδεχόμενο αμφισβήτησης, με ισχυρότατα επιστημονικά επιχειρήματα (θεωρία, παρατήρηση, πείραμα), αφού επί χίλια χρόνια χρήσης κοινής λαβίδας και άλλα χίλια χρόνια χρήσης κοινού ποτηρίου, δεν εξαφάνισαν τους ιερείς από προσώπου της γης, ούτε μείωσαν το προσδόκιμο ζωής τους. Παρότι οι ιερείς ανήκουν (κατά τους επιστήμονες της υγείας), στο πλέον ανθυγιεινό ''επάγγελμα'' του κόσμου, καταλύοντας (πολλοί καθημερινά), το υπόλοιπο του ''Άρτου και Οίνου'', χρησιμοποιώντας την ίδια λαβίδα και το ίδιο ποτήριο με χιλιάδες άλλους, βαριά ασθενείς στις ενορίες και στα νοσοκομεία (πολλές φορές λοιμωδών νοσημάτων), οι ίδιοι δεν νοσούν.

Κι ενώ μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει την μετουσίωση του άρτου και του οίνου σε πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού, που είναι το ουσιώδες, ανυπέρβλητο και υπέρλογο θαύμα, δεν είναι δυνατό να αμφισβητήσει κάτι εντελώς υποδεέστερο και εξαιρετικά ασήμαντο σχετικά γεγονός, αυτό της μη μετάδοσης νόσων μέσω αυτής της εξόφθαλμα ''νοσηρής'' πρακτικής της κοινής λαβίδας και του κοινού ποτηρίου.

Έτσι παραδόξως, ο "ασθενής τη πίστη" για δυο χιλιάδες χρόνια, μπορεί να οδηγηθεί από τα ταπεινά και επουσιώδη, στα υψηλά και ουσιώδη.

Έρχεται λοιπόν τώρα μια νέα πρακτική, να κάνει τι!

Να αμφισβητήσει πρακτικά, χίλια χρόνια φανέρωσης της δόξας του Θεού.

Να αποκρύψει και να στερήσει ουσιαστικά από τις επόμενες γενεές, ένα απτό θαύμα.

Σχόλιο 4ο:

Μετά από τα παραπάνω και αφού δεν υπάρχει χώρος αμφισβήτησής τους, κάποιοι θα προσθέσουν στον προβληματισμό, το θέμα της ''ποιμαντικής'' διαχείρισης του θέματος.

Το κύριο επιχείρημα εδώ είναι το ''πώς στέκεται η εκκλησία ποιμαντικά απέναντι σ' αυτούς που απιστούν, ή ολιγοπιστούν;''. H θέση αυτών που υποστηρίζουν την αλλαγή του τρόπου Θείας Μετάληψης, είναι ότι, οφείλουμε να μην θέτουμε τους ανθρώπους απέναντι σε διλήμματα που δεν είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν.

Όμως είναι λίγο δύσκολο να συμμεριστούμε αυτού του είδους την "ποιμαντική" διαχείριση του θέματος, καθόσον δεν είναι εμφανές το πώς βοηθά έναν "ασθενή τη πίστη", η έμπρακτη παραδοχή από την Εκκλησία, του ενδεχομένου της ύπαρξης αλήθειας στο φόβο του.

Ο πιστός και μάλιστα ο ''ασθενής τη πίστη'', εκτός από υψηλές θεολογικές θέσεις (οι οποίες είναι δυνατό να γίνουν τροφή συναισθηματισμού και φαντασιώσεων), χρειάζεται και απτές ''αποδείξεις'' για την ενίσχυση της πίστης του.

Αποδείξεις που να ικανοποιούν και αυτή ακόμα τη λογική και τις αισθήσεις του. Κι αυτό διότι είναι άνθρωπος. Διότι αν κάνουμε ένα λάθος εμείς οι σύγχρονοι χριστιανοί είναι αυτό. Έχουμε εξοβελίσει από τη ζωή μας, την εμπειρία, βάζοντας συχνά στη θέση του το συναισθηματισμό και τη φαντασίωση.

Ενδιαφέρουσα τροφή για σκέψη είναι το παρακάτω γεγονός.

Ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς πριν από αρκετά χρόνια, στην τηλεοπτική εκπομπή ''Αρχονταρίκι'', με οικοδεσπότη τον νυν μητροπολίτη Δημητριάδος Ιγνάτιο, ρώτησε στο τέλος της εκπομπής το εξής:

''Εκείνο που φοβάμαι πολύ τώρα που άσπρισαν τα μαλλιά μου, εκείνο που φοβάμαι πιο πολύ από όλα μέσα στη ζωή της Εκκλησίας όπως λέμε, είναι η σύγχυση ανάμεσα στο ψυχολογικό και στο πραγματικό. Σε τι ποσοστό, όταν έχω μία ευφορία συναισθημάτων, όταν έχω μία ψυχολογική ευεξία, σε τι ποσοστό αυτά αντιπροσωπεύουν πραγματικότητα; Και για να το εικονογραφήσω! Είναι οδυνηρό, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που έζησαν μία ολόκληρη ζωή απολύτως μέσα σε αυτή την ψυχολογική θρησκευτική ευεξία και μόλις εμφανιστεί η απειλή του θανάτου, τότε καταρρέουν όλα! Πράγμα που δείχνει ότι, ό,τι  οικοδόμησα έως τώρα δεν ήταν σχέση, δεν ήταν η βεβαιότητα ότι με περιμένουν, ότι με περιμένει μία αγάπη που με αγκαλιάζει και πέρα από τον τάφο, αλλά ήταν μία ατομοκεντρική ψυχολογική επάρκεια. Αυτό πώς το βλέπετε ως πρόβλημα;''

Ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος δεν απάντησε στην ερώτηση. Όμως, η ερώτηση του Γιανναρά, νομίζω περιγράφει την κατάσταση της Εκκλησίας σήμερα και ερμηνεύει το φόβο μας.

Ο τρόπος που κοινωνώ, είναι και ο τρόπος που σχετίζομαι. Η ευκολία αλλαγής του τρόπου σχετισμού, αναδεικνύει την αλήθεια των διαπιστώσεων του Γιανναρά.

Σχόλιο 5ο:

Πάντως ο φόβος στο Κοινό Ποτήριο δεν ήρθε ως ''κεραυνός εν αιθρία''. Όσοι μετέχουμε των Θείων Λειτουργιών το 'χουμε με πόνο παρατηρήσει. Ξεκινά πολλά χρόνια πίσω, ταυτόχρονα με τον ''εκπολιτισμό'' μας, την εκλογίκευση των πάντων και εν τέλει την ιδεολογικοποίηση της πίστης μας.

Με θλίψη αντικρίζουμε συχνά σε εκκλησίες του εξωτερικού, οι ιερείς να κοινωνουν τους πιστούς χωρίς να ακουμπούν, αλλά "αδειάζοντας" τη λαβίδα με αποφασιστική κίνηση στο ορθάνοιχτο στόμα του μεταλαμβάνοντος.

Στον τόπο μας επίσης, βλέπεις στους ναούς, αργοπορημένες μανούλες να παραμερίζουν γέροντες, προκειμένου να φτάσουν τα παιδάκια τους εκεί μπροστά πρώτα απ' όλους στο Κοινό Ποτήριο. Πριν ''μολυνθεί'' από κάποιο παππού, από κάποιον ασθενή. Όλοι δε οι λοιποί ''πιστοί'' παροτρύνουν και ανοίγουν διάδρομο σε όποιον γονιό περιμένει στη σειρά του, ακόμα κι αν αυτός δεν θέλει να προσπεράσει, ακόμα κι αν αυτός εμπιστεύεται τη σχέση του με το Κοινό Ποτήριο, τη σχέση του με το Θεό. Οι πολλοί θεωρούν ότι είναι κρίμα ένα παιδί, να κοινωνήσει μετά από ένα ηλικιωμένο. ''Ποιος ξέρει τι αρρώστιες κουβαλά!'' Εκεί καταντήσαμε τη ζωοφόρο σχέση με το Θεό και τον πλησίον. Σε σχέση σιχασιάς και θανάτου.

Βέβαια, ο φόβος και η ολιγοπιστία ημών, δεν θεραπεύονται έτσι εύκολα. Η δυσκολία του εγχειρήματος όμως, δεν  είναι λόγος υποβάθμισης της Αλήθειας προκειμένου αυτή να γίνει εύπεπτη. Εάν λόγω της ''αδυναμίας ημών'', η μετοχή στο Κοινό Ποτήριο, δεν τεθεί στη βάση της απόλυτης εμπιστοσύνης στη σχέση, μπορεί να τεθεί στη βάση της απλής παιδαγωγικής πρακτικής (ως πεποίθηση και παράδοση), που προφανώς είναι ελλειμματική θεολογικώς, αλλά όχι a priori απορριπτέα, αφού αυτή η παιδαγωγική, μπορεί να οδηγήσει στην "καλή σχέση".

Δηλαδή σίγουρα η προσέγγιση με βάση την εμπιστοσύνη στη σχέση είναι η θεολογική κορωνίδα, αλλά δεν απαξιώνει, ούτε καταργεί την προσέγγιση από πεποίθηση και παράδοση, η οποία είναι ενδεχομένως η αρχή μιας δυναμικής πορείας, η οποία θα οδηγήσει σταδιακά στη σχέση. Όλοι έτσι ξεκινάμε και συνήθως παραμένουμε σε αυτή την κατάσταση για πολλά πολλά χρόνια.

Σχόλιο 6ο:

Λένε πολλοί (ιδίως οι εκ Δύσεως χριστιανοί), το κουτάλι, είναι απλά ένα κουτάλι (the spoon is just a spoon). Έτσι εύκολα θα το βράσουν για ''απολύμανση'', ή θα το κάψουν.

Σε αυτούς θα μπορούσαν να αντιπαρατεθούν τα εξής:

Εάν το κουτάλι, είναι απλά ένα κουτάλι, τότε και, ''η σκιά του Πέτρου είναι απλά μια σκιά'' (Πράξ. 5,15-16), ''το ιμάτιο του Χριστού, είναι απλά ένα ύφασμα'' (Λουκ. η΄41-56), ''τα μαντήλια του Απ. Παύλου, είναι απλά μαντήλια'' (Πραξ 19:11-12), ''τα λείψανα των αγίων, είναι απλά κόκκαλα'', ''ο Σταυρός και οι εικόνες στην εκκλησία μας, είναι απλά ξύλα και μπογιές'', ''ο Αγιασμός είναι απλώς νερό'', ''το Βάπτισμα είναι απλώς κατάβρεγμα'', ''το Χρίσμα και το Ευχέλαιο, είναι απλά λάδια''. Εν τέλει, κι αυτό το Σώμα και Αίμα Χριστού, είναι απλά κρασί και ψωμί''.

Αφαιρώντας το θαύμα από τη ζωή του χριστιανού, τι μένει!

Μια ζωή γεμάτη θάνατο.

Παραβλέποντας έτσι την δισχιλιετή εμπειρία και παράδοση της Εκκλησίας μας που θεωρεί ότι και αυτή η άψυχη φύση είναι δυνατό να αποτελεί πηγή αγιασμού και δόξας Θεού, καταλήγουμε σε μία Θεία Χάρη, σκέτη φαντασίωση και συναισθηματισμό. Νοσηρή φαντασιακή ζωή που αναπτύσσεται μέσα σε ένα περιβάλλον τελετουργιών και συμβολισμών, που διατηρεί ακέραιο το φόβο του θανάτου, που διατηρεί ακέραιο και αθεράπευτο τον πεπτωκότα άνθρωπο σε μια κατάσταση που όζει θανατίλα.

Σχόλιο 7ο:

Ανακεφαλαιώνοντας πρέπει να τονιστεί ότι, η όποια πρακτική λήψης της Θείας Μετάληψης, δεν επηρεάζει ούτε στο ελάχιστο αυτόν που προχώρησε από την πεποίθηση στη σχέση (εμπιστοσύνη), αλλά ίσως επηρεάσει αυτόν που είναι ακόμα στο στάδιο των πεποιθήσεων.

Αρνητικά, ή θετικά;

Εδώ είναι το ερώτημα. Μάλλον αρνητικά όσο αφορά στην πορεία του προς τη σχέση. Διότι, και μόνο που ο "γονιός" θα θέσει δίλημμα "ασφαλείας του θηλασμού", το "παιδί" θα κλονιστεί στη σχέση του.

Ναι, πράγματι, η όποια πρακτική πρόσληψης του Σώματος και Αίματος του Χριστού,  δεν παραβιάζει, αντικρούει, ή διακυβεύει καμία δογματική διδασκαλία. Η Εκκλησία απ' ότι φαίνεται, προκειμένου να διαφυλαχθεί η ενότητά της, θα αποδεχθεί την de facto νέα πρακτική.

Αυτό όμως πόρρω απέχει από το να χαρακτηριστεί πνευματική πρόοδος.

Είναι μια οπισθοδρόμηση και πρέπει να σταθούμε απέναντί της με λύπη και πόνο.

Μετά από μια χιλιετηρίδα, θα λένε οι χριστιανοί, ''Χίλια χρόνια πριν, οι χριστιανοί κοινωνούσαν από ένα Ποτήριο και μία Λαβίδα, χωρίς φόβο και χωρίς να νοσούν''.

Θα τους φαίνονται τότε απίστευτα όλα αυτά. Πόσοι θα επιθυμούσαν να ζήσουν αυτή την υπερβατικότητα τότε.

Δόξα τω Θεώ, εμείς ίσως τελευταίοι, αξιωθήκαμε να είμαστε από αυτούς που ζήσαμε αυτή την εμπειρία!

Διαβάστε το κείμενο ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ http://apantaortodoxias.blogspot.com/2020/06/thoughts-on-use-common-communion-spoon.html

Νικόλαος Λαουμτζής

Κάποια από τα δημοσιεύματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως έναυσμα για την παράθεση των παραπάνω σκέψεων

[1] Σχόλια για τη χρήση της λαβίδας

[2] A Note on the Common Communion Spoon

[3] Με διαφορετικές λαβίδες θα γίνεται η Θεία Κοινωνία

[4] Communion unchanged in Greek Orthodox Church despite virus

[5] Αρχ. Αμερικής Ελπιδοφόρος: Δεν είναι ο τρόπος της μετάληψης ...

[6] What is more important for all of us? Arch. Elpidoforos