Ο Παύλος ως πρότυπο ποιμένα κατά τον αγιο Ιωάννη Χρυσόστομο.

Ο Παύλος ως πρότυπο ποιμένα

Στα συγγράμματα του ιερού Χρυσοστόμου και κυρίως στους Περί Ἱερωσύνης λόγους του, προβάλλεται ο Παύλος ως πρότυπο ποιμένα. Οι θέσεις του ιερού πατρός συμβαδίζουν και σε πολλά σημεία ταυτίζονται με εκείνες που συναντά κανείς στο απολογητικό Περί ἱερωσύνης σύγγραμμα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου.

Ο Παύλος αποτελεί τον τελειότερο μετά τον Χριστό, ποιμένα που γνώρισε η Εκκλησία. Όντας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ο τέλειος μιμητής του Χριστού, δεν μπορούσε παρά να καταστεί και ο καλύτερος ποιμένας αφού βάδισε πάνω στα βήματα του αρχιποιμένα Χριστού. Ο ίδιος ο Χριστός άλλωστε είχε δώσει μέσα από τη διδασκαλία του τα σαφή χαρακτηριστικά του ποιμένος και είχε διακηρύξει ότι είναι ο καλός ποιμένας που θυσιάζει ακόμα και την ψυχή του για τα πρόβατα. Αυτή η θυσιαστική αγάπη είναι που διασώζει το ποίμνιο από τον λύκο και το οδηγεί σε ασφαλές μέρος .

 Σε άλλο σημείο ο Χριστός παρουσιάζεται ως η θύρα των προβάτων δια της οποίας όποιος εισέλθει ¨σωθήσεται και εἰσελεύσεται καί ἐξελεύσεται καί νομήν εὑρήσει¨  Εξάλλου ο Χριστός – Ποιμήν δεν εργάζεται μόνο για τα πρόβατα του ποιμνίου του αλλά και για

όσα βρίσκονται ακόμη εκτός της αυλής και τα οποία αγωνίζεται να φέρει στο ποίμνιο ώστε ¨γενήσονται μία ποίμνη , εἷς ποιμήν¨

Αυτή η μέριμνα του ποιμένος Χριστού για τα πρόβατα προβάλλεται πιο έντονα και στην παραβολή του καλού ποιμένος στην οποία ο Χριστός αγωνιά να βρει και να σώσει και το ένα μόνο από τα εκατό πρόβατα του κοπαδιού του. Εγκαταλείπει τα υπόλοιπα και ¨πορεύεται ἐπί το ἀπολωλός, καί εὑρών ἐπιτίθησιν ἐπί τούς ὤμους αὐτοῦ χαίρων¨

Η παραβολή αυτή καταγράφηκε και κυριάρχησε τόσο έντονα στην χριστιανική σκέψη ώστε η εικόνα του καλού ποιμένος να συναντάται τόσο στην χριστιανική ζωγραφική τέχνη όσο και στην βυζαντινή υμνογραφία.

Ως τέλειο μιμητή του ¨καλού ποιμένος¨ της αγίας Γραφής , ο Χρυσόστομος αναδεικνύει τον Παύλο. Η πεποίθηση αυτή διαχέεται σε όλο το έργο του αλλά κυρίως στους έξι περί Ἱερωσύνης λόγους του. Οι Λόγοι αυτοί αποτελούν ουσιαστικά την απολογία του προς τον φίλο του Βασίλειο για την άρνηση ανάληψης του επισκοπικού αξιώματος. Οι δύο εκκλησιαστικοί άνδρες που είχαν σπουδάσει και είχαν αποφασίσει να ακολουθήσουν κοινή πορεία στη ζωή τους, πληροφορήθηκαν ότι εξελέγησαν σε πολύ νεαρή ηλικία επίσκοποι. Ο Χρυσόστομος γνωρίζοντας τις ικανότητες του Βασιλείου και αισθανόμενος αδύναμος για το αξίωμα , διευκόλυνε τη χειροτονία του Βασιλείου ενώ ο ίδιος την απέφυγε αποχωρώντας. Το έργο του λοιπόν Περί Ἱερωσύνης αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την απολογία του στον Μέγα Βασίλειο. Γράφτηκε με μορφή πλατωνικού διαλόγου καθώς ο Ιωάννης ήταν βαθύς γνώστης της πλατωνικής διαλεκτικής, την οποία είχε διδαχθεί από τον Λιβάνιο και τον Ανδραγάθιο. 

Ο Χρυσόστομος γνώριζε το ποιμαντικό συγγράμμα του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου που έχει τίτλο ¨Ἀπολογητικός περί τῆς εἰς Πόντον φυγῆς¨ και με το οποίο παρουσιάζει κοινά σημεία στους λόγους του. Ωστόσο οι περί Ἱερωσύνης λόγοι του Χρυσοστόμου έχουν γνωρίσματα συστηματικής ποιμαντικής πραγματείας κάτι που δεν συναντάται στο αντίστοιχο έργο του Γρηγορίου. Οι δύο βασικότερες αναφορές στον Παύλο συναντώνται στον τρίτο και τέταρτο λόγο αλλά και σε όλο το Περί Ιερωσύνης έργο βρίσκει κανείς αναφορές στον Παύλο ως πρότυπο ποιμένα και διδασκάλου. Εκτός όμως από τους περί Ιερωσύνης λόγους η πεποίθηση του Χρυσοστόπου ότι ο απόστολος των εθνών αποτελεί υπόδειγμα ποιμένα, εντοπίζεται και στις ερμηνευτικές ομιλίες του. Σε αυτές κυρίως παρουσιάζονται οι διδακτικές ικανότητες του Παύλου.

Με μία πρώτη προσέγγιση θα μελετήσουμε τους λόγους για τουςοποίους ο Χρυσόστομος εξαίρει τον συγκεκριμένο απόστολο ως πρότυπο ποιμένα. Ο πρώτος από αυτούς συνίσταται στο ότι ο Παύλος έδωσε μέσα  από τις επιστολές του την εναργή εικόνα του καλού ποιμένα. Αυτό παρατηρείται κυρίως στις ¨ποιμαντικές¨ επιστολές του Προς Τιμόθεον και Τίτον, στις οποίες δίνονται λεπτομερείς οδηγίες για τα χαρακτηριστικά του ποιμένα. Ο Χρυσόστομος παρομοιάζει τον Παύλο με ζωγράφο που θέλοντας να ζωγραφίσει την εικόνα ενός βασιλιά αναμειγνύει όλα τα χρώματα με προσοχή και εκθέτει επάνω στο ζωγραφικό πίνακα όλα τα χαρακτηριστικά της μορφής, ώστε να υπάρχει στους επομένους η δυνατότητα να απεικονίσουν με ακρίβεια το ίδιο πρόσωπο. Κατά τον ίδιο τρόπο και ο Παύλος στις ποιμαντικές του επιστολές μας έδωσε το ¨ἀρχέτυπον ¨ του επισκόπου το οποίο ¨ζωγράφισε¨ με τα χρώματα των αρετών. Έτσι ¨ἕκαστος τῶν εἰς τήν ἀρχήν ταύτην ἀναβαινόντων, εἰς ἐκείνην ὁρῶν, μετά τοσαύτης ἀκριβείας τά καθ’ ἑαυτόν ἅπαντα οἰκονομῇ¨.

Εκτός όμως από τις ποιμαντικές επιστολές του προς τον Τιμόθεο και τον Τίτο, ο απόστολος Παύλος παρουσιάζεται ως πρότυπο ποιμένα γιατί έγραψε και άλλες επιστολές μέσα στις οποίες δίνονται πολλά στοιχεία πολύτιμα για τους μετέπειτα ποιμένες. Οι επιστολές του με το πολυποίκιλο περιεχόμενο τους έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο στη διαμόρφωση των δογμάτων όσο και στην διαμόρφωση της ηθικής διδασκαλίας της Εκκλησίας και αποτελούν τον αναντικατάστατο ποιμαντικό οδηγό ανά τους αιώνες. Ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρει  χαρακτηριστικά ότι ο λόγος για τον οποίο ¨πλεονεκτεῖ ¨ έναντι των άλλων αποστόλων ο Παύλος όχι μόνο στο χριστιανικό κόσμο αλλά και ¨παρά Ἰουδαίοις καί Ἕλλησι¨ δεν είναι άλλος από το γεγονός ότι συνέγραψε τις επιστολές του διά των οποίων ¨ οὐ τούς τότε μόνο πιστούς, ἀλλά καί τους ἐξ ἐκείνου μέχρι τῆς σήμερον γενομένους καί τούς μέλλοντας δέ ἔσεσθαι μέχρι τῆς ἐσχάτης τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ὠφέλησε τε καί ὠφελήσει και οὐ παύσεται τοῦτο ποιῶν, ἕως ἄν τό τῶν ἀνθρώπων διαμένῃ γένος¨. Οι  επιστολές του Παύλου αποτελούν το αδαμάντινο τείχος που προστατεύει την Εκκλησία, το φάρμακο με το οποίο αποκρούονται από το σώμα της Εκκλησίας όλες οι ασθένειες και διατηρείται η υγεία.

Θα πρέπει εδώ να παρατηρήσουμε ότι στη διδασκαλία του Χρυσοστόμου η ιδιαίτερη προβολή του Παύλου και των επιστολών του, δεν σημαίνει παραγκωνισμό των άλλων αποστόλων ούτε αυτονόμηση της θεολογίας του Παύλου από την θεολογία της Εκκλησίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο π. Θεόδωρος Ζήσης στο πολύ κατατοπιστικό βιβλίο του για τον Παύλο στους πατέρες, η αναφορά στον Παύλο από το Χρυσόστομο ¨ δεν σημαίνει ὅτι ὑποτιμῶνται οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι ἤ ὅτι αὐτά πού λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος δέν ἀπηχοῦν και τήν διδασκαλία τῶν ἄλλων Ἀποστόλων, ὁτι δηλαδή εἶναι ¨παύλεια¨, ὅπως θά τα ἐχαρακτήριζαν πολλοί νεώτεροι θεολόγοι, ἐπηρεασμένοι ἀπό τη ἐλευθεριάζουσα καί ἀχαλίνωτη μερικές φορές προτεσταντική θεολογική σκέψη, ἡ ὁποία φθάνει μέχρι τοῦ σημείου νά διαπιστώνει διαφοροποιήσεις ὄχι μόνο ἀνάμεσα στη διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων ἀλλά καί ἀνάμεσα στη διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί τῶν Ἀποστόλων, πολύ δέ περισσότερο ἀνάμεσα στη διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων

Πατέρων ¨

 Όπως ο ίδιος ο Παύλος δηλώνει ¨εἴτε ἐγώ εἴτε ἐκεῖνοι, οὔτω κηρύσσομεν καί οὔτως ἐπιστεύσατε¨. Ο Χρυσόστομος παρομοιάζει τον χορό των αποστόλων με λύρα η οποία αν και έχει πολλές χορδές παράγει μία ¨συμφωνία¨. Αν και τα πρόσωπα των αποστόλων είναι πολλά, ¨μία ἡ διδασκαλία, ἐπειδή καί εἷς ὁ τεχνίτης ἦν, το Πνεῦμα το Ἅγιον, τό κινοῦν τάς ἐκείνων ψυχάς¨

Για το ίδιο άλλωστε λόγο και το βιβλίο των Πράξεων στο οποίο παρατίθενται κυρίως οι πράξεις των αποστόλων Πέτρου και Παύλου δεν ονομάζεται ¨Πράξεις ἀποστόλων¨, ορισμένων δηλαδή αποστόλων.

Αντίθετα το βιβλίο του αποστόλου Λουκά φέρει τον τίτλο ¨Πράξεις τῶν Ἀποστόλων¨ θέλοντας να δηλώσει ότι οι πράξεις των δύο προαναφερθέντων προσώπων δεν ήταν ατομικές αλλά εξέφραζαν όλους του αποστόλους και την εκκλησιαστική κοινότητα που τους είχε στείλει στις περιοδείες. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής Οικονόμου,¨ όταν ονομάζουμε το έργο του Λουκά ¨Πράξεις (των) Αποστόλων ¨, ιστορικά και θεολογικά σημαίνει ¨Πράξεις του αναστημένου Χριστού διά των Αποστόλων ή Πράξεις της Εκκλησίας¨. Επειδή όμως, η Εκκλησία καθοδηγείται και συγκροτείται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος από τη ημέρα της Πεντηκοστής, γι’ αυτό ο τίτλος ¨Πράξεις (των) Αποστόλων¨, ερμηνεύεται και κατανοείται καλύτερα ως ¨Πράξεις της Εκκλησίας δια του Αγίου Πνεύματος ¨, αφού οι απόστολοι είναι μέλη της Εκκλησίας και καθοδηγούνται από το Άγιο Πνεύμα στο έργο της ιεραποστολικής του δράσης ¨.

Μετά την παραπάνω διευκρίνιση επανερχόμαστε στο ζήτημα τη σπουδαιότητας των επιστολών του Παύλου που αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για τον οποίο ο Χρυσόστομος θεωρεί τον απόστολο των εθνών πρότυπο ποιμένα. Η σημαντικότητα των επιστολών του Παύλου δεν εξαντλείται μόνο στο περιεχόμενο και τα νοήματα τους που είναι ούτως ή άλλως ανεκτίμητα. Ο Παύλος κατέστη πρότυπο ποιμένα όχι μόνο γιατί μετέδιδε θείες αλήθειες στους πιστούς αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο μετέφερε αυτές τις αλήθειες στο ποίμνιο του. 

Ο ιερός πατέρας σε όλο το ερμηνευτικό στις επιστολές του Παύλου έργο του, δε παύει να αναφέρει και να θαυμάζει τις παιδαγωγικές και ποιμαντικές μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο Παύλος στην επιστολογραφία του και μέσα από τις οποίες καταφαίνεται η ποιμαντική τοιυ ευαισθησία και το εξαιρετικό του χάρισμα. Η χρήση του επαίνου ,του φόβου, της αντίθεσης αλλά και άλλων μεθόδων, αναλύονται διεξοδικά με σκοπό την ανάδειξη της διδασκαλικής δεινότητας του αποστόλου των εθνών και την προτροπή για μίμηση από τους εκάστοτε ποιμένες της Εκκλησίας.

Ο δεύτερος λόγος τον για τον οποίο ο ιερός συγγραφέας θεωρεί και προβάλλει τον απόστολο των εθνών ως πρότυπο ποιμένα –διδασκάλου, είναι η αγάπη την οποία είχε για τον Χριστό ο Παύλος. Συνέπεια αυτής του της αφοσίωσης και της προς τον Θεό αγάπης ήταν η αγάπη προς τους συνανθρώπους και πιο συγκεκριμένα προς το ποίμνιο του. Ο ίδιος ο απόστολος αναφέρεται συχνά στις επιστολές του στην αγάπη του για το Χριστό με θερμά λόγια :¨οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις δυνήσεται ἥμᾶς χωρίσαι ἀπό τῆς τοῦ θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν¨.

Αλλά και εκφράζει την αγάπη του προς τους αδελφούς ¨ηὐχόμην γάρ ἀνάθεμα εἶναι αὐτός ἐγώ άπό τοῦ Χριστοῦ ὑπέρ τῶν ἀδελφῶν μου ¨. 

Σε άλλο σημείο δίνει τα χαρακτηριστικά της αγάπης.¨ Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, οὐ ζηλοῖ , οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τά ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τό κακόν, οὐ χαίρει ἐπί τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δε τῇ ἀληθείᾳ. ¨.

Ο Χρυσόστομος θαύμαζε βαθύτατα αυτή την αγάπη του Παύλου για τον Χριστό και πίστευε ότι κανείς δεν αγάπησε τον Χριστό τόσο όσο ο Παύλος. Αυτή λοιπόν η αγάπη την οποία έτρεφε για τον Χριστό ο Παύλος και η οποία μεταφράζονταν στην καθημερινή εκούσια ταλαιπωρία και δοκιμασία υπέρ των αδελφών, τον καθιστά διαχρονικό πρότυπο ποιμένα έτσι όπως σαφώς καταγράφεται στο έργο του ιερού Χρυσοστόμου.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΤΣΗ

 Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ

 ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ

Διδακτορική διατριβή που υποβλήθηκε

στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας

της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ

Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Πρωτοπρεσβύτερος Καθηγητής Θεόδωρος Ζήσης

Καθηγητής Βασίλειος Φανουργάκης

Καθηγητής Γεώργιος Θεοδωρούδης

 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008