Νουθεσίες για τα πνευματικά τέκνα. Μέρος Β Αρχιεπίσκοπος Θεοφάνης (Μπιστρόβ)

 

Περί νηστείας και αδυναμίας

 

 

«Με σκανδαλίζει», λέτε εσείς, «πολύ το εξής: Η κακή υγεία μου με αναγκάζει να κάνω θεραπεία και να τρώω καλά, ενώ οι Πατέρες της Εκκλησίας απαιτούν την αποχή από το φαγητό». Όλα πρέπει να γίνονται με διάκριση. Οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν όχι μόνο την αποχή, αλλά και την απαραίτητη φροντίδα για το σώμα, ώστε να μην εξασθενήσει και να μη γίνει εμπόδιο στον αγώνα.

 

«Το γεγονός ότι δεν μπορείς να νηστεύεις κατά τη διάρκεια κάποιας αρρώστιας, να μη σε στεναχωρεί», λέει ο Άγιος Βαρσανούφιος ο Μέγας. «Ο Θεός δεν απαιτεί από κανέναν κόπους, που είναι πάνω από τις δυνάμεις του. Επιπλέον, τι άλλο είναι η νηστεία παρά μόνο τιμωρία του σώματος, με σκοπό να υποτάξεις την υγεία του σώματος και να το κάνεις αδύναμο για τα πάθη, σύμφωνα με τον Απόστολο: “Όταν γαρ ασθενώ, τότε δυνατός ειμί” (Α΄ Κορ. 12,10). Η αρρώστια ενσκήπτει αντί της νηστείας και έχει ακόμα μεγαλύτερη αξία από αυτήν. Όποιος την αντέχει με υπομονή, ευχαριστώντας τον Θεό, χάρη στην υπομονή του λαμβάνει τον καρπό της σωτηρίας του. Αντί να εξασθενεί τις δυνάμεις του σώματος με τη νηστεία, το σώμα συνήθως έχει ήδη εξασθενήσει από την αρρώστια. Να ευχαριστείς τον Θεό που απελευθερώθηκες από τον κόπο της νηστείας. Αν και δέκα φορές θα τρως την ημέρα, να μη στεναχωριέσαι, δεν θα κατηγορηθείς γι’ αυτό, επειδή αυτό δεν είναι επιείκεια προς τον εαυτό σου». (Φιλοκαλία. Τόμος 3. Νουθεσίες του Οσίου Βαρσανούφιου, 43).

 

Διατήρηση της εσωτερικής σκέψης και μνήμης για τον Θεό

 

Όταν οι εξωτερικές υποχρεώσεις δεν σου επιτρέπουν να τηρείς τις ευσεβείς συμπεριφορές, τότε πρέπει να εστιάσεις την προσοχή σου στον εσωτερικό σου κόσμο.

 

«Τοῦτο δὲ ποιήσαντας, πάσῃ φυλακῇ τηρεῖν προσήκει τὴν ἑαυτῶν καρδίαν (πρβλ. Παροιμίαι, 4,23), ὡς μήποτε τὴν περὶ Θεοῦ ἔννοιαν ἐκβαλεῖν, ἢ τὴν μνήμην τῶν θαυμασίων αὐτοῦ φαντασίαις τῶν ματαίων καταῤῥυ παίνειν· ἀλλὰ διὰ τῆς διηνεκοῦς καὶ καθαρᾶς μνήμης ἐντετυπωμένην ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν, ὥσπερ σφραγῖδα ἀνεξάλειπτον, τὴν ὁσίαν τοῦ Θεοῦ ἔννοιαν περι φέρειν. Οὕτω γὰρ ἡμῖν περιγίνεται ἡ πρὸς Θεὸν ἀγάπη, ἅμα τε διεγείρουσα πρὸς τὴν ἐργασίαν τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυρίου, καὶ ὑπ' αὐτῶν πάλιν αὐτὴ συντηρουμένη πρὸς τὸ διαρκὲς καὶ ἀδιάπτωτον» (Άγιος Βασίλειος ο Μέγας. Όροι κατά πλάτος. Ερώτησις ε΄). Όταν ξεχνάμε τον Θεό, τότε εμφανίζονται και τα πάθη και οι λογισμοί.

 

«Ο Αββάς Θεωνάς είπε: Επειδή απομακρυνόμαστε με τον νου μας από την ενατένιση του Θεού, θελγόμαστε από τα σαρκικά πάθη» (Apophtegmata patrum. Κεφ. XI, 35).

 

Τι πρέπει να κάνουμε; Πρέπει να προτρέπουμε τον εαυτό μας να έχουμε μνήμη για τον Θεό. «Το ν’ αναγκάζει κανείς τον εαυτό του για κάθε τι καλό είναι ο δρόμος του Θεού» (Apophtegmata patrum. Κεφ. XXI, 20). «Αυτός που αναγκάζει τον εαυτό του για χάρη του Θεού, μοιάζει μ’ έναν άνθρωπο ομολογητή» (Apophtegmata patrum. Κεφ. XXI, 38).

 

Θλίψεις και ειρήνη στην ψυχή

 

Εσείς ρωτάτε: Μπορούν οι θλίψεις να επισκεφτούν τον άνθρωπο χωρίς να ενοχλήσουν τον εσωτερικό κόσμο της ψυχής του; Για ν’ απαντήσουμε σ’ αυτήν την ερώτηση, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να διακρίνουμε τον ψυχικό και τον πνευματικό κόσμο, ο οποίος είναι έμπλεος χάριτος. Οι θλίψεις πάντα ενοχλούν περισσότερο τον ψυχικό κόσμο, ενώ τον πνευματικό κόσμο δεν μπορούν να τον πειράξουν ποτέ. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητο να φροντίζουμε ν’ αποκτήσουμε αυτήν την πνευματική ειρήνη, κατά τη διάρκεια όλης της επίγειας ζωής μας.

 

Επίσης ρωτάτε το εξής: Μπορεί κανείς να πει στον ιερέα στην εξομολόγηση ότι έχει κάτι εναντίον του; Όταν μιλάμε γι’ απλούς ιερείς, δεν πρέπει να το κάνουμε. Αυτό θα έχει μόνο κακό και κανένα όφελος. Είναι αρκετό να το πούμε γενικώς, χωρίς ν’ αναφέρουμε ονόματα.

 

Μπορούμε να εισέλθουμε στην επικοινωνία με τον Θεό μόνο εκτελώντας τις εντολές Του

 

Μπορούμε να εισέλθουμε στην επικοινωνία με τον Θεό μόνο εκτελώντας τις εντολές Του. Αυτός είναι ο μοναδικός και αληθινός δρόμος. Εκτός από αυτόν τον δρόμο, η αληθινή επικοινωνία με τον Θεό είναι αδύνατη. Εκεί ο άνθρωπος θα βρει μόνο όνειρα και πλάνες, που αποτελούν την ουσία του λεγόμενου μυστικισμού. Μόνο ο δρόμος εκτέλεσης των εντολών του Θεού είναι ο δρόμος του αληθινού αγώνα. Η φύση μας είναι εξαθλιωμένη και κατεστραμμένη και ως εκ τούτου είναι αδρανής προς εκτέλεση των εντολών του Θεού. Γι’ αυτόν τον λόγο το ουσιαστικό χαρακτηριστικό του ορθοδόξου ασκητισμού είναι ο αυτοεξαναγκασμός για την εκτέλεση των εντολών του Θεού. Διά της εκπλήρωσης των εντολών του Θεού κατανοούμε εμπειρικά την αδυναμία της φύσεώς μας. Όμως δεν πρέπει να περιοριστούμε σε αυτήν την εμπειρική γνώση, γιατί αλλιώς μπορούμε να περιπέσουμε σε απόγνωση. Πεπεισμένοι για την αδυναμία της φύσεώς μας, πρέπει να προσευχόμαστε για την ευλογημένη βοήθεια από τον Θεό, για τη συμπλήρωση της φύσεώς μας με τη χάρη του Θεού. Γι’ αυτόν τον λόγο μάς δίνεται η εμπειρική γνώση της αδυναμίας μας και όχι για την απόγνωση. Από αυτήν την άποψη γίνονται αντιληπτά όλα αυτά που βιώνετε. Περνάτε από ένα πειραματικό σχολείο γνώσεως της αδυναμίας της φύσεώς σας. Και πρέπει απλώς να εκμεταλλευτείτε τους καρπούς αυτής της γνώσεως. Στο μέτρο του αληθινού αυτοεξαναγκασμού προς εκτέλεση των εντολών του Θεού, θα σας εμφανίζεται η γνώση της αδυναμίας της φύσεώς σας και στη συνέχεια από αυτήν τη γνώση θ’ αρχίζει να γεννιέται μία από τις βασικότερες χριστιανικές αρετές –η ταπείνωση. Η χάρις του Θεού δίνεται μόνο στην ταπείνωση και όχι για τους κόπους, αν και η ίδια η ταπείνωση προέρχεται από τους κόπους. Αυτός είναι ο νόμος του αληθινού ασκητισμού. Όμως, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση χρειάζεται η σωστή διάκριση, ποιο είναι το θέλημα του Θεού και πώς να το εκπληρώσουμε. Πρέπει οπωσδήποτε να εκπληρώσουμε το θέλημα του Θεού, αλλά ταυτόχρονα να μην ξεχνάμε ότι ο Θεός μας είναι Άγιος και γεμάτος αγάπη. Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι πρέπει ν’ ανατρέπουμε οριστικά κάθε κακό, κάτω απ’ οποιεσδήποτε συνθήκες, χωρίς να λαμβάνουμε υπ’ όψιν τις αδυναμίες των ανθρώπων, γνωρίζοντας τις δικές μας αδυναμίες! Να σκέφτεστε κάθε φορά τι θα έκανε ο Κύριός μας σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση και πιστεύω ότι θα βρείτε τη σωστή διέξοδο από μια δύσκολη κατάσταση!

 

Περί της καταπολεμήσεως των παθών

 

Μέχρι να φτάσουμε στο λιμάνι της απάθειας, πρέπει να καταπολεμάμε τα πάθη και τους λογισμούς μας. Κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου λαμβάνουν χώρα τόσο νίκες όσο και πτώσεις. Ο αγώνας, όμως, πρέπει να διαρκέσει μέχρι το τέλος της ζωής. Ένας αγώνας μπορεί να είναι επιτυχημένος μόνο όταν διεξάγεται σωστά. Και διεξάγεται σωστά, όταν ελπίζουμε να νικήσουμε τα πάθη και τους λογισμόύς μας, όχι με τη δική μας δύναμη, αλλά με τη δύναμη του Θεού. Για να το πετύχουμε πρέπει να παρακαλούμε συνέχεια τον Θεό να μας βοηθήσει, με την αδιάκοπη επίκληση του ονόματός Του. «Η αρετή έχει δύο μερίδια από τον Θεό κι ένα από εμένα», λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (Τόμος 4). «Με το όνομα του Ιησού μάστιζε τους εχθρούς, διότι δεν υπάρχει ούτε στον ουρανό ούτε στη γη ισχυρότερο όπλο», λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης (Κλίμαξ, Λόγος 20). «Ας ενωθή η μνήμη του Ιησού με την αναπνοή σου και τότε θα γνωρίσης την ωφέλεια της ησυχίας» (Κλίμαξ, Λόγος 27). Επομένως, όταν ξεχνάμε να επικαλούμαστε τον Θεό να μας βοηθήσει ή όταν έχουμε εναποτεθειμένες πολλές ελπίδες στις δικές μας δυνάμεις, τότε η χάρις του Θεού απομακρύνεται από μας και εμείς κάνουμε αμαρτίες.

 

Αρχιεπίσκοπος Θεοφάνης (Μπιστρόβ)

Μετέφρασε από τα Ρωσικά στα Ελληνικά η Κατερίνα Πολονέιτσικ

 

Pravoslavie.ru