Όσα έμαθα δίπλα στον μακαριστό Παύλο Σιατίστης | Ηλίας Λιαμής

Ο Ηλίας Λιαμής, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών στη Νηπτική Θεολογία, μιλά για τη γνωριμία και τη συνεργασία του με τον εκλιπόντα Ιεράρχη, η οποία, όπως λέει, «ήταν λέει μια αληθινή αποκάλυψη», αλλά και ιδιαίτερες πτυχές του χαρακτήρα του

Τα διδάγματα που πήρα δίπλα στον μακαριστό Παύλο

Η Εκκλησία είναι ένας φιλόξενος τόπος. Προφανώς ο πιο φιλόξενος. Όταν εκεί υπάρχουν ποιμένες που διαβάζουν την κοινωνία και συμπονούν τους ανθρώπους και τα βάσανά τους, ο κόσμος του Θεού θα παρηγοριέται απέναντι στο μεγάλο αίνιγμα της ζωής. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι παραμένουν στη μνήμη των πιστών, ποιμένες που έδωσαν απαντήσεις σε ερωτήματα που βασανίζουν. Ένας  από τους ποιμένες, που αξίζει να μνημονευθεί γι αυτό τον λόγο, είναι ο μακαριστός Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Παύλος.

Συναντήσαμε έναν αγαπημένο του συνεργάτη, τον κ. Ηλία Λιαμή και θυμηθήκαμε μαζί τη διδασκαλία του μακαριστού και τον τρόπο του να ζει και να κάνει προτάσεις ζωής σε νέους, σε γονείς και σε όσους τον πλησίαζαν για να πάρουν απαντήσεις. Ο κ. Λιαμής, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών στο πεδίο της Νηπτικής Θεολογίας, μαθητής στην Οξφόρδη του Επισκόπου Κάλλιστου Γουέαρ, μεταπτυχιακός του Πανεπιστημίου της Γενεύης και μουσικός αφηγήθηκε παραστατικά ενδιαφέρουσες πλευρές για τον εκλιπόντα που πραγματικά μας λείπει.

Κύριε Λιαμή πώς ξεκίνησε η γνωριμία σας με τον μακαριστό Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης κυρό Παύλο; 

Η γνωριμία μας ξεκίνησε το 1998, εντονότερα όμως από το 2001, όταν η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε να συγκροτήσει υπό την προεδρία μου την υποεπιτροπή Καλλιτεχνικών Εκδηλώσεων. Η υποεπιτροπή τέθηκε υπό την Συνοδική Επιτροπή Χριστιανικής Αγωγής της Νεότητος, της οποίας γραμματέας ήταν τότε Αρχιμανδρίτης πατήρ Παύλος Ιωάννου.

Μητροπολίτης Παύλος υπήρξε ξεχωριστός στην εποχή του και ήταν για όσους τον γνώρισαν μια αποκάλυψη. Τι αποκομίσατε από τη συνεργασία σας;

Η συνεργασία με τον μακαριστό υπήρξε μία αληθινή αποκάλυψη. Στο πρόσωπό του, στο λόγο του, στα έργα του, είδα να συνδυάζει με τρόπο θαυμαστό την βαθιά πνευματικότητα και την αποτελεσματική δράση. Ήταν ο άνθρωπος εκείνος ο οποίος μπορούσε να εντοπίσει τη σκοπιμότητα μιας δραστηριότητας, την ποιμαντική της αναγκαιότητα, αλλά και τον καλύτερο δυνατό τρόπο υλοποίησης. Την εποχή εκείνη, η υποεπιτροπή Καλλιτεχνικών Εκδηλώσεων, πέραν των καλλιτεχνικών παραγωγών που ανέλαβε υπό την καθοδήγηση και αιγίδα της Ιεράς Συνόδου, προσπάθησε να αναδείξει τη σημασία αλλά και τη δυνατότητα συμβολής της τέχνης στο ποιμαντικό έργο της Εκκλησίας.

Βεβαίως, όλες σχεδόν οι τοπικές Μητροπόλεις πάντα είχαν ένα μικρό ή μεγαλύτερο καλλιτεχνικό έργο να επιδείξουν. Ποτέ όμως η Ιερά Σύνοδος δεν είχε αναλάβει μεγάλες καλλιτεχνικές παραγωγές με υψηλή ποιότητα και σαφές πνευματικό περιεχόμενο. Τη σκοπιμότητα αυτής της δραστηριότητος συνέλαβε αμέσως ο πατήρ Παύλος και, πέραν των γραμματειακών του καθηκόντων, συνέβαλε με τον λόγο και την προσωπικότητά του στην εμπέδωση της σκοπιμότητας αυτής, τόσο σε συνοδικό όσο και σε ευρύτερα εκκλησιαστικό επίπεδο.

Ποια θεωρείτε σημαντική στιγμή της συνεργασίας σας;

Εκεί που φάνηκε περίτρανα η οργανωτική του ικανότητα αλλά και ο ποιμαντικός του λόγος ήταν το γεγονός της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα. Αν θυμάστε, η Εκκλησία τότε ανέλαβε να ενισχύσει τον εθελοντισμό και να συμβάλει με τη συγκρότηση μιας μεγάλης χορωδίας στην τελετή έναρξης. Ο πατήρ Παύλος τότε διοργάνωσε συναντήσεις, παρουσίασε επανειλημμένως τη σκοπιμότητα της συμμετοχής της Εκκλησίας μας στο γεγονός αυτό αλλά και βοήθησε αποτελεσματικά στη συγκρότηση μιας χορωδίας με μέλη κυρίως από την Αττική αλλά και όχι μόνον.

Για να το πω πιο απλά, στην περίσταση αυτή αλλά και σε όλες τις άλλες, μέχρι που έγινε μητροπολίτης Σιατίστης και Σισανίου, αισθανόμασταν πως έχουμε έναν αποτελεσματικό συμπαραστάτη, ο όποιος υλοποιούσε με τον καλύτερο τρόπο ό,τι αναλάμβανε, κάτι, μπορώ να πω, λυτρωτικό, για τα μέλη της υποεπιτροπής τα οποία εκπληρώναμε την απαιτητική αποστολή μας στο περιθώριο των επαγγελματικών μας υποχρεώσεων, πράγμα που συνεχίζεται και μέχρι σήμερα.

Πώς εξελίχθηκε αργότερα η σχέση σας;

Ήδη, ως γραμματέας της Επιτροπής Νεότητος, ο πατήρ Παύλος, όλο και περισσότερο συμμετείχε σε ομιλίες, ημερίδες στελεχών Νεότητος, συνέδρια ευρύτερου περιεχομένου αλλά και σε πολλές συναντήσεις για διοργάνωση εκδηλώσεων σε συνεργασία με διάφορους φορείς. Στα περισσότερα από αυτά είχα προσωπική συμμετοχή, γεγονός που μου έδωσε την ευκαιρία να έρχομαι όλο και περισσότερο σε επαφή με την θεολογική του σκέψη και με τον εντελώς ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίον την παρουσίαζε.

Τι ακριβώς εννοείτε με αυτό;

Ο πατήρ Παύλος ήταν κυρίως θεολόγος με όλη τη σημασία της λέξεως. Θεολόγος ως προς τη γνώση, θεολόγος ως προς το βίωμα, θεολόγος ως προς τον λόγο. Η θεολογία του ήταν βιωματική, τολμώ να πω «χωνεμένη», απόλυτα ταυτισμένη με την ύπαρξή του, για αυτό και ο λόγος του ήταν καίριος, λιτός, σαφής και συναρπαστικός. Ήταν σε θέση να κάνει το πιο βαθύ θεολογικό ζήτημα προσιτό και στον πιο απλό ακροατή του. Παράλληλα, ο πατήρ Παύλος δεν θεολογούσε θεωρητικά. Πάντοτε η θεολογική του σκέψη βρισκόταν σε στενή συνάρτηση με την ποιμαντική. Ήταν κυρίως ένας ποιμένας του οποίου η δράση γεννούσε θεολογική σκέψη και η θεολογική αυτή σκέψη αμέσως αναζητούσε την ποιμαντική της εφαρμογή.

Οι πατρικές συμβουλές, η αγάπη των μαθητών, η καθοριστική σχέση με τον πνευματικό του Αγ. Ιάκωβο Τσαλίκη

Όντως, αυτό που λέτε είναι σημαντικό, δυστυχώς όμως και σπάνιο. Πώς το πέτυχε αυτό ο μακαριστός;

Η εξήγηση της υπέροχης αυτής ισορροπίας βρίσκεται στη δωρεά που αξιώθηκε να γνωρίσει και να υπάρξει πνευματικό τέκνο του μακαριστού, Αγίου πλέον, Ιακώβου Τσαλίκη. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, άλλωστε το επιβεβαιώνει και ο ίδιος, πως η σχέση αυτή τον σφράγισε ως άνθρωπο αλλά και ως ποιμένα. Κάθε φορά που μίλαγε για εκείνον, ο λόγος του ήταν ρέων και ο ακροατής του αντιλαμβανόταν τη συγκίνηση που έκρυβε κάθε αναφορά στον γέροντά του. Είμαι βέβαιος πως, σε όλη του τη ζωή, ο μακαριστός Παύλος επιδίωξε να δικαιώσει αυτή τη σχέση. Η μνήμη του πνευματικού του πατρός τού επέβαλε να μην μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό παρά ένα καταρτισμένος, ταπεινός και δραστήριος ποιμένας, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να συμπαρασταθεί στον οποιονδήποτε και να ανταποκριθεί σε κάθε πρόσκληση. Απόδειξη ότι μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του βρισκόταν σε διαρκή κίνηση, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις, προκειμένου να ανταποκριθεί σε προσκλήσεις που του απηύθυναν Μητροπόλεις από όλη την Ελλάδα.

Ποιες ήταν οι ιδιαίτερες προτιμήσεις του ως προς την ποιμαντική του μέριμνα όπως εσείς το αντιληφθήκατε;

Επιτρέψτε μου να απαντήσω στο ερώτημά σας και λίγο ως δάσκαλος και να σας διαβεβαιώσω πως, πέραν των άλλων, ο μακαριστός Παύλος ήταν δάσκαλος με όλη τη σημασία της λέξεως. Καταρχάς, ευφραινόταν η ψυχή του κάθε φορά που του δινόταν η ευκαιρία να συνομιλήσει με μαθητές, ιδιαίτερα του Λυκείου. Στη Χαλκίδα ήταν τόσο αγαπητός στα σχολεία, ώστε τον προσκαλούσαν όχι οι σύλλογοι καθηγητών, που πολλές φορές λόγω ιδεοληψιών είχαν αντιρρήσεις, αλλά τα δεκαπενταμελή συμβούλια των μαθητών του Λυκείου. Συχνά μου περιέγραφε διαλόγους με τόσο κέφι και τόση παραστατικότητα που ήταν σαν να τους είχα παρακολουθήσει. Μπορώ μάλιστα να καταλάβω γιατί ήταν τόσο αγαπητός.

Για ποιον λόγο λέτε;

Ο πατήρ Παύλος δεν χαριζόταν, δεν «μάσαγε τα λόγια του», δεν κολάκευε το ακροατήριο του και ιδιαίτερα το μαθητικό του ακροατήριο που αμέσως αντιλαμβάνεται τέτοιες συμπεριφορές και τις απορρίπτει. Ό,τι ο πατήρ Παύλος θεωρούσε λάθος το έλεγε ευθέως, ποτέ όμως ο λόγος του δεν ήταν κατακριτικός. Το ύφος του εξέπεμπε έναν συνδυασμό αλήθειας και συμπαράστασης. Πρόκειται για έναν συνδυασμό που, ιδιαίτερα τα νέα παιδιά, τα γοητεύει. Το δεύτερο προσφιλές του ακροατήριο ήταν οι γονείς, στους οποίους επίσης «δεν χάριζε κάστανα». Επισήμαινε τα λάθη στην ανατροφή που δίνουν στα παιδιά τους, σε σημείο που μερικές φορές μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει και σκληρό.

Οι προτροπές και οι συμβουλές του όμως ήταν τόσο καίριες και αποτελεσματικές, ώστε από κάθε συνάντηση οι γονείς και ιδιαίτερα οι νέοι γονείς έφευγαν αναπαυμένοι. Επίσης, δεν απέφευγε κανένα θέμα. Τα ναρκωτικά, οι σεξουαλικές σχέσεις, οι εξαρτήσεις αλλά και ο ναρκισσισμός μικρών και μεγάλων της εποχής μας βρίσκονταν ψηλά στα ενδιαφέροντά του, όπως μπορείτε και εσείς να διαπιστώσετε στον καταγεγραμμένο προφορικά και γραπτά λόγο του.

Αν δεν κάνω λάθος, δεν ασχολήθηκε ποτέ με τη συγγραφή ενός ολοκληρωμένου έργου.

Έτσι είναι. Άλλες εποχές θα έλεγα πως αυτό θα ήταν δυστύχημα. Να όμως που η εποχή μας έχει και κάποιες θετικές πτυχές, όπως η εύκολη καταγραφή του προφορικού λόγου. Γεγονός είναι πως η αίσθηση της φυσικής του παρουσίας δεν περιγράφεται. Έχουμε όμως την τύχη να έχουμε στη διάθεσή μας πλούσιο υλικό από την ποιμαντική του δράση και να είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε όλοι μας πως έχουμε να κάνουμε με έναν από τους κορυφαίους ποιμένες της εποχής μας και με ένα πρότυπο θεολόγου ως προς τη συγκροτημένη σκέψη του και τον βιωματικό και συνάμα εξαιρετικά δομημένο λόγο του.

Λάβετε υπόψη πως σπανίως είχα δει τον πατέρα Παύλο να κρατά έστω και ένα μικρό χαρτάκι απλών σημειώσεων προκειμένου να απευθυνθεί στο κοινό. Και μάλιστα σε ομιλίες 50, 60, συχνά και 70 λεπτών, στις οποίες εύκολα μπορείτε να διαπιστώσετε πως ο λόγος του είναι πηγαίος, η δομή του εξαιρετική, χωρίς παλινδρομήσεις και περιττολογίες και τα συμπεράσματα του πάντοτε σαφή και τεκμηριωμένα. Τι άλλο να σας πω; Χαίρομαι που μου δόθηκε η ευκαιρία κάποια στιγμή να γράψω πως, όποιος γνώρισε τον πατέρα Παύλο, δεν θα μπορούσε να είναι ποτέ ξανά ο ίδιος άνθρωπος. Αυτό ισχύει απολύτως και για μένα. Σας μιλώ ως θεολόγος, αλλά και ως ένας απλός αγωνιζόμενος Ορθόδοξος Χριστιανός.

«Όσο περνάει ο καιρός, ο λόγος του θα γίνεται όλο και πιο ανθεκτικός, όλο και πιο πολύτιμος»

Μου κάνει εντύπωση πως τον αποκαλείτε τις περισσότερες φορές ως «πατέρα Παύλο».

Χαίρομαι που το προσέξατε. Κατ΄ αρχάς να ξέρετε πως η προσφώνηση αυτή αποτελούσε επιθυμία του. Τον γνώρισα ως αρχιμανδρίτη πατέρα Παύλο, ως έναν δραστήριο, γνήσια ταπεινό και απόλυτα πνευματικά συγκροτημένο άνθρωπο, συνεργάτη υπέροχο, συμβουλάτορα καρδιακό, τολμώ να πω φίλο με την αυθεντικότερη σημασία του όρου. Η μεγαλύτερη συγκίνηση μου όμως από τη γνωριμία μας είναι πως, όταν η Εκκλησία τον τίμησε με τον τρίτο βαθμό της ιεροσύνης, η εικόνα που είχα δεν άλλαξε εις το ελάχιστο.

Παρέμεινε ένας άνθρωπος απλός, του οποίου το εγκόλπιο, εκτός θείας λειτουργίας, δεν το είδα ποτέ, ένας άνθρωπος που, μέχρι τέλους της ζωής του, σε έπειθε πως είσαι ασφαλής αν ανοιχτείς απέναντί του και πως δεν χρειάζεται να πάρεις κάποιον ρόλο ή κάποιο προσωπείο προκειμένου να γίνεις αποδεκτός. Το ξέρω πως όλα αυτά ακούγονται ως προσωπική κατάθεση, είμαι όμως βέβαιος πως απηχούν την αίσθηση όλων εκείνων που τον γνώρισαν και κυρίως εκείνων που είχαν την τύχη να μπουν κάτω από το πετραχήλι του. Αξιώθηκαν μεγάλη ευλογία, κάτι που έγινε εμφανέστερο με την πρόωρη κοίμηση του.

Νομίζετε πως θα αντέξει ο λόγος του, καθώς ο κόσμος εξελίσσεται με τόσο ραγδαίους ρυθμούς;

Επιτρέψτε μου να είμαι βέβαιος πως, όσο περνάει ο καιρός, ο λόγος του είτε ως ηχητικό αρχείο είτε ως έκδοση, θα γίνεται όλο και πιο ανθεκτικός και πολύτιμος. Έχω γίνει αποδέκτης κρίσεων εκ μέρους ανθρώπων πολύ επιφυλακτικών σε θέματα πίστεως.

Τι θα ευχόσασταν για το μέλλον;

Θα ευχόμουν να υπάρξουν πρωτοβουλίες ώστε ο λόγος του ανθρώπου αυτού να μπορέσει να συναντήσει όσο το δυνατόν περισσότερες καρδιές. Από κει και πέρα ο Θεός ξέρει τι θα κάνει, είμαι βέβαιος όμως πως ο μακαριστός Μητροπολίτης Παύλος υπήρξε ένας πολύτιμος συνεργάτης Του.

* * *

Ο Ηλίας Λιαμής έχει καταγράψει συζητήσεις του μακαριστού Μητροπολίτη Σιατίστης Παύλου με εφήβους νέους και γονείς στα βιβλία «Άκουσε καλό μου παιδί» και «Είχα κι άλλα να σου πω» από τις εκδόσεις Αρχονταρίκι.

Η μορφή του υπέροχου αυτού ανθρώπου και ποιμένα, ακόμη και σήμερα μετά την κοίμησή του, είναι σε θέση να πείσει και τους δύσπιστους να ξανακοιτάξουν τις υπαρξιακές τους επιλογές και να αναθεωρήσουν πολλές από τις απόψεις τους για το τι σημαίνει Θεός, πίστη, Άγιοι και κυρίως ελπίδα.

__________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα,

Ορθόδοξη Αλήθεια, 15.06.2022