Ό,τι ήχο έχω μέσα μου είναι η μουσική των Ψαλμών | Μαρίζα Κωχ | Σοφία Χατζή

Η σπουδαία ερμηνεύτρια Μαρίζα Κωχ μιλά για τα παιδικά της χρόνια στη Σαντορίνη και τον ιερέα παππού της, το κέντρο που έχει φτιάξει για τα παιδιά και εξομολογείται το παρασκήνιο του τραγουδιού «Παναγιά μου, Παναγιά μου»

___

Η εποχή μας θέλει τους ανθρώπους να κοπιάζουν να διατηρούν μια νεανικότητα στην όψη και συχνά ατυχώς στη συμπεριφορά. Υπάρχουν αντίθετα και κάποιοι, που αν και έχουν διανύσει αρκετό χρόνο σε αυτή τη γη, ξεχειλίζουν από νιάτα. Αυτό είναι το μυστικό μιας διατηρημένης αθωότητας που λίγοι προνομιούχοι κατέχουν. Αυτές οι σκέψεις διαμορφώθηκαν αμέσως στη συνάντησή μου με τη μεγάλη κυρία του ελληνικού τραγουδιού Μαρίζα Κωχ. Η πολύχρονη μουσική πορεία της και η αναγνωρισιμότητα της δεν φέρνουν εμπόδιο σε μια ανθρώπινη επαφή με τον συνομιλητή της. Η Μαρίζα Κωχ επεμβαίνει προνοητικά :“Να με λες Μαρίζα”.

«Ο παππούς μου μαζί με τις δύο γερόντισσες αδελφές του κάθε απόγευμα είχαν εσπερινό. Εγώ κρατούσα με τη μία γιαγιά Ευφροσύνη, το αριστερό ψαλτήρι. Ήμουν βοηθός της. Το δεξιό ψαλτήρι το έβγαζε η γιαγιά Ειρήνη»

Θυμάστε από πότε ήρθαν και ποιοι ήταν οι πρώτοι ήχοι που σας συγκίνησαν και στάθηκαν η αιτία να ασχοληθείτε με τη μουσική σε όλη σας τη ζωή;

Ό,τι ήχο έχω μέσα μου, η δομημένη μουσική μέσα μου, όχι απλώς ακούσματα, είναι η μουσική των ψαλμών. Μαζί με τις δυο γερόντισσες αδελφές του παππού μου του ιερέα, πηγαίναμε στην εκκλησία στη μέσα γωνιά της Σαντορίνης. Ο ναός γιορτάζει και είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ήμουν περίπου πέντε-έξι χρονών. Ο παππούς μου λοιπόν με τις δύο γερόντισσες αδελφές του, κάθε απόγευμα είχανε εσπερινό. Εγώ κρατούσα με τη μία, τη γιαγιά Ευφροσύνη, το αριστερό ψαλτήρι. Ήμουν βοηθός της. Το δεξιό ψαλτήρι το έβγαζε η γιαγιά Ειρήνη. Συχνά ήμουν βοηθός πότε στη μία και πότε στην άλλη. Το σόι μου είχε κι άλλον ιερέα τον παπα-Μακάριο. Ήταν ο προ-προπαππούς μας, ο οποίος έφτιαξε την πρώτη ενορία στο χωριό.

 Το 1976 με παραγγελία του Μάνου Χατζιδάκη συνθέσατε μια μπαλάντα διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο με τίτλο «Παναγιά μου – Παναγιά μου» και συμμετείχατε με το τραγούδι αυτό στον διαγωνισμό της Eurovision στη Χάγη, πράγμα τολμηρό για την εποχή. Το θυμόμαστε το τραγούδι αυτό. Υπάρχει -ας το πούμε κομψά-, “παρασκήνιο” μ’ εσάς και τον τίτλο του τραγουδιού;

Στο δεύτερο κλίτος της εκκλησίας που ήταν η Παναγία η Φανερωμένη υπήρχε μπροστά μια βελούδινη κουρτίνα σε όλο το άνοιγμα της πόρτας, όπου ήταν από τη Ρωσία φερμένο, το είχαν φέρει καραβοκύρηδες, τότε που φέρνανε σιτάρια με τα τρικάταρτα στην Ελλάδα από τη Μαύρη θάλασσα, ένα αριστούργημα και ήταν κεντημένο με πολύ ψιλή χαντρούλα, πιο ψιλή και από την άμμο, είχε όλα τα χρώματα, εγώ τρελαινόμουν να στέκομαι εκεί και να θαυμάζω.

Στο τέλος πέρασε από το μυαλό μου να κάνω μια αταξία, γιατί ήμουν γεμάτη αταξίες, πήρα ένα σιδερένιο κουτάκι που βρήκα στο σπίτι της θείας και με το νυχάκι μου κατάφερνα, έβρισκα την άκρη και ξήλωνα τα χαντράκια και τα έβαζα μέσα στο κουτάκι και την άλλη μέρα πήγαινα κάπου μόνη μου και τα έβαζα στον ήλιο να γυαλίζουν. Έτσι κατάφερα και κατέστρεψα αυτό το έργο τέχνης. Την ίδια μέρα όμως πριν κάνω τη ζημιά πήγαινα στην Παναγιά που ήτανε στην εικόνα και της έλεγα “Παναγιά μου θα πάρω λίγα, πολύ λίγα θα πάρω”. Λίγα λίγα, στα δύο χρόνια την είχα καταστρέψει την κουρτίνα και είχα μαζέψει όλες τις χάντρες και δεν ήξερα πού να τα κρύψω να μην τα δει ούτε η αδελφή μου, ούτε κανείς άλλος. Σκουπίζανε και δεν βλέπανε χαντράκια κάτω κι έτσι δεν είχε γίνει και θέμα. Αλλά για να μου κάνει τόσα χατίρια στην πορεία της ζωής μου η Παναγιά σημαίνει ότι με είχε συγχωρέσει.

Σε μια καλλιτεχνική πορεία πολλών ετών, ζήσατε τον ενθουσιασμό της δημιουργίας αλλά και την επιτυχία. Νιώσατε ωστόσο κάποτε να σας παρασύρει η δίνη του αδιεξόδου και πώς το αντιμετωπίσατε;

Πολλές φορές με πλησίασε το αδιέξοδο και νομίζω ότι όλοι οι άνθρωποι περνάμε από αυτά τα στάδια, αλλά από τις πολλές ευχές του παππού μου του παπα-Γιάννη θα έλεγα και των γονιών μου αλλά πιο πολύ του παππού μου, το ξεπερνούσα. Ο παππούς ήξερε ότι εγώ και η αδελφή μου ήμασταν δύο παιδιά φερμένα στον κόσμο μόνο γιατί το ήθελε ο Θεός. Ήταν συνεχώς η σκέψη του πάνω μας και ασφαλώς οι πολλές ευχές σώζουν και η μία φυσικά. Σήμερα νιώθω ότι και εκεί που είναι συνέχεια εύχεται για εμάς.

Μετά από την πορεία σας στην Ελλάδα και το εξωτερικό ως ερμηνεύτρια γνωστών τραγουδιών εκλεκτών στιχουργών και ποιητών που με αυτά ανατράφηκαν αρκετές γενιές, αλλά και ως συνθέτρια και στιχουργός, σας παρακολουθούμε να ασχολείστε σήμερα με πολλή έγνοια με τα μικρά παιδιά και τη μουσική τους εκπαίδευση.

Δημιούργησα σε μια γειτονιά κάτω από την Ακρόπολη το Κέντρο Βιωματικής Μουσικής, Κίνησης και Λόγου. Πλαισιώνεται από μουσικοπαιδαγωγούς, μουσικούς παραδοσιακών οργάνων και ηθοποιούς που συνεργάζονται μαζί μου επί σειρά ετών και μεταφέρουν στα παιδιά, με εντυπωσιακά αποτελέσματα, τη βιωματική μουσική γνώση. Αναφέρομαι σε παιδιά προσχολικής ηλικίας μέχρι Τετάρτης δημοτικού.

Το μουσικό υλικό ως μέσο καλλιέργειας των παιδιών, τα απαραίτητα σεξουδάκια και «οι δρόμοι του μικρού Αλέξανδρου»

Υπάρχουν μεγαλειώδη μουσικά ακούσματα αλλά και άτεχνα. Μπορεί αυτά να εξουθενώσουν την καλλιέργεια ενός παιδιού; Υπάρχει αντίδοτο;

Το μουσικό υλικό που επιλέξαμε με προσοχή και μελέτη και το ακούει πρώτη φορά το παιδί στην ομάδα, το φέρνει σε μεγάλο ενδιαφέρον. Τα ακούσματα του παιδιού που διδάσκονται από την ομιλήτριά τους, τη μουσικό τους συνδυάζονται με χίλια άλλα ερεθίσματα, τα οποία είναι από χαμόγελο μέχρι κίνηση, μέχρι μίμηση ήχων ζώων. Επίσης, ανάλογα με το τι λέει το τραγούδι υπάρχει αυτοσχεδιασμός στην κίνηση. Το παιδί δίνει όλη του την προσοχή και βλέπει το αποτέλεσμα. Το ζητούμενο είναι το πώς θα ανοίξει το στόμα του, πώς θα αρθρώσει σωστά τον λόγο, τι στόχο έχει. Το κάθε τι που διδάσκεται με μελετημένες μεθόδους έχει τη χρονική του στιγμή στην οποία αναφέρεται, αλλά και τις εικόνες που κουβαλάει για να προσελκύσει την κίνηση που προκαλείται. Σκεφτείτε μέσα σε μια στιγμή μεταφερόμαστε μέσω του τραγουδιού όπου θέλουμε.

Το παιδάκι μπορεί να μεταφέρει απ’ έξω ένα σουξεδάκι. Καλοδεχούμενο κι αυτό και μάλιστα δείχνουμε στο παιδί ότι διδασκόμαστε από το σουξεδάκι που μας λέει και περνάμε ωραία, αλλά ο στόχος μας βασίζεται στην προσπάθεια να μπορέσει ν’ αρθρώσει λόγο με τη σωστή αναπνοή και με τη σωστή τοποθέτηση στον ουρανίσκο του μέσα βαθιά στη σταφυλή, σε κάθε φωνήεν, ή σε κάθε σύμφωνο, έτσι τα παιδιά γλυτώνουν, το να μην περάσουν bullying όταν ψευδίζουν λίγο, πολλές φορές από χαριτωμενιά.

«Έτσι τα παιδιά γλυτώνουν το να μην περάσουν bullying, όταν ψευδίζουν λίγο, πολλές φορές από χαριτωμενιά»

Τιμηθήκατε για τη μουσική σας προσφορά από τον Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων και από το Πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης ως «γυναίκα δημιουργός». Υπάρχουν πολλές τιμητικές κριτικές για τη συγκεκριμένη δουλειά!

 Ναι το πανεπιστήμιο Cornell μας είχε καλέσει την Αγγελάκη Ρουκ, την Άλκη Ζέη και εμένα ως τρεις γυναίκες δημιουργούς και μας τίμησε. Εκείνο τον καιρό είχα γράψει και ηχογραφήσει ένα πόνημα για το ποια ακούσματα θα ήταν ευτυχή στα αυτιά ενός βρέφους ή και του εμβρύου ακόμα, μέσα από το χάιδεμα που κάνει η μητέρα στην κοιλίτσα της. Το έργο λεγόταν “οι δρόμοι του μικρού Αλέξανδρου”.

Ένα τετράδιο 25 ετών στη διδακτέα ύλη του Ιονίου Πανεπιστημίου

Μελοποιήσατε στην καριέρα σας ποίηση, γνωστών Ελλήνων ποιητών. Το 2020 μελοποιήσατε και αναρτήσατε κύκλο πέντε ποιημάτων της Κικής Δημουλά. Σας εμπνέει ο καλός στίχος.

Πολύ! Σε μια τηλεφωνική επικοινωνία με την Κική Δημουλά, την ενημέρωσα πως είχα μελοποιήσει κάποια ποιήματά της. Χάρηκε, και με ενθουσιασμό μου ζήτησε να της τα τραγουδήσω στο τηλέφωνο, μέχρι να συναντηθούμε. Η συνάντηση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε λόγω των προβλημάτων της υγείας της. Όντως το 2020 ανέβασα στο διαδίκτυο μια παραγωγή, μια ενότητα πέντε τραγουδιών, γιατί και οι ποιητές χαίρονται να ακούν τα ποιήματά τους τραγούδια. Είχα προλάβει να έχω επικοινωνήσει με αυτά τα κείμενα. Τα στόλισα βάζοντας και ένα εξώφυλλο με αγγέλους. Η Κική Δημουλά δεν τα πρόλαβε.

Σήμερα, το συνολικό έργο σας ως πρωτότυπη μουσική εργασία για παιδιά, βρίσκεται στη διδακτέα ύλη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Πώς έφτασε ως εκεί;

Έφτιαξα ένα τετράδιο πάνω σε ό,τι έχω κάνει στα 25 περίπου χρόνια που έχω το κέντρο βιωματικής μουσικής και το τετράδιο αυτό δημιουργήθηκε για τις ανάγκες των συναντήσεων, όχι μαθημάτων γιατί εμείς παιχνίδια κάνουμε και τραγούδια. Αυτό λοιπόν έφτασε στο μουσικό τμήμα του Ιονίου Πανεπιστημίου. Επίσης παρέδωσα πάνω από 80 τραγούδια ανέκδοτα, με τις παρτιτούρες τους στο Ιόνιο και αυτοί ετοιμάζουν τώρα να τα αναρτήσουν, ήδη γίνονται μεταπτυχιακές και τρία ντοκτορά πάνω στο τετράδιό μας. Σύντομα θα ανέβουν διαδικτυακά από το Ιόνιο πανεπιστήμιο μαζί με ό,τι έχω κάνει για τα παιδιά, γιατί εκεί θα εκδοθεί και αυτό που το ονομάζουμε “τα ρεμπέτικα των παιδιών”.

* * *

Ντοκιμαντέρ ζωής

Η Μαρίζα Κωχ επί πενήντα χρόνια, από τη δεκαετία του 1970 περιοδεύει στην Ελλάδα και “αρμενίζει” στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ερμηνεύοντας με τη μοναδική φωνή της σε μεγάλα θέατρα και σε αναγνωρισμένα μουσικά φεστιβάλ στη Δυτική Ευρώπη, στη Ρωσία, τον Καναδά, τις ΗΠΑ, τη Λατινική Αμερική, την Αυστραλία, την Ινδία, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική ως πρέσβειρα της ελληνικής μουσικής. Το 1980 υπήρξε η πρώτη τραγουδίστρια της Δύσης που εμφανίστηκε στην Κίνα και στο πλαίσιο διεθνών πολιτιστικών ανταλλαγών εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Πεκίνο. Το 2010, στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Έθνικ Τραγουδιού που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο διακρίθηκε ως η κορυφαία τραγουδίστρια. Ερμήνευσε στο «Μέγαρο Μουσικής» Αθηνών, στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού και σε 17 ακόμα αρχαία θέατρα της Ελλάδας. Σήμερα το κέντρο κινηματογράφου ετοιμάζει για το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ένα ντοκιμαντέρ με τη μουσική της διαδρομή.

__________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 17.03.2021