✒️Οι εξισλαμισμοί στην Πελοπόννησο δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται μόνο ως ένα τοπικό γεγονός, αλλά και ως το παράδειγμα ενός γενικότερου φαινομένου , το οποίο έλαβε χώρα συστηματικά καθ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, προκαλώντας στον ελληνισμό μια άνευ προηγούμενου δημογραφική καταστροφή.
📖 Μέχρι και το 1670 παρατηρούνται παιδομαζώματα ή εκούσιοι εξισλαμισμοί, με προοπτική τη διατήρηση των τιμαρίων, την αναβάθμιση του κοινωνικού καθεστώτος, τις φοροελαφρύνσεις και την προστασία του ισλαμικού νόμου. Παράλληλα υπήρχε η ανάγκη διατήρησης των "ραγιάδων" στον χριστιανισμό για φοροεισπρακτικούς λόγους και για λόγους εκτέλεσης αγγαρειών. Κατόπιν όμως λαμβάνουν χώρα μαζικοί προσηλυτισμοί, κάτι που καταμαρτυρούν και οι εκτελέσεις πολλών νεομαρτύρων. Αιτίες των εξισλαμισμών η βαριά φορολογία, οι αυθαιρεσίες του οσμανικού κράτους, η ψυχολογική βία, ο ζήλος των μουσουλμανικών ταγμάτων, οι εξευτελιστικοί όροι ζωής, ο καταναγκασμός και οι επαναστάσεις.
📖 Οι κύριες εστίες εξισλαμισμών βρίσκονταν στη Γαστούνη και τον Ταΰγετο. Στα οθωμανικά κατάστιχα παρατηρούνται πολλά διπλά ονόματα όπως Μουσταφά-Γιάννης, Αλή-Αναστάσιος, Αϊσέ-Μαρία, Σουλεϊμάν-Παναγιώτης ή Φατμέ Αικατερίνη. Οι εξισλαμισμένοι έχαναν εκτός από την πίστη τους και την εθνική τους συνείδηση, περνούσαν από την κατακτημένη κοινωνία στην κατακτητική και μετατρέπονταν άμεσα σε όργανα της οθωμανικής εξουσίας. Ως εκ τούτου οι εξωμότες γίνονταν οι χειρότεροι διώκτες των συγχωριανών και των συγγενών τους, παρακινούμενοι από την ψυχολογική επήρεια του γενιτσαρισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι Τουρκοκρητικοί, οι Μωραΐτες Τούρκοι, οι Τουρκοκύπριοι, οι Βαλαάδες Τούρκοι της Δυτικής Μακεδονίας, οι Τσάμηδες της Ηπείρου και οι Ζεϊμπέκοι της Θράκης και της Μικράς Ασίας.
📖 Οι Τουρκοβαρδουνιώτες ήταν εξισλαμισμένοι Έλληνες Λάκωνες που ασκούσαν τρομοκρατία στους χριστιανούς, έπαιξαν ρόλο σε πολλές μεταστροφές υπέρ του Ισλάμ και συγκρατούσαν την ορμή των Μανιατών. Στο Λεοντάρι Αρκαδίας οι εξωμότες διακρίνονταν εξίσου για την αγριότητα εναντίον των ομογενών τους, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα φανατισμού ήταν και ο προσήλυτος Μήτρος Ροδόπουλος από την Πάτρα, με το όνομα Μεχμέτ, ο οποίος διακρίθηκε για το μένος του εναντίον των ομήρων προυχόντων και αρχιερέων στην Τριπολιτσά το 1821.
📖 Τακτικό φαινόμενο υπήρξε επίσης η απαγωγή παιδιών από τους Οθωμανούς, ως εγγύηση για τα χρέη των χριστιανών γονέων τους, τα οποία προσηλύτιζαν στο Ισλάμ. Γνωστό παράδειγμα ο θείος του πολιτικού και αγωνιστή του 1821 Μιχαήλ Οικονόμου που εξισλαμίστηκε και πήρε το όνομα Μουσταφά.
📖 Όσοι Έλληνες πολέμησαν στα Ορλωφικά ή σε προγενέστερες επαναστάσεις και αιχμαλωτίστηκαν, υπέστησαν επίσης τον εξισλαμισμό ως αντάλλαγμα της βέβαιης εκτέλεσης τους, η οποία ήταν συνήθως ο "αποδερματισμός" ή ο διοβελισμός. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η αλλαξοπιστία κάποιων Μανιατών, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποφύγουν την εκδίκηση, για εγκλήματα τα οποία διέπραξαν εις βάρος συγχωριανών τους.
📖 Όσα παιδιά γεννήθηκαν από μεικτούς γάμους ακολούθησαν την ισλαμική θρησκεία του πατέρα τους, συμβάλλοντας στην δημογραφική ενίσχυση του Ισλάμ. Ο γάμος μεταξύ ενός χριστιανού και μίας μουσουλμάνας απαγορευόταν και τιμωρούνταν με εκτέλεση και των δύο, εκτός κι αν ο άντρας εξισλαμίζονταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απαγόρευσης ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Παναγιωτάκη Φωτήλα με την Αϊσέ Αρναούτογλου στα Καλάβρυτα, καθώς η κοπέλα αυτοκτόνησε.
📖 Ακόμα υπήρξαν και κάποιες λίγες εξαιρέσεις Λαλαίων Τούρκων που δεν έδωσαν μεγάλη σημασία στην θρησκεία, όπως ο Σεϊντάν Αγάς, που παντρεύτηκε τη Ζωή Πολέμη από τον Πύργο και η οποία εκτελούσε τα θρησκευτικά της καθήκοντα κανονικά. Μάλιστα τόλμησε να βαφτίσει κρυφά τους δύο γιούς της Σαΐντ και Αζίζ, στην εκκλησία των Αγίων Χαραλάμπων.
📖 Σημαντικό ρόλο στους εξισλαμισμούς των Ελλήνων έπαιξαν τα τάγματα Μπεκτασήδων και Χαλβετήδων δερβίσηδων, οι οποίοι (όπως και στη Μικρά Ασία) μπορούσαν να διεισδύσουν ευκολότερα στην χριστιανική κοινωνία, προκαλώντας μια μορφή ήπιου, ύπουλου και σταδιακού εξισλαμισμού.
📖 Οι πιο αμφιλεγόμενοι εξισλαμισμοί όμως ήταν οι επιφανειακοί (Δίπορτο). Σε αυτή την περίπτωση εξισλαμίζονταν μόνο ο γιος και ο πατέρας, ενώ η κόρη και η μάνα παρέμεναν χριστιανές, προκαλώντας την αμφιβολία και τις υποψίες των Τούρκων.
📖 Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κατάστιχα των Ενετών και της Ιεράς Εξέτασης όπου αναφέρονται σε βίαιους εξισλαμισμούς χριστιανών και γάμους κοριτσιών με Τούρκους ύστερα από άσκηση βίας. Εντύπωση (στα ίδια κατάστιχα) προκαλεί η ιστορία του Μαυροειδή Φαρμάκη από τη Στεμνίτσα, ο οποίος ήταν γενίτσαρος, απέδρασε, επέστρεψε στη γενέτειρα του επί ενετοκρατίας, έγινε ξανά χριστιανός και διέθεσε χρήματα για την αγιογράφηση της Μονής Φιλοσόφου.
📖 Οι νεομάρτυρες υπήρξαν ένα ξεχωριστό παράδειγμα πάλης για τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και μαρτύρησαν κατά εκατοντάδες. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του Ιωάννη Τουρκολέκα 11 ετών, αδερφού του αγωνιστή του 1821 Νικήτα Σταματελόπουλου, ο οποίος μαρτύρησε στη Μονεμβασιά.
✒️ Οι περισσότεροι εξισλαμισμένοι δεν επέστρεφαν στην παλιά τους θρησκεία και όσοι το έπραξαν είτε εκτελέστηκαν ως αποστάτες (murtad), είτε ευνοήθηκαν από τις εκάστοτε γεωπολιτικές αλλαγές (Ενετοκρατία, Νέο Ελληνικό Κράτος) και επανήλθαν στην πίστη τους ως "Νεοφώτιστοι ". Ειδικά μετά το 1821 η επιστροφή των περισσότερων εξ αυτών στην πατρώα θρησκεία ήταν πρακτικά αδύνατη, είτε λόγω της ταχείας εξέλιξης των πολεμικών γεγονότων, είτε γιατί οι προσήλυτοι είχαν απολέσει την εθνική τους συνείδηση, είτε γιατί δεν είχαν πλέον τη δυνατότητα να διαφύγουν από την μέγγενη της τουρκικής κοινωνίας.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Νικολάου, Β.Γ. (2006). Εξισλαμισμοί στην Πελοπόννησο από τα μέσα του 17ου αιώνα έως το 1821. Αθήνα: Ηρόδοτος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου