ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΣΤΟ ΣΙΝΑ. ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΜΑΡΚΙΔΗ. ΟΤΑΝ ΓΝΩΡΙΣΑ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΠΑΥΛΟ ΣΙΝΑΙΤΗ.ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ.

Στην πύλη μάς καλωσόρισαν εγκάρδια παιδιά Βεδουίνων. Ο Λαύρος μας είχε προειδοποιήσει να εφοδιαστούμε με καραμέλες για την αναπόφευκτη επίθεση των μικρών. Ύστερα από αυτή την υπέροχη εισβολή, μας πήγαν σε καθαρά και τακτικά δωμάτια. Σε αντίθεση με άλλα μοναστήρια, τα παντρεμένα ζευγάρια μπορούσαν να μείνουν μαζί στο ίδιο δωμάτιο.

Πριν βγούμε μες στα βαριά τείχη, αναπαυτήκαμε για λίγο στα δωμάτιά μας. Εγώ ξεφύλλισα ένα βιβλίο που είχε φέρει μαζί της η Έμιλι και έδινε μερικές βασικές πληροφορίες για τη μονή. Η Αγία Αικατερίνη, διάβασα, θεωρείται το αρχαιότερο χριστιανικό μοναστήρι στον κόσμο, με ηλικία που ξεπερνά τα χίλια τετρακόσια χρόνια. Επιπλέον, στεγάζει την πλουσιότερη συλλογή εικόνων από κάθε άλλο μέρος του κόσμου. Από πλευράς σπάνιων χειρογράφων, έρχεται δεύτερο μόνο μετά το Βατικανό. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός (527-565 μ.Χ.) αποφάσισε να προστατεύει τη μοναστική κοινότητα χτίζοντας ένα ισχυρό οχυρό γύρω από αυτούς τους τόπους της Παλαιός Διαθήκης. Πριν ανεγερθούν τα ψηλά τείχη, η μονή υπέφερε από επανειλημμένες επιδρομές γειτονικών φυλών που τη λεηλατούσαν και έσφαζαν πολλούς από τους μοναχούς. Σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την επιρροή του Βυζαντίου σε αυτό το στρατηγικό πέρασμα, ο Ιουστινιανός έχτισε τα τείχη του μοναστηριού και μετέφερε εκεί διακόσιες οικογένειες για να παρέχουν στρατιωτική προστασία στους μοναχούς και να γίνουν οι ντόπιοι εργάτες και φροντιστές τους.

Οι απόγονοι εκείνων των αρχικά ελληνικών οικογενειών ασπάστηκαν τον ισλαμισμό και αφομοιώθηκαν από ι ην κουλτούρα των Βεδουίνων της περιοχής. Διατήρησαν, όμως, την ειδική σχέση τους με το μοναστήρι, έχοντας

επίγνωση της ελληνικής καταγωγής τους και συμμετέχοντας σε ορισμένες τελετές, ιδιαίτερα εκείνες που τιμούσαν την Αγία Αικατερίνη και τον Άγιο Γεώργιο. Αυτές είναι οι φυλές των Βεδουίνων που φρουρούν τη μονή μέχρι και οη μέρα, συντηρούν τον κήπο, μαγειρεύουν τα γεύματα, καλλιεργούν τα λαχανικά, περιποιούνται τις ελιές, εξυπηρετούν τους προσκυνητές και εργάζονται ως οδηγοί για την ανάβαση στο Όρος του Μωυσή. Χάρη στο οχυρό του Ιουστινιανού και στους πρώτους εργάτες και στρατιώτες που εφύλαξα εκεί, το μοναστήρι επέζησε όταν τα περισσότερα άλλα χριστιανικά κέντρα μαράζωσαν. Διάβασα: «Ο Μωάμεθ, ο ιδρυτής του Ισλαμισμού, Άραβες χαλίφηδες, Τούρκοι σουλτάνοι και ο Ναπολέοντας πήραν όλοι τη μονή υπό την προστασία  τους, αποτρέποντας έτσι τη λεηλασία της στη μακραίωνη ιστορία της, ποτέ δεν κατακτήθηκε, δεν υπέστη ζημιές και δεν καταστράφηκε, αλλά διατήρησε ανά τους αιώνες την: εικόνα του ιερού βιβλικού τόπου».

Μάθαμε περισσότερα για τη μονή όταν περπατήσαμε στους χώρους της, περνώντας δίπλα από ογκώδη τείχη, πολεμικούς πύργους και χοανοειδείς πολεμίστρες. Περάσαμε αρκετούς στενούς και σκοτεινούς διαδρόμους μέχρι που φτάσαμε σε ένα μικρό άνοιγμα κοντά στην Εκκλησία της Μεταμόρφωσης, άλλο ένα δώρο του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Δεν μιλούσαμε καθόλου, θαυμάζοντας την υπέροχη αρχιτεκτονική. Επικρατούσε απόλυτη ησυχία, σαν να ήμαστε σε ηχομονωμένο δωμάτιο. Δεν είχα ξαναζήσει πότε μου κάτι τέτοιο. Οι μοναχοί πρέπει να ήταν στα κελιά τους. ίσως προσεύχονταν ή αναπαύονταν, γιατί δεν υπήρχε καμιά ένδειξη ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η σιωπή έσπασε όταν μας πλησίασε μια Ελληνίδα γύρω στα είκοσι πέντε με τριάντα. Ήταν γεμάτη ζωντάνια και ενθουσιάστηκε που έβρισκε κι άλλους Έλληνες. Μας είπε πως λεγόταν Νίκη και ότι είχε έρθει με τους γονείς της για να ανεβεί στο ιερό βουνό. Μας κάλεσε να πάμε μαζί τους, λέγοντας ότι αυτή και οι γονείς της ήταν πεπειραμένοι ορειβάτες. Συμφωνήσαμε. Η Ολυμπία ήθελε να αρχίσουμε αμέσως την ανάβαση, αν και είχε δύσει ο ήλιος, ενώ οι υπόλοιποι θέλαμε να ξεκινήσουμε νωρίς το πρωί.

«Σας παρακαλώ, σας παρακαλώ», μας είπε ένας ηλικιωμένος μοναχός ενώ κατέβαινε τα σκαλιά προς την αυλή, διακόπτοντας τη συζήτησή μας. «Χαμηλώστε τη φωνή σας. Διαταράσσετε την ησυχία της μονής!»

Του ζητήσαμε επανειλημμένα συγγνώμη και ο μοναχός μάς συστήθηκε ως πατήρ Παύλος, Αθηναίος στην καταγωγή. Όταν του είπαμε ότι ερχόμαστε από την Κύπρο με τις ευλογίες του πατρός Μαξίμου, αμέσως έγινε πιο εγκάρδιος. Ο πατήρ Μάξιμος είχε φιλοξενήσει κατ’ επανάληψη μοναχούς της Αγίας Αικατερίνης στην επισκοπή στην Κύπρο. Ο πατήρ Παύλος προσφέρθηκε γενναιόδωρα να μας δείξει τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς της μονής και να μας πει μερικά πράγματα για τη ζωή και την ιστορία της. Όταν άκουσε ότι σκοπεύαμε να ανεβούμε στο βουνό, μας συμβούλευσε να το κάνουμε νωρίς το πρωί, με τη βοήθεια ενός πεπειραμένου οδηγού. «Πριν από δύο βδομάδες είχαμε ένα τρομερό ατύχημα εδώ», μας είπε. «Ένας Ρώσος προσκυνητής αποφάσισε να πάει μόνος του τη νύχτα χωρίς οδηγό και χάθηκε. Χρειάστηκε να έρθουν από το εξωτερικό εκπαιδευμένοι αλπινιστές με τα σχοινιά και τον εξοπλισμό τους για να τον αναζητήσουν. Βρήκαν το πτώμα του στον πυθμένα ενός φαραγγιού. Γι’ αυτό μην ανεβεί-ιε μόνοι εκεί πάνω, σας παρακαλώ». Δεν μας πήρε πολύ να πείσουμε την Ολυμπία να αλλάξει γνώμη, ώστε να  αρχίσουμε την ανάβαση νωρίς το επόμενο πρωί με τη βοήθεια οδηγού.

«Βλέπετε αυτόν το θάμνο;» είπε ο πατήρ Παύλος απλά, δείχνοντας ένα ακμαίο φυτό στη μέση της αυλής. Στηριζόταν σε έναν προσεκτικά φτιαγμένο τοίχο από σκούρες καφέ πέτρες. «Αυτή είναι η Φλεγόμενη Βάτος όπου ο Μωυσής άκουσε τη φωνή του Θεού».

«Εκπληκτικό», μουρμούρισε η Ολυμπία. Οι μοναχοί είχαν κρατήσει τη βάτο ζωντανή επί χιλιάδες χρόνια και είχαν γίνει δίπλα της πάμπολλες τελετές και λειτουργίες. Ένας άλλος προσκυνητής, που είχε έρθει στη μονή αρκετές φορές, μας είπε ότι είχε νιώσει μεγάλη ανάταση κάποια φορά, όταν έψαλε δίπλα στη βάτο μια χορωδία που επισκεπτόταν τη μονή. Μας είπαν ότι αυτό το φυτό είναι το μοναδικό του είδους του σε όλη τη χερσόνησο του Σινά. Λέγεται ότι όλες οι προσπάθειες να μεταφυτευθούν κλαδιά του σε άλλα μέρη δεν είχαν επιτυχία. Η Φλεγόμενη Βάτος ήταν ένας από τους θησαυρούς που έκαναν τη μονή διάσημη ανά τους αιώνες, προσελκύοντας προσκυνητές και από τις τρεις αβρααμικές θρησκείες, το χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό και τον ισλαμισμό. Επί χιλιάδες χρόνια, οι πιστοί μάθαιναν το θρύλο του Μωυσή και της Βάτου από εκείνο τον φημισμένο στίχο της Παλαιάς Διαθήκης: «Και όρα ότι ό βάτος καίεται πυρί, ό 0έ βάτος ού κατεκαίετο» (Εξοδος 3:2).

«Αυτό είναι το Πηγάδι του Μωυσή», είπε ο πατήρ Παύλος, δείχνοντας ένα αρχαίο πηγάδι μερικά μέτρα πέρα από τη Φλεγόμενη Βάτο. «Κατά την παράδοση, εδώ γνώρισε ο Μωυσής τις κόρες του Ραγουήλ και πήρε τη μεγαλύτερη, τη Σεπφώρα, για γυναίκα του».

«Αυτό το μέρος γεμίζει το νου σου με σκηνές της Παλαιός Διαθήκης», είπε η’ Εμιλι με δέος.

«Έχει γίνει, επίσης, πηγή έμπνευσης για πολλούς φημισμένους ζωγράφους και καλλιτέχνες», πρόσθεσα.

Αργότερα, έμαθα από το φίλο μου και ζωγράφο Μάικ Λιούις ότι το 1481 ο Μποτιτσέλι ζωγράφισε στον αριστερό τοίχο της Καπέλα Σιστίνα μια τοιχογραφία που περιλαμβάνει σκηνές από τη συνάντηση του Μωυσή με τις κόρες του Ραγουήλ και από το επεισόδιο στο οποίο του μίλησε ο Θεός από τη Φλεγόμενη Βάτο. Όμως, ο Μποτιτσέλι, όπως είπα στην'Εμιλι, δεν είδε ποτέ το ίδιο το πηγάδι και τη βάτο, όπως κάναμε εμείς εκείνο το απόγευμα τον Μάιο του 2009.

Ένας άλλος μεγάλος ζωγράφος που επισκέφθηκε τη μονή και ζωγράφισε μια επιβλητική εικόνα της ήταν ο Κρητικός Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός επίσης ως «Ελ Γκρέκο». Το κλασικό έργο του υπήρχε στην πρώτη σελίδα ενός μεγάλου βιβλίου με τους θησαυρούς της μονής που είχε εκδοθεί από το ίδιο το μοναστήρι.

«Ακολουθήστε με», είπε ο πατήρ Παύλος και μας οδήγησε σε μια έκθεση με αρχαίες εικόνες και σπάνια χειρόγραφα. Το δωμάτιο θα μπορούσε να βρίσκεται σε οποιοδήποτε σύγχρονο μουσείο. Οι εικόνες ήταν προστατευμένες πίσω από γυαλί με σωστό φωτισμό και έλεγχο θερμοκρασίας. Υπήρχαν υπέροχες επίχρυσες αρχαίες εκδόσεις της Αγίας Γραφής, Ευαγγέλια, ασημένιοι σταυροί, στέμματα σκεπασμένα με πετράδια και άλλα ανεκτίμητα θρησκευτικά κειμήλια που είχαν δωρίσει στη μονή πλούσιοι προστάτες της ανά τους αιώνες. Το θέαμα σου έκοβε την ανάσα. Είδαμε μια σειρά από καλλιτεχνικά δημιουργήματα που χρειάστηκαν πολλά χρόνια διαπραγματεύσεων μέχρι να καταφέρει το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης να τα φέρει στη Νέα Υόρκη, ώστε να παρουσιαστούν για πρώτη φορά στον κόσμο σε μια έκθεση που δημιούργησε θόρυβο το 2004. Και τώρα, ήταν όλα μπροστά μας και ένας μοναχός τα έδειχνε πολύ απλά στη μικρή ομάδα μας.

«Μπορείτε να τραβήξετε φωτογραφίες», είπε ο πατήρ Παύλος σαν να διάβασε τη σκέψη μου, «αν δεν χρήσιμο ποιήσετε φλας».

Ένα από τα πολλά εκθέματα που τράβηξε την προσοχή μου ήταν ένα μεγάλο βαρύ βιβλίο που βρισκόταν σε περίοπτη θέση. Κοίταξα πιο προσεκτικά και πήρα απότομα μια βαθιά ανάσα. 

Ήταν Τα Άπαντα του Πλάτωνα. Τόπος έκδοσης, Βενετία, χρονολογία, 1513 μ.Χ.

«Εκδόθηκε αμέσως μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο», μας εξήγησε ο πατήρ Παύλος. Κοίταζα το βιβλίο με δέος. Είχα μπροστά μου ένα μνημειώδες έργο που είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάδυση του σύγχρονου κόσμου, στην Αναγέννηση!

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων το 1453, οι περισσότεροι λόγιοι του Βυζαντίου κατέφυγαν στη Βενετία, μεταφέροντας μαζί τους τα βιβλία τους και τη γνώση του κλασικού πολιτισμοί που είχε χαθεί για τη Δύση κατά τον Μεσαίωνα, αλλά είχε διατηρηθεί στις σχολές της Κωνσταντινούπολης. Συμπέρανα ότι μάλλον είχα μπροστά μου Τα Άπαντα του Πλάτωνα στην πρώτη τους έκδοση! Ο Γουτεμβέργιος, ο εφευρέτης της τυπογραφίας, γεννήθηκε γύρω στα 1390, και το πράσο τυπωμένο βιβλίο ήταν η Αγία Γραφή, που εκδόθηκε γύρω στο 1455. Οι Νεοπλατωνιστές είχαν διαφύγει από την κατακτημένη Κωνσταντινούπολη στη Βενετία παίρνοντας μαζί τους τα χειρόγραφα αντίγραφα των έργων του Πλάτωνα και θα χρειάστηκαν κάποιο χρόνο για να εγκατασταθούν στα νέα μέρη πριν μπορέσουν να εκδώσουν τα πρωτότυπα ελληνικά Άπαντα. Αυτό σήμαινε ότι είχαμε κατά πάσα  πιθανότητα μπροστά μας το έργο που, μαζί με την τυπωμένη Αγία Γραφή, έφερε μια επανάσταση στην ευρωπαϊκή κουλτούρα. Πριν προλάβω να αφομοιώσω τον αντίκτυπο του βιβλίου που είχα μπροστά μου, άκουσα τη φωνή του ξεναγού μας.

«Η μονή έχει πλούσια συλλογή από τέτοια βιβλία», εξήγησε ο πατήρ Παύλος δείχνοντας γύρω του. «Όμως, δεν έχουμε τον απαραίτητο χώρο για να τα εκθέσουμε. Να κάτι άλλο που μπορεί να σας ενδιαφέρει». Έδειξε ένα έγγραφο σε αραβικά γράμματα και ένα σκούρο αποτύπωμα ανθρώπινου χεριού. «Αυτό μπορεί να βοήθησε στην επιβίωση του μοναστηριού ανά τους αιώνες».

Μάθαμε ότι η παλάμη πάνω σε αυτό το έγγραφο δεν ήταν τίποτα άλλο από τη σφραγίδα του Μωάμεθ. Λέγεται οπ οι μοναχοί της Αγίας Αικατερίνης έστειλαν μια αντιπροσωπεία στη Μεδίνα το 625 μ.Χ. για να ζητήσουν την προστασία του Μωάμεθ. Αυτός ικανοποίησε το αίτημά τους δίνοντάς τους αυτό το έγγραφο που δήλωνε ότι οι μουσουλμάνοι έπρεπε να σέβονται την αυτονομία της μονής και ότι οι μοναχοί μπορούσαν να ασκούν ελεύθερα τη θρησκεία τους και εξαιρούνταν από τη φορολόγηση. Το χέρι που είναι αποτυπωμένο πάνω στο έγγραφο υποτίθεται ότι ανήκει στον Μωάμεθ, αφού ο ιδρυτής του ισλαμισμού ήταν αγράμματος και χρησιμοποιούσε το χέρι του ως υπογραφή και σφραγίδα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μωάμεθ, κατά ι α ταξίδια του όσο ήταν έμπορος, είχε επισκεφθεί το μοναστήρι και είχε φιλοξενηθεί από τους μοναχούς. Λόγω αυτού του θρύλου, όταν η χερσόνησος κατακτήθηκε από τους Άραβες το 641 μ.Χ„ οι μοναχοί συνέχισαν τη ζωή τους κανονικά και το μοναστήρι παρέμεινε άθικτο. Παρ’ όλα αυτά, ο αριθμός τους μειώθηκε σημαντικά. Πολλοί από τους χριστιανούς του Σινά έγιναν μουσουλμάνοι, όπως οι πρόγονοι των σημερινών Βεδουίνων, ενώ άλλοι έφυγαν από την περιοχή. Λέγεται ότι ένα μικρό τζαμί που χτίστηκε με στον περίβολο της μονής είχε σκοπό να εξευμενίσει του», λιγότερο αγαθούς ηγέτες των Αράβων κατά τον ενδέκατο  αιώνα.

Η αυθεντικότητα του εγγράφου του Μωάμεθ, του λεγομένου «αχτιναμέ», έχει αμφισβητηθεί από πολλούς λόγιους Παρ’ όλα αυτά, το αίτημα του Μωάμεθ έγινε σεβαστό από  τους μουσουλμάνους ηγέτες ανά τους αιώνες. Θεωρούσα  το έγγραφο γνήσιο, και αυτό ήταν που είχε σημασία. Ο πατήρ Παύλος μας έδειξε κι άλλα σημαντικά έγγραφα, ανάμεσά τους και ένα που είχε την υπογραφή του Ναπολέοντα και υποσχόταν ομοίως σεβασμό και προστασία στη μονή.

«Μη σοκαριστείτε από αυτό που θα δείτε τώρα», μα», προειδοποίησε αινιγματικά ο πατήρ Παύλος. Μας οδήγησε σε ένα δωμάτιο που ήταν αμυδρά φωτισμένο, ώστε να εντυπωσιάζει ακόμα περισσότερο. Εκεί, βρεθήκαμε μπροστά σε μια πυραμίδα από εκατοντάδες ανθρώπινα κρανία, τακτικό στοιβαγμένα. Σε ένα άλλο τμήμα του υπογείου υπήρχε μια στοίβα από χιλιάδες ανθρώπινα οστά, επίσης τακτικά βαλμένα. Ήταν τα λείψανα των μοναχών που είχαν ζήσει στην Αγία Αικατερίνη από την ίδρυση της μονής. Κάποια μέρα, τα λείψανα του πατρός Παύλου θα έμπαιναν στο ίδιο αυτό δωμάτιο και το κρανίο του θα τοποθετούνταν στην κορυφή της πυραμίδας, στραμμένο προς τους επισκέπτες.

Περιέργως, κανείς μας δεν βρήκε το θέαμα μακάβριο Ήταν μια υπενθύμιση της εφήμερης τωρινής μας ύπαρξη ένα μέρος της εκπαίδευσης των μοναχών ώστε να ξεπεράσουν το φόβο του θανάτου. Για εμένα, ήταν πιο μακάβριο να βλέπω φωτογραφίες στοιβαγμένων κρανίων Καμποτζιανων που είχαν σφαγιαστεί από τους Ερυθρούς Χμερ στη δεκαετία του 1970 ή τις πυραμίδες των σφαγμένων Ίούτσι κατά τη γενοκτονία της Ρουάντα στη δεκαετία του 1990. 

Όμως, τα κρανία στην Αγία Αικατερίνη δεν ανήκαν σε ανθρώπους που βασανίστηκαν ή αποκεφαλίστηκαν. Οι περισσότεροι μοναχοί κατά πάσα πιθανότητα είχαν ζήσει γαλήνια ζωή, με προσευχές και νηστείες για να εξασφαλίσουν τη θέση τους στον Παράδεισο.

Τα κρανία, βουβά και σιωπηλά, ήταν τοποθετημένα σαν να μας κοίταζαν, έτοιμα να ανοίξουν συζήτηση. «Μακάρι να μπορούσα να κάνω ένα διάλογο με τον καθένα τους», ψιθύρισα στην'Εμιλι καθώς τραβούσα μια φωτογραφία. «Θα ήθελα να μάθω την ιστορία τους. Τι τους έκανε να αποφασίσουν να γίνουν μοναχοί και να περάσουν τη ζωή τους σε αυτή την έρημο; Βρήκαν αυτό που αναζητούσαν;»

Καθώς αναλογιζόμουν αυτά τα ερωτήματα, σκέφτηκα μια πανομοιότυπη ερώτηση που είχε κάνει ο Νίκος Καζαντζάκης σε έναν μοναχό, τον Μωυσή, κατά τη διαμονή του οι αυτή τη μονή πριν από ενενήντα χρόνια.

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΑΡΚΙΔΗΣ Ο ΜΕΣΑ ΠΟΤΑΜΟΣ/ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ