Ο Μ Ε Γ Α Σ !

Ο  Μ Ε Γ Α Σ !

Ζῇ Βασίλειος, καὶ θανὼν ἐν Κυρίῳ.

Ζῇ καὶ παρ᾽ ἡμῖν, ὡς λαλῶν ἐκ τῶν βίβλων,

Ἰανουαρίοιο θάνες, Βασίλειε, πρώτῃ.  

 

Ὁ Μέγας Βασίλειος (1/1) ἐγεννήθη το 329 ἤ τό 330, στήν Νεοκαισάρειαν τῆς Καππαδοκίας. Οι γονείς του ήσαν ευγενείς με δυνατό χριστιανικό φρόνημα -ο πατήρ του, ἐπίσης, Βασίλειος ήτο καθηγητής ρητορικής εις την Νεοκαισάρειαν και η μήτηρ του Εμμέλεια, απόγονος οικογενείας Ρωμαίων αξιωματούχων- τον ανέθρεψαν «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου», ώστε να γίνη Μέγας πνευματικός διδάσκαλος, κορυφαίος Θεολόγος και Πατήρ της Εκκλησίας. Στην οικογένεια του Αγίου άλλα οκτώ παιδιά, εκ των οποίων ο Άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης, ο Όσιος Ναυκράτιος ασκητής και θαυματουργός, η Οσία Μακρίνα και ο Άγιος Πέτρος Επίσκοπος Σεβαστείας, επίσης Άγιοι της Εκκλησίας μας!.. Ἔζη με αυστηρόν ασκητικό τρόπο, στοιχείο που τον βοηθούσε στο ποιμαντικό, στο παιδαγωγικό και στο φιλανθρωπικό έργο που ανέπτυξε κατά την επίγειαν πορεία του.

Έμαθε τα πρώτα του γράμματα από τον ίδιον τον Πατέρα του και εν συνεχεία προχώρησε τις σπουδές του στην Καισάρειαν της Καππαδοκίας, στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα. Ήτο γνώστης των επιστημών της Γεωμετρίας, της Αστρονομίας, της Φιλοσοφίας, της Ιατρικής, της Ρητορικής και της Γραμματικής. Οι σπουδές του διήρκεσαν τεσσεράμισυ χρόνια. Η ασκητική του ζωή ξεκίνησε ήδη από τα χρόνια που φοιτούσε στην Αθήνα. Συμφοιτηταί του ήσαν δύο νέοι που έμελλε να διαδραματίσουν σπουδαίον ρόλο στην ιστορίαν. Ο ένας ήτο ο Άγιος και Μέγας Πατήρ της Εκκλησίας Θεολόγος Γρηγόριος, φωτεινό παράδειγμα και ο άλλος στο άλλον άκρον, ο ειδωλολάτρης και διώκτης των Χριστιανών Ιουλιανός ο Παραβάτης ἤ Ἀποστάτης. Κατά την παραμονή τους εἰς την Αθήναν, οι δύο Άγιοι Βασίλειος και Γρηγόριος ανέπτυξαν μεγάλην και ισχυράν φιλίαν. Ταυτοχρόνως με τις σπουδές των, είχαν ιεραποστολικήν δράσιν, όπως διοργάνωναν χριστιανικές συγκεντρώσεις, στις οποίες ανέλυαν θρησκευτικά ζητήματα, ίδρυσαν τον πρώτο φοιτητικό χριστιανικό σύλλογον κ.ά..

 Επέστρεψε στην Καισάρειαν το 356 και συνέχισε την εργασίαν του πατρός του, στην ρητορικήν. Το 358, ύστερα από τον θάνατον του αδελφού του Μοναχού Ναυκρατίου καθώς και την παρότρυνση της αδελφής του Μακρίνης, βαπτίζεται Χριστιανός. Αποφασίζει δε να αφιερώση τον εαυτόν του στην ασκητικήν πολιτείαν. Απεσύρθη, λοιπόν, σε κτήμα της οικογενείας του στον Πόντον. Χαρακτηριστικό της μεγαλοψυχίας του είναι, ότι μετά την βάπτιση του δώρισε στους πτωχούς και στην Ἐκκλησία το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του. Το φθινόπωρο του ἰδίου έτους ξεκινά οδοιπορικό σε γνωστά κέντρα ασκητισμού της Ανατολής, Αίγυπτον, Παλαιστίνην, Συρίαν και Μεσοποταμίαν, επιθυμώντας να συναντήσῃ πολλούς ασκητάς και μοναχούς, δια να γνωρίση τον τρόπο ζωής των. Όταν επέστρεψε στον Πόντον, ἐμοίρασε την υπόλοιπον περιουσία του και απεσύρθη εις ένα κτήμα του, ζώντας εις το εξής ως μοναχός. Εκεί ξεκίνησε το συγγραφικό του έργο με «Κανονισμούς δια τον Μοναχικόν βίον», κανόνες δηλαδή δια την ρύθμιση της λειτουργίας των μοναστηριών ως τις μέρες μας. Με την υψηλήν του κατάρτιση στην Ορθόδοξη Πίστη και τον ασκητικό θαυμαστόν βίον, η φήμη του Αγίου Βασιλείου εξαπλώθηκε σε όλη την Καππαδοκίαν. Έτσι και ο Μητροπολίτης Καισαρείας Ευσέβιος πραγματοποιώντας την Θείαν Βούλησιν αλλά και αυτή των χριστιανών της περιοχής, ἐχειροτόνησε το 364 τον Άγιον εἰς Πρεσβύτερον. Το 370, μετά τον θάνατον του Ευσεβίου και σε ηλικία 41 ετών, ο Άγιος τον διεδέχθη στην επισκοπικήν έδρα, με τήν συνδρομή τού Ευσεβίου Επισκόπου Σαμοσάτων και του Γρηγορίου Επισκόπου Ναζιανζού. Μόλις ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, ο Άγιος, αντιμετώπισε την προσπάθεια του αὐτοκράτορος Ουάλεντος να επιβάλη τον Ομοιανισμόν -ρεύμα του Αρειανισμού- επικοινωνώντας μέσω επιστολών με τον Μέγαν Αθανάσιον Πατριάρχην Αλεξανδρείας τότε και τον Πάπα Ρώμης Δάμασον. Εις την διοικητικήν περιφέρειά του είχε να αντιμετωπίση την έντονη παρουσία του αρειανικού στοιχείου και άλλων κακοδοξιών. Από τις επιστολές του φαίνονται οι προσπάθειες που κατέβαλε δια την καταπολέμηση της σιμωνίας των επισκόπων, δια την ανάδειξιν ἀξίων κληρικών, καθώς και δια την πιστήν εφαρμογή των Ιερών Κανόνων από όλους τους πιστούς.

Εις τα πλαίσια των Οικουμνενικών Συνόδων, ο Άγιος, αναλαμβάνει τα πνευματικά ηνία από τόν Μέγαν Αθανάσιον, ο οποίος γηραιός πλέον, αποσύρεται από την ενεργόν δράσιν. Εργάζεται συνεχώς δια την επικράτηση των ορθοδόξων χριστιανικών αρχών και υπερασπίζεται με σθένος τόν δογματικό προσανατολισμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας.

 Ο Άγιος βοηθούσε πάντοτε τους αδικημένους και κουρασμένους, τους πεινασμένους και τους αρρώστους, ανεξαρτήτως από το γένος, τήν φυλή και το θρήσκευμα. Το όραμά του το έκανε πραγματικότητα, ιδρύοντας ένα πρότυπο ανά τους αιώνες κοινωνικό και φιλανθρωπικό σύστημα, τήν περίφημη «Βασιλειάδα», έναν χώρο–θεσμόν, εντός του οποίου λειτουργούσε νοσοκομείον, ορφανοτροφείο, γηροκομείο και ξενών δια την φροντίδα και την ιατρική περίθαλψη των πτωχών, αρρώστων και ξένων, με δωρεάν υπηρεσίες σε όποιον τις είχεν ανάγκην. Εις την «Βασιλειάδα» ηργάζοντο εθελοντικώς άνθρωποι δια το καλό του κοινωνικού συνόλου. Αποτελούσε πρότυπον όχι μόνο σε άλλες ἐπισκοπές, αλλά και στους πλουσίους έδιδε μάθημα, πως να διαθέτουν τον πλούτο τους με ὄντως χριστιανικόν τρόπον. Πραγματικά ήτο άξία θαυμασμού αυτή η έμπνευση του Αγίου, ήδη από τον 4ον αιώνα.  

Καταπονημένος από την μεγάλη δράση που ανέπτυξε σε τόσους πολλούς τομείς, εναντίον των διαφόρων κακοδοξιών και ειδικῶς της αιρέσεως του Αρειανισμού, μη διστάζοντας πολλές φορές να αντιταχθή ακόμη και με την εκάστοτε πολιτικήν εξουσία, με όπλα του την πίστη και την προσευχή, με τα κηρύγματα και τους λόγους του, με τα πολλά ασκητικά και παιδαγωγικά συγγράμματα, καθώς και την ασκητική ζωή του, ο Άγιος παραδίδει το πνεύμα την 1ην Ιανουαρίου του 379, σε ηλικία μόλις 49 ετών. Ο θάνατός του βύθισε στο πένθος όχι μόνον το ποίμνιό του, αλλά και ολόκληρον τον χριστιανικόν κόσμον της Ανατολής. Στην κηδεία του συμμετείχε ανομοιογενές πλήθος ανθρώπων, από άποψη θρησκευτικής και εθνικής διαφοροποιήσεως. Το υψηλής σημασίας θεολογικό και δογματικό του έργο καθώς και η λειτουργική και πρωτότυπη ανθρωπιστική του δράση, είναι η μεγάλη παρακαταθήκη που μας άφησεν. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξον Καθολικήν Εκκλησίαν την 1ην Ιανουαρίου εκάστου έτους. 

Το 1081 ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Μαυρόπους ο από Ευχαΐτων, ἐθέσπισε τον κοινόν εορτασμόν των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου, στις 30 Ιανουαρίου, ως προστατών των γραμμάτων και της παιδείας.

Εις το συγγραφικόν έργο του συγκαταλέγονται:

Δογματικά συγγράμματα

α) «Ανατρεπτικός του Απολογητικού του δυσσεβούς Ευνομίου». Αποτελείται από τρία βιβλία εις τα οποία καταφέρεται ενάντιον του αρχηγού των Ανομοίων Ευνομίου.

β) «Προς Αμφιλόχιον, περί του Αγίου Πνεύματος». Επιστολική πραγματείαν προς τον Επίσκοπον Ικονίου Αμφιλόχιο σχετικά με το Άγιον Πνεύμα.

Ασκητικά συγγράμματα.

α) «Τα Ηθικά». Συλλογή 80 ηθικών κανόνων.

β) «Όροι κατά πλάτος». Περιέχει 55 κεφάλαια με θέμα γενικές αρχές του μοναχισμού.

γ) «Όροι κατ’ επιτομήν». Περιέχει 313 κεφάλαια, που αναφέρονται στην καθημερινή ζωή των μοναχών.

δ) «Περί πίστεως».

ε) «Περί κρίματος».

στ) «Περί της εν παρθενία αληθούς αφθορίας». Έργο σχετικό με την παρθενική ζωή.

Ομιλίαι.

Ορισμένες από τις ομιλίες του:

α) «Εις την Εξαήμερον». Συλλογή 9 ομιλιών με θέμα τη δημιουργία του κόσμου.

β) «Εις τούς Ψαλμούς». Συλλογή 18 ομιλιών με αφορμή το περιεχόμενο των Ψαλμών του Δαυίδ.

γ) «Περί του ουκ έστιν αίτιος του κακού ο Θεός».

δ) «Περί πίστεως».

ε) «Κατά Σαβελλιανών, Αρείου και Ανομοίων».

στ) «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων». Το διασημότερο από τα κείμενα του Βασιλείου, στο οποίο πραγματοποιεί προσπάθειαν γεφύρωσης μεταξύ χριστιανικής και κλασσικής παιδείας.

ζ) «Προτρεπτικός εις το άγιον βάπτισμα».

η) «Εις το πρόσεχε σεαυτώ».

θ) «Προς Πλουτούντας».

ι) «Εν λιμώ και αυχμώ».

ια) «Εις την μάρτυρα Ιουλίτταν και περί ευχαριστίας».

Ἐπιστολαί.

Σώζονται 365 επιστολές με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου, που καλύπτουν την εικοσαετία από την επιστροφή του στην Καισάρεια από την Αθήνα έως και το θάνατό του.

 

Το έθιμο της βασιλόπιτας

Εις τους χρόνους του Ιουλιανού του Παραβάτη, όταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο εις την Περσίαν, ο Ιουλιανός πέρασε με το στράτευμά του από την Καισαρείαν. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλην την επαρχίαν και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας δια την Κωνσταντινουπολιν. Οι κάτοικοι αναγκάσθηκαν να δώσουν ό,τι είχε ο καθένας χρυσαφικά, νομίσματα και ότι άλλο αντικείμενον αξίας κατείχε. ‘Ομως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε σε μάχη κατά την εκστρατεία με τους Πέρσες κι έτσι δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρειαν. Τότε ο Άγιος έδωσε εντολήν, ὥστε ἀπό τα μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους πτωχούς, ένα μικρό μέρος ἐκράτησε για τις ανάγκες των ιδρυμάτων της "Βασιλειάδας" και τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με πρωτότυπον τρόπον: Ἔδωσεν εντολή να ζυμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί, έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό καί κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια. Ἔτσι, τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά, όλο και κάτι έβρισκαν μέσα!.. Έτσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίττας, που ονομάσθηκε βασιλόπιττα.

 

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος α’.

Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος σου, ὡς δεξαμένην τὸν λόγον σου· δι' οὗ θεοπρεπῶς ἐδογμάτισας, τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσας, τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησας. Βασίλειον ἱεράτευμα, Πάτερ Ὅσιε· πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον

Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον...

Ὥφθης βάσις ἄσειστος τῇ Ἐκκλησίᾳ, νέμων πᾶσιν ἄσυλον, τὴν κυριότητα βροτοῖς, ἐπισφραγίζων σοῖς δόγμασιν, Οὐρανοφάντορ Βασίλειε Ὅσιε.

Κάθισμα

Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ λόγον...

Ἐξανοίξας τὸ στόμα λόγῳ Θεοῦ, ἐξηρεύξω σοφίαν κήρυξ φωτός, καὶ φρόνημα ἔνθεον, τῇ οἰκουμένῃ κατέσπειρας· τῶν γὰρ Πατέρων ὄντως, κυρώσας τὰ δόγματα, κατὰ Παῦλον ὤφθης, τῆς πίστεως πρόμαχος· ὅθεν καὶ Ἀγγέλων, συμπολίτης ὑπάρχεις, καὶ τούτων συνόμιλος, ἀνεδείχθης μακάριε, Θεοφάντορ Βασίλειε, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.

Ὁ Οἶκος

Τῆς σωφροσύνης ὁ κρατήρ, τὸ στόμα τῆς σοφίας, καὶ βάσις τῶν δογμάτων, Βασίλειος ὁ μέγας, πᾶσιν ἀστράπτει νοερῶς. Δεῦτε οὖν, καὶ στῶμεν ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ, θερμῶς ἐνατενίζοντες, τοῖς θαύμασι τοῖς τούτου τερπόμενοι, καὶ ὥσπερ λαμπηδόνι ἀστραφθέντες τῷ φωτὶ αὐτῶν, θαλφθῶμεν τῷ τοῦ βίου καθαρτικῷ πνεύματι, μιμούμενοι αὐτοῦ τὴν πίστιν, τὴν ζέσιν, τὴν ταπείνωσιν, δι' ὧν οἶκος ἐδείχθη τοῦ ὄντως Θεοῦ· πρὸς ὃν βοῶντες ὑμνοῦμεν, οὐρανοφάντορ Βασίλειε Ὅσιε.

Μεγαλυνάριον

Τὸν οὐρανοφάντορα τοῦ Χριστοῦ, μύστην τοῦ Δεσπότου, τὸν φωστῆρα τὸν φαεινόν, τὸν ἐκ Καισαρείας, καὶ Καππαδόκων χώρας, Βασίλειον τὸν μέγαν, πάντες τιμήσωμεν.

 

Ἐ μ μ α ν ο υ ή λ  Μ ε λ ι ν ό ς

Θεολόγος Συγγραφεύς

Διευθυντής τῆς Βιβλιοθήκης

τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου

τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος

Email: ManolisMelinos@gmail.com

http//: www.manolismelinos.com