Μαθήματα συγχώρησης – Πέλη Γαλίτη

Μαθήματα συγχώρησης – Πέλη Γαλίτη

Στην καθημερινή πορεία μας σε αυτή τη ζωή, συνηθίζουμε απερίσκεπτα να πετροβολούμε ως ασυγχώρητο  τον αδελφό μας. Δεν του επιτρέπουμε να κάνει λάθος.. Του ζητάμε να είναι άψογος. Δεν του δίνουμε περιθώρια, απαιτούμε την τελειότητα.  Ταυτόχρονα πορευόμαστε στο δρόμο μας σαν να μην κάναμε λάθη, σαν να μην γκρινιάξαμε ακριβώς λίγο μετά που είπαμε “Δόξα τω Θεώ”. Δεν ζητάμε συγνώμη και δεν δίνουμε συγνώμη. Από τις δυσκολότερες κινήσεις της καρδιάς μας είναι να συγχωρέσουμε τον αδελφό με όλη μας την καρδιά. Από τα δυσκολότερα μαθήματα είναι να μάθουμε να συγχωρούμε έστω με τις λιγοστές μας ανθρώπινες ψυχικές δυνάμεις, γιατί ποτέ δεν θα φτάσουμε να δώσουμε την συγχώρεση που δίνει ο Θεός σ’ εμάς. Μη συγχωρώντας είναι σαν να θέλουμε να ληστέψουμε  την χάρη του Θεού από τους ανθρώπους. Χρειαζόμαστε μαθήματα συγνώμης για τον εαυτό μας και τους γύρω μας και σε απελπιστική προτεραιότητα εντατικά μαθήματα για τα παιδιά μας.

Συναντήσαμε την Πέλη Γαλίτη-Κυρβασίλη, η οποία είναι Διδάκτωρ Παιδαγωγικών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος Master Σχολικής Συμβουλευτικής του Πανεπιστημίου του Missouri-St. Louis. Είναι μέλος της Αμερικανικής Συμβουλευτικής Εταιρείας.  Το 2012 εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στις ΗΠΑ και εργάζεται ως ερευνήτρια στο Τμήμα της Παιδαγωγικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Wisconsin-Madison. Διευθύνει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αγωγή στη Συγχώρηση» και, επισκεπτόμενη κατά τακτά διαστήματα την Ελλάδα δίνει διαλέξεις και διοργανώνει επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς.

Η κυρία Γαλίτη, μιλώντας στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» αναφέρθηκε στην αφορμή που την ώθησε ν΄ ασχοληθεί με την συγχωρητικότητα. 

«Η Αφορμή δόθηκε από μια ομιλία που άκουσα στο Παν/μιο του Wisconsin από τον καθηγητή R. Enright, πρωτεργάτη στην έρευνα και διδασκαλία της συγχώρητικότητας, η οποία με εντυπωσίασε γιατί βασιζόταν εν πολλοίς στο εργο του Αριστοτέλη “Ηθικά Νικομάχεια”. Ως Ελληνίδα συγκινήθηκα και ένιωσα υποχρέωση να το ψάξω περισσότερο. Διαπίστωσα πως η συγχώρηση, πέρα από το αμιγές θεολογικό πρίσμα στο οποίο βρίσκει την τέλεια και ολοκληρωμένη έκφραση της, μπορεί να την προσεγγίσει κάποιος επίσης φιλοσοφικά, ψυχολογικά και παιδαγωγικά με τρόπο που να επικουρεί τη θεολογική διάσταση. Αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία για μένα, που ως παιδαγωγός με εμπειρία στα σχολεία της Ελλάδας διέκρινα μια νεα καινοτόμο προσέγγιση στο θέμα της βίας και του σχολικού εκφοβισμού που τόσο απασχολεί την εκπαιδευτική κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Έτσι αποφάσισα να προσαρμόσω το πρόγραμμα -που έτσι κι αλλιώς είχε ελληνικές και χριστιανικές ρίζες- στην παράδοση του τόπου μας και στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, προκειμένου να γίνει αμιγώς ελληνικό και ορθόδοξο, αλλά να μπορεί συγχρόνως να διδαχθεί και σε ένα πολυπολιτισμικό σχολείο, όπως είναι τα σχολεία της Ελλάδας σήμερα».

Της ζητήσαμε να μας πει λεπτομερειακά  πώς ξεκίνησε και πώς εφαρμόζεται στα σχολεία που το διδάσκει, το πρόγραμμα της συγχώρησης.

«Το πρόγραμμα της συγχώρησης είναι  ένα πρόγραμμα διαχείρισης θυμού, που προκαλείται από αδικία, απόρριψη, εκφοβισμό (bullying) κλπ. Ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά, και μετά την έγκριση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής το 2014, σε 20 σχολεία της Αθήνας. Η θερμή  ανταπόκριση από τους εκπαιδευτικούς και τα θετικά αποτελέσματα που είδαμε στους μαθητές, μας ώθησαν να συνεχίσουμε και την επόμενη σχολική χρονιά σε περισσότερα σχολεία της Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Αργότερα επεκταθήκαμε και στην Πελοπόννησο και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας. Οι εκπαιδευτικοί που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν, λαμβάνουν μέρος σε επιμορφωτικές συναντήσεις 20 ωρών, προκειμένου να υλοποιήσουν το πρόγραμμα. Το μάθημα διδάσκεται στα πλαίσια του προγράμματος ευέλικτης ζωνης στο Δημοτικό ή Αγωγής Υγείας στο Γυμνάσιο και ως project στο Λύκειο, ή μπορεί να ενταχθεί και μέσα στο μάθημα των Θρησκευτικών ή άλλων συναφών ειδικοτήτων με τις κατάλληλες προσαρμογές και με τη σύμφωνη γνώμη του διευθυντή ή του σχολικού συμβούλου. Κατά το σχολικό έτος 2017-2018 μόνο, επιμορφώθηκαν γύρω στους 150 εκπαιδευτικοί και διδάχθηκαν το πρόγραμμα πάνω από 2500 μαθητές σε Αττική και Μακεδονία. Το διαφορετικό του προγράμματος της συγχώρησης από τα άλλα προγράμματα που διδάσκονται στα σχολεία, πέρα από την ουσιά του, η οποία είναι καθαρά χριστιανική, είναι, ότι αυτό βασίζεται σε έρευνες πολλών ετών, οι οποίες αποδεικνύουν την ευεργετική επίδραση της συγχώρησης στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου που την εφαρμόζει: η εκπαίδευση στη συγχώρηση μειώνει το άγχος, τον θυμό και τη θλίψη, αυξάνει την συνεργασία και την αισιοδοξία και είναι η καλύτερη πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού».

Στο ερώτημά μας για το  πόσο δύσκολο ήταν να αποδεχθούν οι παιδαγωγοί και τα παιδιά την έννοια της  συγχώρησης και να την εισάγάγουν στη ζωή τους, η κυρία Γαλίτη μάς απάντησε

«Υπάρχουν ποικίλες αντιδράσεις. Καταρχήν, από πλευράς εκπαιδευτικών, δεν μπορεί να διδάξει κανείς το πρόγραμμα αν δεν πιστεύει στην αξία της συγχώρησης. Αυτό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση. Δεν μπορούμε να μεταδόσουμε κάτι που δεν το πιστεύουμε. Οι εκπαιδευτικοί στην πλειοψηφία τους έχουν κάνει πολύ αξιόλογη δουλειά μέσα στην τάξη, αλλά το κυριότερο είναι αυτό που όλοι με ένα στόμα μεταφέρουν κάθε χρόνο στην τελική συνάντηση/ανατροφοδότηση: ότι ωφεληθήκαμε πρώτα εμείς οι ίδιοι από τη διδασκαλία, τόσο σε προσωπικό όσο και σε παιδαγωγικό επίπεδο.

Οι μαθητές ξεκινούν συνήθως με κάποια περιέργεια σε σχέση με το θέμα,  μετά όμως ενθουσιάζονται. Πολύ συχνά ακούμε από εκπαιδευτικούς να μας λένε ότι τα παιδιά ζητούν να κάνουν περισσότερες ώρες το πρόγραμμα, ή έρχονται από άλλα τμήματα που δεν το διδάσκονται και ζητούν κι αυτά να λάβουν μέρος στο πρόγραμμα. Σε σπάνιες περιπτώσεις έχουμε συναντήσει κάποια παιδιά να αντιδρούν, τα οποία συνήθως κουβαλούν πολύ θυμό μέσα τους λόγω προσωπικών ή οικογενειακών καταστάσεων. Σε αυτές τις περιπτώσεις τους δίνουμε το ελεύθερο να μην παρακολουθήσουν, κατι ομως το οποίο δεν το τηρούν. Θέλουν να μείνουν! Έτσι στο τέλος βλέπουμε περιπτώσεις, όπου οι πιο αντιδραστικοί γίνονται οι πιο “φανατικοί” του προγράμματος. Κάτι τους αγγίζει και τους μεταμορφώνει. Κι αυτή είναι ίσως η πιο δυνατή και συγκινητική εμπειρία των εκπαιδευτικων - απ’ότι μας μεταφέρουν: να βλέπουν αυτήν  την “αλλοίωση” του μαθητή τους».

 Στη συνέχεια της συνέντευξης ζητήσαμε κάποιες πρακτικές συμβουλές στο πως εφαρμόζεται η συγγνώμη:

«Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούν αν δοθούν συνταγές για την εφαρμογή της συγχώρησης. Χρειάζεται όμως κανείς να εκτεθεί από τη μικρή ηλικία στην έννοια της συγχώρησης και στην εφαρμογή της στην πράξη. Πώς μπορεί να συγχωρήσει καποιος όταν δεν έχει ακούσει και κυρίως δεν έχει δει κάποιον άλλο να συγχωρεί. Το αντιθετο μάλιστα συμβαίνει στη κοινωνία μας, όπου  απαξιώνεται η συγχωρητικότητα και προωθείται η ανταπόδοση του κακού με κακό. Η συγχωρηση είναι η  ανταπόδοση με καλό, του κακού και της αδικίας που τυχόν υποστήκαμε. Έτσι προσπαθούμε να βοηθήσουμε τους μαθητές να κατανοήσουν ότι η συγχωρηση δεν είναι μια πράξη αδυναμίας, αλλά δύναμης, θάρρους και μεγαλοψυχίας».

Όσο δύσκολο είναι να πει κάποιος συγγνώμη, άλλο τόσο νιώθει αμηχανία να την δεχθεί από τον άλλο άνθρωπο. Ρωτήσαμε την κυρία Γαλίτη να αξιολογήσει αυτή την παρατήρηση:

«Η αξία της συγχώρησης εμπεριέχει την αναγνώριση ότι κι εμείς έχουμε επίσης κατά καιρούς συμπεριφερθεί άδικα, προκαλέσαμε κακό και χρειάζεται να μας συγχωρήσουν. Είναι πολύ σημαντικό για τη διαδικασία της συγχώρησης να καταλάβουμε ότι όλοι κάποτε υπήρξαμε κι εμείς θύτες. Εμείς τείνουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας μόνο ως θύμα και παραβλέπουμε να τον ελέγχουμε, σε επίπεδο όχι μόνον πράξης που έβλαψε κάποιον άλλο και σκέψης ή επιθυμίας. Αν όμως δεν έχει προηγηθεί η δική μας αυτοσυνειδησία, τότε δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε, αλλά ούτε και να δεχτούμε τη συγγνώμη του άλλου».

Με εμπειρία ετών η ερευνήτρια κ. Γαλίτη θα επιχειρήσει ερωτώμενη να μας πει αν ένας πιστός εκπαιδευτικός αποδέχεται και του είναι πιο οικεία η διδασκαλία της συγγνώμης από έναν άνθρωπο που δεν έχει επαφή με τις Γραφές:

«Οπωσδήποτε η πίστη στοn Θεό και η επαφή με τις Γραφές και τους Πατέρες συντελεί σε μια πιο εμπεριστατωμένη προσέγγιση στη διδασκαλία του προγράμματος. Δεν αποτελεί όμως αυτό απαραίτητη προυπόθεση συμμετοχής, παρόλο ότι είναι επιθυμητό. Μας ενδιαφέρει ο εκπαιδευτικός να έχει μια γενικότερη πνευματική καλλιέργεια και μια καλή διάθεση απέναντι στην έννοια της συγχώρησης. Και η αλήθεια είναι ότι κατά βάση μόνον τέτοιοι εκπαιδευτικοί θέλουν να εμπλακούν. Το εκπαιδευτικό υλικό που προτείνουμε, βασίζεται μεν στον ευαγγελικό λόγο, χωρίς όμως να “κραυγάζει”.  Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα να μην “θεολογικοποιείται” το μάθημα, έτσι ώστε να μπορεί να διδαχθεί από όλες τις ειδικότητες. Ας μην ξεχνάμε ότι στα δημόσια σχολεία οι εκπαιδευτικοί έχουν μεγάλο αγώνα στο να εκφραστούν με τρόπο που να μη χρωματίζεται και να μη στοχοποιείται. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα και το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υλικό δίνεται η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς που το επιθυμούν να θεολογήσουν με διάκριση και αγάπη. Αυτό τους προφυλάσσει από αντιδράσεις, από πλευράς τόσο Διεύθυνσης όσο και μαθητών. Δεν πρόκειται για ένα μάθημα θρησκευτικών και είναι σημαντικό να το διευκρινίσουμε αυτό. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που μιλάει για αξίες και αρετές, που μιλάει για κοινωνία προσώπων, που μιλάει κυρίως για την αγάπη όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη συγχώρηση και και την αλληλοπεριχώρηση, και που μπορεί ο καθένας να το αξιοποιήσει μέσα στη σχολική τάξη αλλά και στην προσωπική του ζωή. Με αυτές τις προϋοθέσεις είναι ύστερα ευκολότερος ο δρόμος να μεταβεί το παιδί και προς το πνευματικό μέρος, το θεολογικό αν θέλετε της συγχώρησης».

Έχουν εκδοθεί δύο έρευνες της Πέλης Γαλίτη, σχετικά με τη  διδασκαλία του προγράμματος της συγχώρησης μέσα στην τάξη: το «Αξιολογωντας τον καλύτερό μου εαυτό» (2015) και το «Σύγκρουση και Συνύπαρξη» (2017),  εκδ. Γρηγόρη.

Σοφία Χατζή

Δημοσιεύτηκε στην ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ 10.10.2018