ΨΑΛΜΌΣ 103. ΕΡΜΗΝΕΊΑ.

 Τῷ Δαυΐδ.

 ΕΥΛΟΓΕΙ, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω 2 ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον, ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέρριν· 3 ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ, ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ, ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων· 4 ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα. 5 ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς, οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. 6 ἄβυσσος ὡς ἱμάτιον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ, ἐπὶ τῶν ὀρέων στήσονται ὕδατα· 7 ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου φεύξονται, ἀπὸ φωνῆς βροντῆς σου δειλιάσουσιν. 8 ἀναβαίνουσιν ὄρη καὶ καταβαίνουσι πεδία εἰς τὸν τόπον ὃν ἐθεμελίωσας αὐτά· 9 ὅριον ἔθου, ὃ οὐ παρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλύψαι τὴν γῆν. 10 ὁ ἐξαποστέλλων πηγὰς ἐν φάραγξιν, ἀνὰ μέσον τῶν ὀρέων διελεύσονται ὕδατα· 11 ποτιοῦσι πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, προσδέξονται ὄναγροι εἰς δίψαν αὐτῶν· 12 ἐπ᾿ αὐτὰ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσει, ἐκ μέσου τῶν πετρῶν δώσουσι φωνήν. 13 ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ, ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων σου χορτασθήσεται ἡ γῆ. 14 ὁ ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κτήνεσι καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων τοῦ ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς· 15 καὶ οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ, καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει. 16 χορτασθήσονται τὰ ξύλα τοῦ πεδίου, αἱ κέδροι τοῦ Λιβάνου, ἃς ἐφύτευσας. 17 ἐκεῖ στρουθία ἐννοσσεύσουσι, τοῦ ἐρωδιοῦ ἡ οἰκία ἡγεῖται αὐτῶν. 18 ὄρη τὰ ὑψηλὰ ταῖς ἐλάφοις, πέτρα καταφυγὴ τοῖς λαγωοῖς. 19 ἐποίησε σελήνην εἰς καιρούς, ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ. 20 ἔθου σκότος, καὶ ἐγένετο νύξ· ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ. 21 σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι καὶ ζητῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς. 22 ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος, καὶ συνήχθησαν καὶ εἰς τὰς μάνδρας αὐτῶν κοιτασθήσονται. 23 ἐξελεύσεται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας. 24 ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας, ἐπληρώθη ἡ γῆ τῆς κτίσεώς σου. 25 αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος, ἐκεῖ ἑρπετά, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός, ζῷα μικρὰ μετὰ μεγάλων· 26 ἐκεῖ πλοῖα διαπορεύονται, δράκων οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτῇ. 27 πάντα πρὸς σὲ προσδοκῶσι, δοῦναι τὴν τροφὴν αὐτῶν εἰς εὔκαιρον. 28 δόντος σου αὐτοῖς συλλέξουσιν, ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα, τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος. 29 ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον ταραχθήσονται· ἀντανελεῖς τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἐκλείψουσι καὶ εἰς τὸν χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσιν. 30 ἐξαποστελεῖς τὸ πνεῦμά σου, καὶ κτισθήσονται, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς. 31 ἤτω ἡ δόξα Κυρίου εἰς τοὺς αἰῶνας, εὐφρανθήσεται Κύριος ἐπὶ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ· 32 ὁ ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν καὶ ποιῶν αὐτὴν τρέμειν, ὁ ἁπτόμενος τῶν ὀρέων καὶ καπνίζονται. 33 ᾄσω τῷ Κυρίῳ ἐν τῇ ζωῇ μου, ψαλῶ τῷ Θεῷ μου ἕως ὑπάρχω· 34 ἡδυνθείη αὐτῷ ἡ διαλογή μου, ἐγὼ δὲ εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ Κυρίῳ. 35 ἐκλείποιεν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἄνομοι, ὥστε μὴ ὑπάρχειν αὐτούς. εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον.

Ὁ ψαλμὸς 103 εἶναι γνωστὸς καὶ ὡς «Προοιμιακός», ἐπειδὴ εἶναι ὁ ψαλμὸς μὲ τὸν ὁποῖον ἀρχίζει ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. Ὅλοι οἱ

Ἑσπερινοὶ ξεκινᾶνε μὲ αὐτὸν τὸν ψαλμό, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς Ἑσπερινοὺς ἀπὸ

τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα μέχρι τὴν Παρασκευὴ τῆς Διακαινησίμου καὶ

τὸ Ἑσπερινὸ τῆς ἀποδόσεως τοῦ Πάσχα. Ἐπίσης οἱ τελευταῖοι στίχοι

αὐτοῦ τοῦ ψαλμοῦ ψέλνονται σὲ πανηγυρικοὺς Ἑσπερινοὺς μαζὶ μὲ ὁρισμένα ἐφύμνια, ὅλη δὲ αὐτὴ ἡ ὁμάδα τῶν στίχων ποὺ ἀρχίζουν ἀπὸ τὸν στίχο: ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χριστότητος, λέγονται «ἀνοιξαντάρια».

Τί εἶναι ὁ Ἑσπερινός; Ὁ Ἑσπερινὸς εἶναι τὸ τέλος τῆς ἡμέρας ἢ ἡ

ἀρχὴ τῆς ἡμέρας. Στὴν ἑβραϊκὴ παράδοση ὁ Ἑσπερινὸς ἦταν γεμάτος

ἀπὸ ὕμνους γιὰ νὰ περάσει ἡ νύχτα, ὕμνους κατευνασμοῦ τῶν κινδύνων

τῆς νύχτας. Καὶ σὲ ἄλλες θρησκευτικὲς παραδόσεις τῆς εὐρύτερης πε

ριοχῆς τῆς Μέσης Ανατολῆς, ἔχουμε κατὰ τὴ δύση τοῦ ἡλίου ἀκολουθίες καὶ εὐχές. Στὸν δικό μας Ἑσπερινὸ γίνεται μία ἀνατροπή: εἶναι ἡ

ἀρχὴ τῆς ἡμέρας κατὰ τὴν ὁποία δὲν ὑπάρχει νύχτα, ἔχει καταργηθεῖ

ἡ νύχτα. Γι' αὐτὸ ὁ Ἑσπερινὸς νοεῖται μὲ περιεχόμενο ἡμέρας. Ἀλλὰ

ποιᾶς ἡμέρας; Μιᾶς ἡμέρας ποὺ καταυγάζεται ἀπὸ ἕνα φῶς, τὸ ὁποῖο

στὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας τὸ ὀνομάζουμε «φῶς ἱλαρόν».

Ἡ ἐπιγραφὴ μᾶς λέει ὅτι ὁ ψαλμὸς εἶναι τοῦ Δαβίδ, ἑπομένως θὰ πρέπει νὰ ὑπολογίσουμε ὅτι σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση ἡ σύνθεσή του του

ποθετεῖται γύρω στο 1000 π.Χ. Ὡστόσο διασώζει ὁ ψαλμὸς στίχους παλαιότερης παράδοσης, ὅπως π.χ. διασώζει στίχους ἀπὸ τὴ θεολογία τοῦ

βιβλίου τοῦ Ἰὼβ ἢ στίχους ποὺ ἡ ἔρευνα τοὺς ἀποδίδει σὲ παλαιότερη προφορικὴ παράδοση. Κατ' οὐσίαν πρόκειται γιὰ ἕνα ποίημα, ἕναν ὑμνολογικὸ ψαλμό, ποὺ περιγράφει τὴ Δημιουργία.

Ὁ ψαλμός, μὲ τὸν ὁποῖο ἀρχίζει ὁ Ἑσπερινός, εἶναι ἕνας ὕμνος στὴ Δημιουργία τοῦ κόσμου, στὴν ἀπαρχὴ δηλαδὴ τῆς ἱστορίας. Γι' αὐτὸ καὶ

πολλὰ τροπάρια τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀναφέρονται στὸν δημιουργὸ Θεό. Ἑπομένως εἶναι ἕνα ποίημα ποὺ περιγράφει τὴ Δημιουργία καὶ θὰ τὸ προσεγγίσουμε βέβαια καὶ μὲ θεολογικὲς προεκτάσεις, ἀλλὰ θὰ ἤθελα νὰ τὸ δοῦμε ὡς ποίημα, ἕνα ἐξαιρετικὸ ποίημα ποὺ ἔχει ὑπέροχες εἰκόνες,

μὲ τὶς ὁποῖες διὰ ἀφαιρέσεων πολλὲς φορές, διὰ παραλείψεων πολλές φορές, μᾶς περιγράφει τὴν ἱστορία καὶ τὴ Δημιουργία. Ὅταν λέω «διὰ ἀφαιρέσεων καὶ διὰ παραλείψεων», ἀναφέρομαι σὲ διατυπώσεις ποὺ διὰ τοῦ

μερικοῦ ἐννοεῖται τὸ καθολικό, π.χ. ὅταν θέλει νὰ μᾶς μιλήσει γιὰ τὰ ζῶα

ἀναφέρεται μόνο στὸ ἐλάφι καὶ στὸν λαγό, ὅταν θέλει νὰ μᾶς μιλήσει γιὰ

τὰ ψάρια ἀναφέρεται μόνο στὸ κῆτος, ὅταν θέλει νὰ μᾶς μιλήσει γιὰ τὰ

νερὰ ἀναφέρεται μόνο στὰ ποτάμια. Τέτοιες εἶναι οἱ ἀφαιρέσεις τοῦ ποιητῆ, ὁ ὁποῖος διὰ τοῦ μερικοῦ ἀνάγεται στὸ καθολικό.

Καὶ στὴν ἑβραϊκὴ παράδοση, κυρίως ὅμως στὴ χριστιανικὴ παράδοση, ναὶ μὲν ὁ ψαλμὸς φέρει ἐν ἐπιγραφῇ ἄνθρωπο ὡς ποιητή, ἀλλὰ ὑπονοεῖται

καὶ ἔτσι τὸ ἀποδέχεται ὅλη ἡ παράδοση- ὅτι τὸ ποίημα τὸ γράφει τὸ

πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, χρησιμοποιώντας τὸν νοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ἑπομένως,

ἡ τοῦ παναγίου Πνεύματος χάρις οὐ μόνον ἠθικὴν καὶ δογματικὴν διδασκαλίαν τοῖς ἀνθρώποις προσφέρει, ἀλλὰ καὶ ὅπως ὑμνεῖν προσήκειν τὸν ποιητὴν ἀκριβῶς ἐκπαιδεύει (ἀλλὰ καὶ ἐκπαιδεύει μὲ ποιὸν τρόπον εἶναι ἁρμόζον νὰ ὑμνοῦμε τὸν ποιητή). Διὰ τοῦτο τόνδε συγγέγραφε

τὸν ψαλμὸν (ποιός; ἡ χάρις συνέγραψε τὸν ψαλμόν), τῷ μακαρίῳ

Δαβὶδ ὑπουργῷ χρησαμένη (χρησιμοποιώντας ὡς ὑπουργό της, ὡς ὑπηρέτη της, τὸν μακάριο Δαβίδ)· ὡς ἂν μάθοιμεν ἅπαντες, τίσιν ὕμνοις

χρεῖ τὸν εὐεργέτην ἀμείβεσθαι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ.ΨΑΛΩ ΤΩ ΘΕΩ ΜΟΥ ΕΩΣ ΥΠΑΡΧΩ.ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΌΠΟΥΛΟΣ.