Τω αυτώ μηνί ΚΕ’, η κατά σάρκα Γέννησις του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.

Τω αυτώ μηνί ΚΕ’, η κατά σάρκα Γέννησις του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.

Θεός το τεχθέν, η δε Μήτηρ Παρθένος,

Τι μείζον άλλο καινόν είδεν η κτίσις;

Παρθενική Μαρίη Θεόν εικάδι γείνατο πέμπτη.

Βλέπωντας ο φιλάνθρωπος Θεός το γένος των ανθρώπων, πως ετυραννείτο υπό του Διαβόλου, εσπλαγχνίσθη. Και αποστείλας τον Άγγελον αυτού Γαβριήλ, με το μέσον αυτού εμήνυσεν εις την Θεοτόκον το «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου», και ειπούσης αυτής το «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου», ευθύς συνελήφθη εν τη αχράντω και παρθενική μήτρα αυτής ο Υιός και Λόγος του Θεού, και Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Όταν δε ήτον κοντά να τελειώσουν εννέα μήνες από την σύλληψιν, τότε ευγήκεν ορισμός από τον Καίσαρα Αύγουστον, δια να απογραφθή όλη η οικουμένη υποκάτω εις την εξουσίαν του. Ταύτην δε την απογραφήν δια να ενεργήση, απεστάλη ο ηγεμών Κυρήνιος εις τα Ιεροσόλυμα. Τότε λοιπόν ανέβη και Ιωσήφ ο φύλαξ της Θεοτόκου μαζί με αυτήν την Θεοτόκον εις την Βηθλεέμ, δια να απογραφθούν εκεί (1). Και επειδή έμελλε να γεννήση η Παρθένος, δεν ευρήκε κατοικίαν να κατοικήση, δια τον πολύν λαόν οπού εσυνάχθη εκεί, και επρόλαβε και εκατοίκησεν εις όλα τα της Βηθλεέμ οσπήτια. Δια τούτο εμβήκε μέσα εις ένα πτωχικόν σπήλαιον. Και εκεί εγέννησεν αφθόρως τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν, και εσπαργάνωσεν ως Βρέφος, τον Κτίστην των απάντων. Και έβαλεν αυτόν επάνω εις την φάτνην των αλόγων ζώων. Διατί έμελλε να ελευθερώση ημάς από την αλογίαν (2). (Όρα εις τον απλούν Δαμασκηνόν, εις την Σάλπιγγα, εις τον Χρύσανθον, εις τον Αυλόν τον ποιμενικόν, εις τα Γυμνάσματα τα πνευματικά, και εις τον Μακάριον τον Κωφόν, τους περί της εορτής ταύτης απλοϊκούς λόγους.)

(1) Σημείωσαι, ότι δύω απογραφαί έγιναν εις τον καιρόν του Καίσαρος Αυγούστου. Πρώτη και δευτέρα. Και εν μεν τη πρώτη, έγινε μία μόνη ψιλή απαρίθμησις των υπηκόων, χωρίς καμμίαν δασμοφορίαν. Ταύτην δε την πρώτην απογραφήν αναφέρει μεν ο Ευαγγελιστής Λουκάς, λέγων· «Αύτη η απογραφή πρώτη εγένετο, ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηνίου» (Λουκ. β’, 2). Δεν αναφέρει δε ο Ιώσηπος ταύτην, ένα μεν, διατί δεν ανήκεν εις τον Ηρώδην. Και άλλο δε, διατί δεν αναφέρεται εις τα απομνημονεύματα Νικολάου του Δαμασκηνού, του φίλου Αυγούστου και του Ηρώδου.

Επειδή δέ τινες απορούντες λέγουσιν, ότι εν τη πρώτη απογραφή δεν ηγεμόνευε της Συρίας ο Κυρήνιος, ως γράφει ο Ευαγγελιστής, αλλά ο Σέντιος Σατορνίνος, ή ο Κυϊντίλιος Ούαρος ο μετά τον Σέντιον ηγεμονεύσας (ο γαρ Κυρήνιος ηγεμόνευεν εν τη δευτέρα απογραφή), δια τούτο άλλοι αποκρίνονται εις τούτο. Η πως ο Κυρήνιος απεστάλθη δια να επιστατήση εις την πρώτην απογραφήν, ωσάν ένας επίτροπος μόνον του Αυγούστου. Ή το, αύτη η απογραφή πρώτη εγένετο, το, πρώτη λέγω τούτο, πρέπει να νοηθή αντί του προτίτερα εγένετο κατά τον χρόνον της ηγεμονίας του Κυρηνίου. Σαφέστερον ειπείν, αύτη η απογραφή εγένετο προ του να ηγεμονεύση ο Κυρήνιος της Συρίας. Καθώς νοείται και εκείνο το του Ματθαίου· «τη δε πρώτη των αζύμων (ήτοι τη προ των αζύμων ημέρα, τουτέστι τη Μεγάλη Πέμπτη) προσήλθον οι μαθηταί τω Ιησού λέγοντες αυτώ. Πού θέλεις ετοιμάσωμέν σοι φαγείν το Πάσχα;» (Ματθ. κς’, 17).

Η δευτέρα δε απογραφή έγινε μετά δέκα χρόνους της πρώτης απογραφής, κατά την οποίαν απεγράφοντο οι Ιουδαίοι δια να πληρώνουν εις τον Καίσαρα τα βασιλικά δοσίματα και τας δεκατίας των υποστατικών τους. Δια τούτο έγινε και η αποστασία του Γαλιλαίου Ιούδα, ως αναφέρει ο Λουκάς εν ταις Πράξεσι. Δεν αναφέρουσι δε οι εξωτερικοί ιστορικοί δια τας δύω ταύτας απογραφάς. Επειδή και εσώζοντο οι δημόσιοι Πίνακες ή Κώδικες, περί των απογραφών τούτων διαλαμβάνοντες. Όθεν ήτον το πράγμα πασίδηλον. Δια τούτο και ο θείος Ιουστίνος εν τη β’ Απολογία, και ο Τερτυλλιανός κατά Μαρκίωνος, αποστέλλουν τους Εθνικούς εις τους ανωτέρω βασιλικούς Κώδικας δια να πληροφορηθούν εξ αυτών. (Όρα εις την νεοτύπωτον Εκατονταετηρίδα, σελ. 12.)

(2) Σημείωσαι, ότι ο Κύριος εγεννήθη ημέρα τετράδι της εβδομάδος, και όρα εις τον Σεβαστόν Τραπεζούντιον, σελ. 128. Το αυτό λέγει και ο Αθηνών Μελέτιος, τόμω πρώτω, κατά την ημέραν δηλαδή, καθ’ ην εκτίσθη ο αισθητός ήλιος και η σελήνη και τα άστρα, εν έτει μβ’ [42] της Αυγούστου μοναρχίας, και εν έτει λγ’ [33] της Ηρώδου βασιλείας. Αγκαλά και ο μεν Ιππόλυτος ο Θηβαίος εν τω χρονικώ είπεν, ότι εγεννήθη ο Κύριος εν ημέρα Κυριακή. Ο δε νεώτερος Καλμέτος εν τη αρμονία των Ευαγγελίων, θέλει να εγεννήθη ημέρα πέμπτη της εβδομάδος. (Όρα εν τη νεοτυπώτω Εκατονταετηρίδι του κυρού Ευγενίου.) Ότι δε εγεννήθη κατά την εικοστήν πέμπτην του Δεκεμβρίου, όρα εις την υποσημείωσιν εν τη δεκάτη πέμπτη του Δεκεμβρίου, ότε εχειροτονήθη ο Χρυσόστομος Ιωάννης.

Σημείωσαι, ότι εις την εορτήν της Χριστού Γεννήσεως λόγους πανηγυρικούς έχουσι Γρηγόριος ο Θεολόγος, ου η αρχή· «Χριστός γεννάται». Ο Μέγας Βασίλειος, ου η αρχή· «Χριστού γέννησις η μεν οικεία και πρώτη». Ο Χρυσόστομος τέσσαρας, ων του μεν ενός η αρχή εστιν αύτη· «Εις τρεις διείλε μερίδας τας γενεάς», του δε ετέρου· «Τι τούτο; σημείον αντιλεγόμενον», του δε τρίτου· «Πολλής ημίν ο της αγρυπνίας», του δε τετάρτου· «Α πάλαι Πατριάρχαι μεν ώδινον». Γρηγόριος ο Νύσσης, ου η αρχή· «Σαλπίσατε εν νεομηνία σάλπιγγι». Ο Δαμασκηνός, ου η αρχή· «Οπόταν το έαρ επέλθη». (Σώζονται πάντες εν τη Λαύρα, και εν τω Κοινοβίω του Διονυσίου.) Αλλά και ο Πρόκλος εγκώμιον έχει εις αυτήν. Ο δε θείος Επιφάνιος (λόγω εις την Ανάληψιν του Κυρίου) λέγει, ότι πρώτη εορτή εστιν η φρικτή και θαυμαστή κατά σάρκα Γέννησις αύτη, δευτέρα η των Θεοφανείων, τρίτη η του σωτηριώδους Πάθους, τετάρτη η Ανάστασις, πέμπτη η Ανάληψις, έκτη η της Πεντηκοστής. Ο δε Χρυσόστομος μητρόπολιν πασών των εορτών την Χριστού Γέννησιν ονομάζει (λόγω προς Φιλογόνιον). Αλλά και Γρηγόριος ο Παλαμάς εγκώμιον έχει, ου η αρχή· «Της παρθενικής λοχείας τα σήμαντρα». (Σώζεται εν τη Λαύρα και εν τω πρώτω πανηγυρικώ της Ιεράς Μονής του Βατοπαιδίου). Αλλά και πέμπτον λόγον συνέγραψεν ο Χρυσορρήμων εις την του Χριστού Γέννησιν, σωζόμενον εν τω ε’ τόμω της εν Ετόνη εκδόσεως, ου η αρχή· «Μυστήριον ξένον και παράδοξον βλέπω». Από τούτο φαίνεται ότι ερανίσθη και ο Κοσμάς τον ειρμόν της ενάτης ωδής του εις την Χριστού Γέννησιν Κανόνος, ήτοι το «Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξον». Ο δε Άγιος Εφραίμ ο Σύρος δεκατρείς λόγους έχει εις την Γέννησιν του Κυρίου, σωζομένους συριστί και λατινιστί. Και όρα εις την υποσημείωσιν του Συναξαρίου αυτού κατά την εικοστήν ογδόην του Ιαννουαρίου.

*

Τη αυτή ημέρα η Προσκύνησις των Μάγων.

Σε προσκυνούσα τάξις εθνική Λόγε,

Το προς σε δηλοί των εθνών μέλλον σέβας.

Κατά τους χρόνους του προφήτου Μωϋσέως εστάθη ένας μάντις, ονομαζόμενος Βαλαάμ, κατοικών εις την χώραν των Περσών, και κοντά οπού εμαντεύετο και επρόλεγε και άλλα πολλά, είπε και τούτο. Θέλει ανατείλει ένα άστρον από το γένος του Ιακώβ, και θέλει τζακίσει τους αρχηγούς του Μωάβ (Αριθ. κδ’, 17). Λοιπόν την προφητείαν ταύτην ενθυμούμενοι κατά διαδοχήν ένας από τον άλλον οι μάντεις και μάγοι της Περσίας, εδίδασκον αυτήν και εις τους βασιλείς των Περσών. Όθεν επαρατήρουν πότε να ιδούν τοιούτον αστέρα. Και λοιπόν βλέποντες αυτόν ως αστρονόμοι οπού ήτον, ότι δεν έκαμνε την κίνησίν του από Ανατολής εις την Δύσιν, καθώς την κάμνουσιν οι άλλοι αστέρες, αλλά από την άρκτον εις την μεσημβρίαν, ήγουν από τον βορράν εις τον νότον (καθότι η Περσία μεν, ευρίσκεται προς βορράν, η δε Ιερουσαλήμ, προς νότον), τούτο λέγω περιεργασθέντες, εγνώρισαν ότι αυτός δηλοί γέννησιν ενός μεγάλου βασιλέως. Και λοιπόν ακολουθήσαντες εις τον αστέρα, ήλθον εις τα Ιεροσόλυμα λέγοντες. Πού είναι ο βασιλεύς των Ιουδαίων οπού εγεννήθη; Ακούσας δε τούτο ο Ηρώδης, εταράχθη. Και συνάξας όλους τους αρχιερείς και γραμματείς των Ιουδαίων, ερωτά να μάθη, πού λέγει η Γραφή ότι γεννάται ο Χριστός; Εκείνοι δε του είπον, ότι εις την Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Έπειτα καλέσας κρυφίως τους Μάγους, είπεν εις αυτούς. Πηγαίνετε και εξετάσατε καλά δια το παιδίον. Και όταν το ευρήτε, φανερώσατε και εις εμένα, δια να έλθω και εγώ να το προσκυνήσω. Τούτο δε το έλεγε δολίως, δια να μάθη πού ευρίσκεται. Και ακολούθως δια να αποστείλη και να φονεύση αυτό.

Οι δε Μάγοι ευρόντες τον Χριστόν δια του αστέρος, έπεσον και προσεκύνησαν αυτόν. Και ανοίξαντες τους θησαυρούς των, επρόσφεραν αυτώ δώρα, χρυσόν και λίβανον και σμύρναν. Και έτζι μετά την προσκύνησιν, εγύρισαν εις την χώραν τους, χωρίς να γυρίσουν εις τον Ηρώδην και να του δώσουν είδησιν. Καθώς Άγγελος Κυρίου φανείς εις τον ύπνον, τους επαρήγγειλε τούτο να κάμουν (3). Ο δε Ηρώδης, βλέπωντας πως ενεπαίχθη από τους Μάγους, έστειλε τα στρατεύματά του και εφόνευσαν όλα τα παιδία, οπού ευρίσκοντο εις την Βηθλεέμ, όσα ήτον κατώτερα από δύω χρόνους. Δια τούτο απεστάλη Άγγελος εκ Θεού και είπεν εις τον Ιωσήφ. Σηκώσου και έπαρε το παιδίον και την Μητέρα του, και φεύγε εις το Μισήρι. Ο δε Ιωσήφ ποιήσας κατά την παραγγελίαν του Αγγέλου, κατέβη εις το Μισήρι. Καθώς ταύτα πάντα αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος εν κεφαλαίω δευτέρω.

(3) Σημειούμεν εδώ, ότι δύω γνώμαι φέρονται περί των Μάγων τούτων. Μερικοί θέλουν (ήτοι ο Χρυσόστομος, ο Θεοφύλακτος, ο Αθηνών Μελέτιος, όστις και φέρει εις τούτο συμφώνους τον Ιουστίνον, και Αθανάσιον, και Δαμασκηνόν Ιωάννην και άλλους), ούτοι λέγω θέλουν, ότι οι Μάγοι εύρον και επροσκύνησαν τον Χριστόν νεογέννητον εν σπαργάνοις και εν τω σπηλαίω. Επειδή και ο αστήρ εφάνη εις αυτούς προ της Χριστού γεννήσεως. Άλλοι δε θέλουν (ήτοι ο θείος Επιφάνιος, αιρέσει να’ και νβ’, ο Ιερώνυμος εν τοις κατ’ Ευσέβιον τον Παμφίλου χρονικοίς, Ιππόλυτος ο Θηβαίος εν τω χρονικώ συντάγματι, Νικηφόρος ο Κάλλιστος βιβλίω α’, κεφαλ. ιγ’, Νικήτας ο Σερρών εν τη Σειρά του κατά Ματθαίον, και άλλοι νεώτεροι), αυτοί λέγω θέλουν, ότι οι Μάγοι έφθασαν εις Ιερουσαλήμ μετά δύω σχεδόν χρόνους της Γεννήσεως του Κυρίου. Καθότι ο αστήρ εφάνη εις αυτούς κατ’ αυτήν την ημέραν, οπού εγεννήθη ο Χριστός. Δικαιολογούσι δε οι δεύτεροι την γνώμην αυτών δια τα ακόλουθα.

Α’. Διατί αν οι Μάγοι επροσκύνησαν τον Χριστόν εν τω σπηλαίω προ των τεσσαράκοντα ημερών του καθαρισμού της υπεράγνου Μαρίας, πώς ακινδύνως επροσφέρθη το παιδίον εις τον Ναόν μετά την φυγήν των Μάγων, εις καιρόν οπού ο Ηρώδης εταράττετο με όλα τα Ιεροσόλυμα; και εζήτουν επιμελώς να εύρουν και να φονεύσουν το βρέφος; Β’. Αν οι Μάγοι ευρήκαν τον Χριστόν εις το σπήλαιον, πώς ο Ματθαίος λέγει, ότι εύρον το παιδίον εις την οικίαν; Γ’. Αν ο αστήρ εφάνη προ της Γεννήσεως του Χριστού, ως οι πρώτοι λέγουσι, και οι Μάγοι επροσκύνησαν τον Χριστόν εν τω σπηλαίω, έπρεπεν ο Ηρώδης να θανατώση, ουχί τα προ δύω σχεδόν χρόνων γεννηθέντα βρέφη, αλλά τα νεογέννητα. Επειδή δε ο Ηρώδης εθανάτωσε τα από διετούς και κατωτέρω βρέφη κατά τον χρόνον, ον ηκρίβωσε παρά των Μάγων, ως λέγει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος, δια τούτο έπεται ότι ο μεν αστήρ εφάνη εις τους Μάγους κατ’ αυτήν την ημέραν, καθ’ ην εγεννήθη ο Κύριος. Οι δε Μάγοι μετά δύω σχεδόν χρόνους ήλθον εις τα Ιεροσόλυμα και επροσκύνησαν τον Κύριον.

Ει δε και οι πρώτοι δικαιολογούντες την γνώμην τους λέγουσιν, ότι αν οι Μάγοι ήλθον μετά δύω σχεδόν χρόνους εις Ιεροσόλυμα, πώς τον επροσκύνησαν εις την Βηθλεέμ; ο γαρ Κύριος ευρίσκετο εις την Ναζαρέτ και όχι εις την Βηθλεέμ. Την απορίαν δε ταύτην λύοντες οι δεύτεροι λέγουσιν, ότι οι γονείς του Κυρίου συν αυτώ τω Κυρίω, μετέβησαν από την Ναζαρέτ εις την Βηθλεέμ. Επειδή, ως γράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, συνήθειαν είχον να αναβαίνουν εις Ιεροσόλυμα οι γονείς του Κυρίου κατά την εορτήν του Πάσχα, ήτις ετελείτο κατά τον Μάρτιον, ή Απρίλλιον μήνα. Κατά τον καιρόν εκείνον λοιπόν εκατάλυσαν μεν οι γονείς του Κυρίου εις την πατρίδα των Βηθλεέμ. Οι Μάγοι δε, ευρόντες αυτόν εκεί, προσεκύνησαν. Και μετά την φυγήν των Μάγων, ευθύς και ο Κύριος μετά των γονέων του κατέβη εις Αίγυπτον.

Αύτη είναι η μάλλον δεκτή και πιθανωτέρα γνώμη, η των δευτέρων δηλαδή, ως σύμφωνος κατά πάντα, και ως συμβιβαζομένη τοις θείοις χρησμοίς των Ευαγγελιστών. Δια τούτο και ο κύριος Ευγένιος εις την νεοτύπωτον Εκατονταετηρίδα του, και ο κύριος Νικηφόρος ο Θεοτόκης εις την ερμηνείαν του Ευαγγελίου της μετά την Χριστού Γέννησιν Κυριακής, ταύτην εγκρίνουσιν. Ει δε και ο αυτός κύριος Νικηφόρος λέγει, ότι πιθανά εισι ταύτα οπού γράφει ο Συναξαριστής εδώ, όστις κατ’ αυτήν την ημέραν της Χριστού Γεννήσεως έταξε την προσκύνησιν των Μάγων. Την δε φυγήν εις την Αίγυπτον έταξε κατά την ακόλουθον ημέραν. Ομοίως και την βρεφοκτονίαν, κατά την τετάρτην ημέραν της μετά την Χριστού Γέννησιν. Αλλ’ όμως παρακάτω ο αυτός Θεοτόκης αναιρών την πιθανότητα των ανωτέρω λέγει, ότι, τούτο μόνον φαίνεται δύσκολον. Πως δηλονότι ο Ιωσήφ συν τω παιδίω και τη μητρί αυτού επέστρεψεν από της Αιγύπτου εις την Ιερουσαλήμ προ των τεσσαράκοντα ημερών, δια την εις ιερόν παράστασιν. Όθεν θαυμάζω, πώς σοφός ων, δεν έλυσε την δυσκολίαν αυτήν με τον ανωτέρω συμβιβασμόν, οπού είπομεν. Αλλά αφήκεν τους αναγνώστας του εις απορίαν και δεσμόν.

Την ανωτέρω γνώμην των δευτέρων, όχι ολιγώτερον βεβαιοί και ο ιστορικός λόγος Ιωάννου του Δαμασκηνού εις το Γενέθλιον του Κυρίου περί των εν Περσία γενομένων. Τον οποίον λόγον επιβεβαιοί ως γνήσιον ο διαληφθείς κύριος Νικηφόρος εν τω δευτέρω τόμω της σειράς της Οκτατεύχου, εν οις αναφέρει τα ανέκδοτα συγγράμματα του Δαμασκηνού. Ταύτα τα εν Περσία γενόμενα αναφέρει και ο Σιναΐτης Αναστάσιος, παρών κατά την εν Περσία γενομένην Σύνοδον των εκατόν και έτι προς, Επισκόπων, και πολλών Αρχιμανδριτών, ότε εγένετο φιλονεικία μεταξύ Ελλήνων και Χριστιανών και Εβραίων, και ο φιλόσοφος Αφροδιτιανός εδιηγήθη ταύτα επί της Συνόδου. Φέρουσι δε ταύτα επιγραφήν τοιαύτην· «Αναστασίου Πατριάρχου Θεουπόλεως εξήγησις περί των εν Περσίδι πραχθέντων».

Εκ τούτου λοιπόν γίνεται φανερόν, ότι ο Συναξαριστής Μαυρίκιος διατάσσων εδώ κατά τας ημέρας ταύτας, την προσκύνησιν των Μάγων, και την φυγήν της Θεοτόκου εις Αίγυπτον, και την βρεφοκτονίαν του Ηρώδου, την μνήμην μόνον αυτών αναφέρει. Και ουχί ότι έγιναν αυτά εν ταις ημέραις ταύταις. Καθώς και η Εκκλησία εν τω Σαββάτω του Λαζάρου, την μνήμην μόνην της εγέρσεως του Λαζάρου αναφέρει και εορτάζει. Και ουχί τον χρόνον και την ημέραν, καθ’ ην αύτη εγένετο. Επειδή αυτή προ πολλών ημερών πραγματικώς απέβη, ως βεβαιοί ο Ιωάννης εν κεφαλ. ια’, και όποιος θέλει να βεβαιωθή, ότι ο λόγος μας ούτος είναι αληθινός, ας αναγνώση το ρηθέν αυτό του Ιωάννου κεφάλαιον όλον.

*

Μνήμη των θεασαμένων Ποιμένων τον Κύριον.

Ποίμνην αφέντες την εαυτών Ποιμένες,

Ιδείν καλόν σπεύδουσι Χριστόν Ποιμένα.

Αυτώ η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. Τόμος Α’. Εκδόσεις Δόμος, 2005.